مرگ آرام درختان تهران

از چنارهای خیابان ولی عصر گرفته، تا برخی بوستان‌های جنگلی، از جمله بوستان چیتگر که تصاویر قطع درختانش در هفته گذشته، دل تهرانی‌ها را به درد آورد. هرچند در توضیح قطع درختان این منطقه گفته شد که این درختان آفت زده بودند و برای جلوگیری از سرایت آفات قطع شدند، اما دیدن تصاویر مرگ درختانی که به تنفس هوای پاک آن هم در شهری که روزهای آلوده‌اش، حالا بیشتر پاییز و زمستان را سال‌هاست که در برمی‌گیرد، برای هر شهروند تهرانی دردآور بود و هست. کارشناسان محیط زیست سال‌هاست که هشدار قطع و خشک شدن درختان و جنگل‌ها را می‌دهند. مساله‌ای که دلایل بسیاری دارد، اما روند خشک شدن و قطع درختان، بسیار کندتر از کاشت درختانی است، که مشخص نیست باتوجه به سال‌های کم‌آبی شهری چون تهران، اصلا به قدکشیدن می‌رسند یانه.

دکتر سیدحسن ملکشی، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور، درباره دلایل خشک شدن درختان به «آرمان ملی» گفت: در 10 تا 15 سال اخیر، تغییرات اقلیمی، کاهش نزولات آسمانی، کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، خشک شدن قنات‌ها، اینها سبب شده است که آبیاری فضای سبز و جنگل‌ها، با مشکل مواجه شود. در گذشته قنات‌ها بودند و بارندگی زیادتر از امروز بود، گرمای تابستان خیلی شدید نبود و همین مسائل سبب شده است که دچار کم‌آبی شویم. وقتی آب نباشد، مواد غذایی در دسترس گیاه قرار نمی‌گیرد. موادغذایی باید محلول شود که به تغذیه گیاه و درخت برسد. وقتی مواد غذایی به درخت نرسد، درخت به مرور ضعیف می‌شود. وقتی درخت ضعیف شد، آفات چوب‌خوار به درختان حمله می‌کنند. درختان ضعیف یک مواد جذب کننده‌ای را از خود متصاعد می‌کنند، که آفات چوب‌خوار را جذب می‌کنند. آفات چوب‌خوار و پوست‌خوار، در جاهایی که شیره گیاهی پرورده ضعیف است و در داخل آوندها جریان کمی دارد، حمله می‌کنند و در لابه‌لای شکاف درخت‌ها تخم‌گذاری می‌کنند و این لاروها می‌روند داخل چوب و بین پوست چوب فعالیت می‌کنند و درخت را ضعیف می‌کنند. آوندها را قطع می‌کنند و شیره گیاهی به بالا منتقل نمی‌شود و در نتیجه درخت به مرور خشک می‌شود.

کاهش بارش، از عوامل مهم

وی با اشاره به کاهش بارش‌ها افزود: 10 تا 15 سال قبل، تا حدودا تیرماه در رشته کوه البرز برف بود، یعنی در سطح شهر هم مردم تهران برف روی کوه‌ها را مشاهده می‌کردند. اما امسال اگر مشاهده کنید در ابتدای اردیبهشت هستیم، برفی روی کوه‌ها دیده نمی‌شود. این منبع آب و منبع تغذیه گیاهان از همان برف‌هایی است که روی رشته کوه است. این برف‌ها به مرور باید آب شوند، که آب آن برای تغذیه گیاهانی که در فضای سبز هستند و تغذیه سفره‌های زیرزمینی برسد، اما متاسفانه چندسال است که حتی در کوه‌ها هم برف زیادی نمی‌بینیم. وقتی آب نباشد، در نتیجه درختان آب درست و حسابی جذب نمی‌کنند. پیمانکار هم مگر چقدر می‌تواند تانکر اجاره و آبیاری کند؟ به صورت خیلی سطحی، بسیاری از پیمانکاران متاسفانه درختان را آبیاری می‌کنند. اما این آبیاری سطحی آب مورد نیاز گیاه و درختان را تامین نمی‌کند. وقتی آب مورد نیاز گیاه تامین نشود، قطعا مواد غذایی به گیاه نمی‌رسد، در نتیجه آفات و بیماری‌ها به درختان حمله می‌کنند و درختان خشک می‌شوند. من نگرانم که شرایط بدتری در تابستان را شاهد باشیم و در تابستان تعداد بیشتری از درختان از بین برود.

لزوم چاره‌اندیشی

ملکشی با بیان اینکه باید زودتر چاره‌اندیشی می‌کردیم، اظهار کرد: باید فکری برای ماه‌های آینده کنیم و در طی پاییز و زمستان قبل باید چاره‌اندیشی برای این مساله می‌شد. حالا هم دیر نشده است. اکثر بستر جوی‌های ما در فضای سبز سیمانی شده است. ما باید از این سیمان خلاص شویم. برگ‌هایی که پای درختان ریخته می‌شود را باید دفن کنیم. نباید این برگ‌ها را جمع‌آوری کنیم. این برگ‌ها حالت کود پیدا می‌کند و بستر درختان اسفنجی می‌شود و آب درختان را نگه می‌دارد.

او با اشاره به اقدام نادرست ندادن کود حیوانی به درختان، در چند سال اخیر، گفت: یک مساله‌ای که شهرداری عمل کرد و به اشتباه خودش پی برد، عدم دادن کود حیوانی طی چندسال گذشته بود. حدود چهار سال اخیر شهرداری پیمانکاران را از دادن کوی حیوانی به فضای سبز منع کرد. درحالی که این کود حیوانی هم ساختمان و هم بافت و ساخت خاک را اصلاح می‌کرد و مورد استفاده گیاه قرار می‌گرفت و مدار آبیاری طولانی‌تر می‌شد. ولی متاسفانه اخیرا به جای کود حیوانی، شهرداری پیمانکاران را ملزم کرده است که کودهای گرانوله به درختان بدهند. این کود گرانوله آن اصلاح خاک را انجام نمی‌دهد و در نتیجه با این معضلات روبه‌رو شدیم. از این طرف پیمانکار آب می‌داد و از آن طرف، چون بافت خاک شنی و گچی بود و اصلاح شده نبود، کود حیوانی هم نریخته بودند که این کود بخشی از آب را نگه دارد، از آن طرف زمین خشک می‌شد و باغچه خشک می‌شد.

ملکشی با اشاره به قطع و خشکی درختان در مناطق مختلف تهران، افزود: همه مسائلی که در بالا اشاره کردم، سبب شد که تعدادی از چنارهای خیابان ولیعصر خشک شود. درختان کاج چیتگر، سرخه حصار و تعدادی در لویزان ضعیف شوند و بعد آفات حمله کند و درختان را از بین ببرد. تعداد بالای 8 تا 9 هزار درخت را در چیتگر قلع و قمع کردند، به دلیل آلودگی آفات و خشک شدن. هرچند شهرداری هم در این میان کار خود را انجام داده است و با قطع آن درختان، درختان تازه‌ای را جایگزین کردند. اما چه فایده که دیر اقدام کردند. دیر متوجه شدند. از این به بعد باید بستر گیاهان را اصلاح کنند. آبیاری را منظم کنند. قنات‌ها را لایروبی کنند و حقابه‌ای برای فضای سبز درنظر بگیرند. من شنیدم که منطقه 22 حقابه درختان بوستان چیتگر را مدتی قطع کرده بود. اینها به هرحال تاثیرش بعد از چندسال مشخص می‌شود. خزان تابستانه ما نداشتیم. متاسفانه چند سال است که در وسط تابستان درختان چنار همه برگ‌هایشان می‌ریزد. وقتی درخت چنار دوبار در سال برگ‌هایش بریزد، دوباره در اواخر تابستان شروع به برگ دادن کند، درنتیجه درخت ضعیف می‌شود و در نهایت از بین می‌رود. امیدوارم هرچه زودتر فکری به حال این مساله شود. زیرا اگر درختان نباشند، انسان‌ها هم نیستند.

مرگ آرام درخت‌ها

با مرگ آرام درختان بوستان‌های جنگلی تهران، و تصاویری که مرتب دست‌به‌دست می‌شود، دل هر تهرانی به درد می‌آید. درختانی که برای رشد تک‌تک آنها و بزرگ شدن و قد کشیدنشان، سال‌ها زمان گذشت، با سهل انگاری انسان‌ها، در زمانی کوتاه و به آرامی و در سکوت از بین رفتند. حالا حتی اگر درختان جایگزینی هم کاشته شوند، مشخص نیست که عمرشان با این وضعیت کم‌آبی و مدیریت‌های نامناسب شهری، به چند سال برسد. درختانی که حتما همه ما بارها از کنارشان عبور کردیم و در سایه‌شان، کمی درنگ کردیم. حالا به چشم برهم زدنی، بعد از خوابی کوتاه، در طلوعی ناگهانی از بوستان‌های تهران حذف شدند. بریده شدند و مردند.