لزوم تغییر نگاه در روابط خارجی

 اینکه گفته می‌شود روابط ایران و روسیه روابط استراتژیکی است اینگونه اقدامات این پرسش را ایجاد می‌کند  که روسیه واقعا به رابطه استراتژیک با جمهوری اسلامی ایران اعتقادی دارد؟ بعد از حمله روسیه به اوکراین، تصور می‌شد که روسیه دیگر نمی‌تواند از کارت ایران در روابط با غرب استفاده و بازی کند و چاره‌ای جز یک رابطه نزدیک و با ثبات با ایران ندارد ولی اقدامات اخیر روسیه در همراهی با کشورهای عربی در زیر سوال بردن حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه خلیج فارس نشان داد که روسیه همچنان به ایران نه به عنوان یک رابطه استراتژیک بلکه همچنان به عنوان کشوری نگاه می‌کند که می‌تواند از آن در جهت بهبود روابط خودش با کشورهای عربی استفاده کند و روسیه همچنان ایران را یک کارتی در جهت جذب سرمایه‌های عربی به سمت روسیه پس از خروج سرمایه‌های غربی می‌بیند. طی روزهای اخیر اظهارنظرهای زیادی در رابطه با اقدام روسیه مطرح شده است و همه بر این نکته اذعان دارند که این روسیه نیست که باید رابطه خودش را با ایران اصلاح کند و تغییر دهد بلکه این ایران است که باید نگاه خودش را در روابط خارجی و تغییرات در نظام بین‌الملل تغییر بدهد و تا زمانی که این نگاه تغییر نکند قطعا هم چین و هم روسیه به ایران به عنوان یک پُلی در جهت بهبود مناسبات خودشان با کشورهای عربی استفاده می‌کنند و ایران را به عنوان یک متحد نزدیک و استراتژیک خودشان نمی‌دانند. هرچند در دنیای امروز دیگر موضوع روابط استراتژیک معنایی ندارد و کشورها براساس منافع ملی خودشان در موضوعات مختلف بین‌المللی روابط‌شان را تنظیم می‌کنند. همان‌طور که کشورهای عربی این کار را می‌کنند و هم اکنون تلاش می‌کنند یک رابطه متوازن هم با آمریکا هم با غرب و هم با روسیه و چین داشته باشند و از این فرصت‌های نظام ‌گذار بین‌المللی در جهت ارتقای جایگاه خودشان در نظام بین‌الملل استفاده می‌کنند. کشور کوچکی مثل قطر الان تاثیرگذاری و روند تحولات منطقه‌ای‌اش شاید خیلی پررنگ‌تر از ایران باشد و این جایگاه بر پایه یک رابطه متوازن هم با قدرت‌های منطقه‌ای و هم با قدرت‌های جهانی به دست آمده است. جمهوری اسلامی ایران نیز اگر بخواهد با توجه به جایگاه بین‌المللی خودش در منطقه و در عرصه جهانی با اقدامات روسیه مقابله کند، قطعا باید به سمت یک رابطه متوازن با قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای پیش رود و این آخرین اقدام غیردوستانه روسیه با ایران نخواهد بود و با توجه به رویکردی که روسیه نسبت به کشورهای عربی در جهت جایگزینی بازارهای مالی و نفتی خودش به کشورهای عربی نگاه می‌کند این اقدام می‌تواند باز تکرار شود. از سوی دیگر چین نیز همین وضعیت را دارد. با توجه به اینکه چین بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است و هم اکنون به یک رابطه اقتصادی بسیار سطح بالا با ایران دست پیدا کرده ولی قطعا چینی‌ها نیز اگر این فرصت را پیدا کنند که بخواهند یک رابطه متوازن با کشورهای عربی برقرار کنند قطعا در این رابطه متوازن، منافع خودشان را با کشورهای عربی فدای منافع و روابط با ایران نخواهند کرد. به نظر می‌رسد واکنش‌هایی از این دست که در مقابل سفارت روسیه در تهران صورت می‌گیرد اقدام تاثیرگذاری در بهبود مناسبات ایران با کشورهای منطقه و جهان در واکنش به اقدامات روسیه نیست و این نوع اقدامات یک نوع اقدامات به نظر کوتاه مدت و واکنش به اعتراضات و انتقادات نسبت به روابط ایران با روسیه است. باید در سطح کلان‌تری شاهد تغییر و تحولاتی در نوع رابطه با روسیه و قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی باشیم.

*مرتضی مکی

تحلیلگر مسائل بین‌الملل