آموزش زبان خارجی به کجا رسید؟
طبق مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، در راستای اجرای سند تحول بنیادین، به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده می‌شود تا علاوه بر زبان انگلیسی، نسبت به آموزش زبان‌های عربی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی و چینی اقدام کند.
سؤال مهم اینجاست که آیا آموزش و پرورش در آموزش و یادگیری زبان‌های خارجی مدارس که عمدتاً انگلیسی و زبان عربی است موفق بوده است؟ آیا این آموزش‌ها از کیفیت لازم برخوردار هستند؟ آیا نیروی انسانی ماهر و باتجربه برای تدریس این زبان‌ها وجود دارد؟ و آیا مدارس امکانات لازم و ضروری برای اینگونه آموزش‌ها را دارند که حالا آموزش و پرورش به فکر افزایش زبان‌های خارجی دیگر افتاده است؟
بدون شک اساس سیستم آموزشی ما آموزش زبان انگلیسی در مدارس بر پایه متن و گرامر است. این نوع آموزشی تک بعدی و به حاشیه بردن دیگر مهارت‌ها مانند شنیدن، صحبت کردن و نوشتن، در صورت مناسب بودن آموزش نهایتاً به گرفتن نمرات خوب در آزمون مدارس و پاسخ دادن به سؤالات زبانی کنکور ورودی دانشگاه‌ها منجر می‌شود ولی همچنان توانایی و انگیزه دانش‌آموزان را در به‌کارگیری زبان انگلیسی به عنوان ابزار ارتباطی فلج نگه‌می‌دارد.
هر چند در سال‌های اخیر در تدوین کتب درسی تغییراتی اعمال شده است، از آنجا که هنوز نگرش متنی-گرامری در برنامه آموزش قرار دارد، نمی‌توان انتظار بازدهی قابل توجهی را از این تغییر داشت. از سوی دیگر، محتوای کتاب‌ها که حاوی مطالب و متون درک مطلب و تقویت مهارت خواندن هستند، جذابیت کافی ندارند و موضوعاتی که به آنها پرداخته می‌شود در حوزه علایق این نسل قرار ندارد. با اینکه به سادگی می‌توان مطالب به روز و به اصطلاح «جوان پسند» که مطابق فرهنگ و ارزش‌های دینی ما هستند را در صفحات درسی گنجاند و دایره لغاتی ملموس‌تر و کاربردی‌تر را به آنان آموخت. از دیگر مشکلات آموزش زبان انگلیسی در مدارس شاید بتوان نبود آزمایشگاه‌های دیداری و شنیداری یا شلوغی کلاس‌های درس و کمبود ساعات درسی را نام برد؛ اما از نقش دبیران به عنوان یکی از پایه‌های اساسی روند آموزش نمی‌توان به سادگی گذشت. هرچند توانایی یک معلم از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد اما تجربه و مهارت او در حوزه تخصصی‌اش و همچنین آشنایی وی با اصول تدریس از مهم‌ترین آن‌هاست. حتی در برخی مناطق محروم در کلاس‌های زبان از دبیرانی استفاده می‌شود که رشتۀ تحصیلی‌شان هیچ ارتباطی با زبان نداشته اما به دلیل نبود نیروی متخصص در این رشته سال‌ها به دبیری زبان مشغول هستند. در جهت تقویت دانش زبانی و آموزشی معلمان، آموزش و پرورش می‌بایست در امر برگزاری کلاس‌های توجیهی و آموزشی دبیران زبان به طور جدی و گسترده‌تری عمل نماید. افزایش روزافزون تعداد مؤسسات زبان همانند شیوع تعداد دیگر مؤسسات آزاد آموزشی گواه این است که آموزش و پرورش نتوانسته عملکرد صحیح و مناسبی از برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری آموزش در زبان‌های خارجی ارائه دهد.
دلایل موفقیت‌آمیز نبودن آموزش زبان‌های خارجی، به‌ویژه انگلیسی در ایران، پیچیده و چند وجهی است. برخی از عواملی که شناسایی شده‌اند عبارتند از:
فقدان انگیزه: بسیاری از دانش‌آموزان فاقد انگیزه برای یادگیری زبان انگلیسی هستند که می‌توان آن را به عوامل مختلفی از جمله درک دشواری یادگیری زبان انگلیسی، عدم علاقه به زبان و عدم درک مزایای آن نسبت داد.
کیفیت پایین آموزش: کیفیت آموزش زبان انگلیسی در ایران به دلیل قدیمی بودن، بی‌اثر بودن و پاسخ ندادن به نیازهای فراگیران مورد انتقاد قرار گرفته است. همچنین کمبود معلمان واجد شرایط و کمبود منابع مانند آزمایشگاه‌های زبان و مواد چند رسانه‌ای وجود دارد که می‌تواند روند یادگیری را مختل کند.
مواجهه ناکافی با زبان: دانش‌آموزان در ایران اغلب فرصت‌های محدودی برای تمرین مهارت‌های انگلیسی خود در خارج از کلاس دارند که می‌تواند افزایش تسلط و اعتماد به زبان را دشوار کند. عدم تأکید بر سایر زبان‌های خارجی: در حالی که انگلیسی رایج‌ترین زبان خارجی است که در ایران آموزش داده می‌شود، اما بر زبان‌های دیگر مانند فرانسوی و آلمانی تأکید نمی‌شود که می‌تواند باعث محدود شدن مواجهه دانش‌آموزان با فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف شود .
عوامل سیاسی و فرهنگی: در مورد نقش زبان انگلیسی در جامعه ایران بحث‌هایی وجود داشته و برخی معتقدند که این زبان نماد امپریالیسم فرهنگی غرب است و باید با زبان‌های دیگر جایگزین شود. علاوه بر این، تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی فرصت‌های محدودی را برای ایرانیان برای سفر به خارج از کشور و تمرین مهارت‌های زبانی خود در محیط‌های واقعی ایجاد کرده است.
حالا با وجود این همه مشکل در آموزش و یادگیری زبان انگلیسی در مدارس، آموزش و پرورش چگونه می‌خواهد زبان‌های دیگر را مانند فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی و چینی را هم آموزش دهد. انجام این کار احتیاج به مدرس‌های حرفه‌ای و با تجربه دارد و همچنین زیرساخت‌ها و شرایط مطلوبی باید در مدارس مهیا شود تا بتوان از زبان‌های خارجی بهره جست. اکنون که آموزش و پرورش از مشکل جدی نیروی انسانی رنج می‌برد بعید است که بتواند به فکر تأمین نیروی متخصص و آموزش دیده زبان‌های خارجی و تأمین امکانات در مدارس نماید.
نکته مهم این است که آیا دانش‌آموزان از زبان‌های خارجی دیگر استقبال می‌کنند یا نه؟ و برنامه‌ریزی برای برگزاری این کلاس‌ها و تأمین هزینه‌ها چگونه خواهد بود؟ اینها سؤالاتی است که پاسخ آنها با تحقیق و بررسی بیشتر باید داده شود.
*حسین معافی
فعال فرهنگی
ارسال نظر