زمینهای ایران در تصرف فرونشست
محمدرضا محبوب فر کارشناس بحرانهای محیطی
ایران به طور سالیانه ۲۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر استراتژیک خود را مصرف میکند، این در صورتی است که میزان جایگزینی آبهای استحصال شده از ذخایر زیرزمینی هم وجود ندارد. برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی از جمله دلایل فرونشست زمین در کشور ما محسوب میشود. اغلب برداشتهای بی رویه از آبهای زیرزمینی به نام توسعه تحت عنوان توسعه شهری، صنعت، کشاورزی و افزایش جمعیت رخ می دهد. مسئولان افزایش جمعیت را مسبب توسعه میدانند، اما به دلیل اینکه این افزایش جمعیت و توسعه های صورت گرفته، ناپایدار و نامتوازن بوده است به نابودی منابع آب و خاک منجر شده است. این نوع توسعه نه تنها توسعه به معنای واقعی نبوده است، بلکه ضد توسعه و توهم توسعهای بیش نیست که آثار آن امروز به صورت کم آبی، بی برقی و فرونشست زمین ظاهر شده است. در حال حاضر شرکتهای وابسته به سازمانها، نهادها و وزارتخانهها مانند وزارت نیرو، صنعت و معدن، نفت و… بدون انجام مطالعات زمین شناسی، هواشناسی، پوشش گیاهی، ژئوتکنیک و بیتوجه به تحلیلهای پایداری و طرح های پایدارسازی که باید در بررسی طرحهای رانش زمین ارائه گردد، به نگارش طرحهای توسعه و پیادهسازی چنین طرحهایی اقدام میکنند. یکی از جنبههای توسعه اقداماتی مانند: ایجاد جاده، راهسازی، ایجاد شهرک های مسکونی اقماری و صنعتی است که نتیجه این اقدامات به صورت نابودی منابع طبیعی کشور از جمله آب و خاک پدیدار شده است. آثار دومینویی خسارت به منابع طبیعی کشور هم تحت عنوان فرسایش خاک و فرونشست زمین در کشور ایران اتفاق میافتد. اکنون فرونشست مختص تهران، مناطق مرکزی ایران مانند یزد و کرمان و اصفهان نیست بلکه اکنون فرونشست شدید در دشتهای کشور مشاهده شده است. متاسفانه بیش از ۶۰ درصد از روستاها و مناطق شهری در معرض فرونشست شدید زمین قرار دارند و دولت، سازمان حفاظت محیط زیست و سایر وزارتخانهها، سازمان ها و ادارات اقداماتی انجام نمیدهند و هنگامی که هزاران نفر به طور مثال در صورت وقوع زلزله و رانش زمین و فرورفتگی زمین مهاجرت کرده و کار و زندگی خود را از دست دادند، این مسئولان از این اتفاقات به عنوان بلا و حوادث طبیعی یاد میکنند. درحال حاضر وضعیت فرونشست زمین در تهران و مناطق مرکزی کشور از غرب گرفته تا جنوب وضعیت نگرانکنندهای پیدا کرده است به طوری که فرونشست با تشدید بیابانزایی در مناطق شمالی پدیدار شده است و اکنون تخلیه اضطراری مناطق مسکونی، صنعتی و تجاری گرفتار فرونشست در شهرهای تهران، اصفهان و شهرهای شرقی کشور مانند سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان شدت یافته است. میتوان گفت کل مناطق جغرافیایی ایران تحت تاثیر فرونشست زمین قرار گرفته است. در حال حاضر حداقل ۵۶ میلیون نفر از جمعیت کشور در ۱۸ استان در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند. استان های در خطر فرونشست برحسب اولویت، استانهای اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کرمانشاه هستند. در خط اول فرونشست زمین، شهر اصفهان قرار دارد، به طوری که در این استان تا بیش از ۲متر فرونشست زمین مشاهده شده است. در حال حاضر بیشترین فرونشست در استان اصفهان مربوط به زمین روستاهای مرق و مهیار در شهرستان شهرضا است که علت آن برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی توسط مافیای آب عنوان میشود. برداشتها در این استان به صورتی بوده است که چاههای آب معمول خشک شده و چاههای عمیق از 500 متر تا 3000 متر برای استخراج آب های فسیلی و مصرف آب شرب و سایر مصارف حفر شده است. وضعیت در دشتهای استانهای کشور به صورتی است که آبی برای کشاورزی و محیط زیست را باقی گذاشته نشده است و همین مسأله باعث نگرانی ساکنین این مناطق شده است. البته از نظر تعداد واحدهای مسکونی آسیب پذیر، شهرهای استان خراسان رضوی وضعیت بدتری نسبت به سایر استانها دارند. از جمله دلایل رانش زمین، فرونشست زمین است به طوری که اکنون نزدیک به ۳۰۰ نقطه روستایی در خطر رانش زمین هستند که وضعیت خطرناکی را نشان میدهد. مجلس شورای اسلامی اخیرا برای محیط زیست و آب های زیرزمینی تصمیم خطرناکی را اتخاذ نموده است، به طوری که اجازه داده است که کشت برنج و سایر محصولات کشاورزی در این شرایط بی آبی آزاد گذاشته شود. در حالی که پیش تر تصمیم مجلس مبنی بر کشت برنج در سه استان شمالی بود و در سایر استانها ممنوع اعلام شده بود، اما اکنون لغو ممنوعیت کشت برنج و سایر محصولات کشاورزی آب بر در خارج از استان های شمالی تصمیم خطرناکی است. از ۳۱ استان کشور، ۲۹ استان در معرض پدیده فرونشست هستند و باید گفت زمین در حال نشست و سقوط است. تصاویر ماهوارهای جدیدی که در ارتباط وضعیت فرونشست در ایران وجود دارد از وضعیت وخیم فرونشست زمین حکایت دارد و نشان دهنده این است که نیمی از دشتهای کشور با فرونشست زمین مواجه هستند که به دلیل برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی این وضعیت رخ داده است. در مناطقی که دچار فرونشست شده است تغییرات اقلیمی به صورت کاهش بارش ها و افزایش درجه حرارت رخ داده است. آنچه مسلم است؛ فرونشست زمین اکنون کشور را در حالت بمب ساعتی قرار داده است که هر لحظه زیرساخت های اساسی و شریانهای حیاتی و جان ساکنان ۲۹ استان را تهدید میکند.
ارسال نظر