چرا دستان ما خشک و دردناک می‌شوند؟ بررسی علل آرتروز دست

 این نشانه‌ها ممکن است از مشکلی خبر دهند که خیلی‌ها آن را با بالا رفتن سن مرتبط می‌دانند: آرتروز دست.

دست‌های ما ابزارهای اصلی برقراری ارتباط، انجام کارهای روزمره و حتی بیان احساسات هستند. اما متأسفانه، مفاصل کوچک و ظریف انگشتان گاهی بیشتر از آنچه فکر می‌کنیم در معرض آسیب قرار دارند. در این مقاله، به بررسی یکی از شایع‌ترین دلایل درد و خشکی مفاصل دست یعنی آرتروز می‌پردازیم؛ از نشانه‌ها و دلایل آن گرفته تا راهکارهای پیشگیری و درمان.

آرتروز دست چیست؟

آرتروز دست یکی از شایع‌ترین انواع آرتروز است که مفاصل کوچک دست، به‌ویژه مفاصل انگشتان و مچ را درگیر می‌کند. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که غضروف مفاصل — که به‌عنوان یک لایه‌ی محافظ بین استخوان‌ها عمل می‌کند — به‌مرور زمان فرسوده و نازک می‌شود. در نتیجه، استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده می‌شوند و این سایش باعث درد، التهاب، سفتی و در مواردی تغییر شکل مفصل می‌شود.

برخلاف تصور رایج، آرتروز دست تنها مختص سالمندان نیست. هرچند افزایش سن یکی از عوامل مهم بروز این مشکل است، اما افراد میانسال، به‌ویژه کسانی که زیاد با دست‌هایشان کار می‌کنند یا سابقه‌ی آسیب‌دیدگی در مفاصل دارند، نیز در معرض ابتلا قرار دارند.

آرتروز دست بیشتر در این نواحی دیده می‌شود:

• مفاصل انتهایی انگشتان (جایی که ناخن رشد می‌کند)
• مفاصل میانی انگشتان
• مفصل قاعده‌ی انگشت شست
• مچ دست (در برخی موارد)

اگرچه آرتروز دست به ندرت یک بیماری تهدیدکننده‌ی زندگی به حساب می‌آید، اما می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی بگذارد؛ چراکه فعالیت‌های ساده‌ای مانند نوشتن، گرفتن اجسام، یا حتی باز کردن در قوطی ممکن است دردناک یا دشوار شوند.

علائم اولیه آرتروز دست

آرتروز دست معمولاً به‌صورت تدریجی و آرام بروز می‌کند، به همین دلیل ممکن است در مراحل اولیه، بسیاری از افراد علائم آن را نادیده بگیرند یا با خستگی عادی دست‌ها اشتباه بگیرند. اما شناسایی زودهنگام نشانه‌ها می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.

در ادامه، به رایج‌ترین علائم اولیه آرتروز دست اشاره می‌کنیم:

۱. درد مکرر یا مبهم در مفاصل دست

این درد ممکن است هنگام حرکت دادن دست یا پس از استفاده‌ی زیاد از انگشتان شدت پیدا کند. معمولاً درد با استراحت کمی کاهش می‌یابد، اما به مرور زمان دائمی می‌شود.

۲. سفتی مفاصل، به‌ویژه در صبح‌ها

بسیاری از افراد مبتلا گزارش می‌دهند که هنگام بیدار شدن، دستانشان برای چند دقیقه خشک و بی‌انعطاف است و حرکت دادن انگشتان دشوار می‌شود.

۳. کاهش دامنه حرکت

حرکات ساده مانند بستن مشت، باز کردن درِ شیشه یا گرفتن یک لیوان ممکن است با محدودیت همراه باشد.

۴. ورم خفیف در مفاصل

مفاصل ممکن است کمی متورم، حساس یا گرم‌تر از معمول شوند، به‌ویژه بعد از استفاده‌ی زیاد یا در پایان روز.

۵. صدای تق‌تق یا ساییدگی هنگام حرکت مفاصل

در برخی موارد، فرد هنگام خم‌کردن یا صاف‌کردن انگشتان، صدای غیرعادی احساس می‌کند که نشانه‌ی ساییدگی استخوان‌هاست.

۶. برجستگی‌های استخوانی

در مراحل پیشرفته‌تر، برآمدگی‌هایی سخت در اطراف مفاصل انگشتان ایجاد می‌شود که به آن‌ها «گره‌های آرتروزی» گفته می‌شود.

دلایل و عوامل مؤثر در بروز آرتروز دست

آرتروز دست به دلایل مختلفی ممکن است به‌وجود بیاید یا تشدید شود. گاهی علت آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و شرایط جسمی فرد است. شناخت این عوامل می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت بیماری یا حتی بروز آن کمک کند.

۱. افزایش سن

با بالا رفتن سن، غضروف مفاصل به‌طور طبیعی دچار فرسایش می‌شود. به همین دلیل، آرتروز یکی از بیماری‌های شایع در افراد بالای ۵۰ سال است.

۲. عوامل ژنتیکی

اگر یکی از اعضای خانواده‌تان دچار آرتروز، به‌ویژه در ناحیه‌ی دست باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر می‌شود. استعداد ژنتیکی نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد.

۳. استفاده‌ی بیش‌ازحد از دست‌ها

افرادی که شغل یا فعالیت روزمره‌شان شامل حرکات تکراری دست‌هاست — مانند تایپیست‌ها، هنرمندان صنایع دستی، موسیقی‌دانان یا خانه‌داران — بیشتر در معرض آرتروز دست قرار دارند.

۴. آسیب‌های قدیمی به مفاصل

شکستگی‌ها، دررفتگی‌ها یا صدماتی که سال‌ها پیش به دست وارد شده‌اند، ممکن است بعدها زمینه‌ساز آرتروز شوند، حتی اگر آن زمان به‌خوبی درمان شده باشند.

۵. بیماری‌های زمینه‌ای

برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، نقرس یا دیابت می‌توانند خطر ابتلا به آرتروز دست را افزایش دهند یا باعث تشدید علائم آن شوند.

۶. جنسیت

زنان، به‌ویژه پس از دوران یائسگی، بیش از مردان در معرض آرتروز دست قرار دارند. تغییرات هورمونی احتمالاً در این موضوع نقش دارند.

۷. چاقی و اضافه‌وزن

هرچند دست‌ها وزن بدن را حمل نمی‌کنند، اما اضافه‌وزن با افزایش التهاب در کل بدن، می‌تواند به بروز آرتروز در نواحی مختلف از جمله دست کمک کند.

آیا خشکی پوست دست به آرتروز مرتبط است؟

یکی از پرسش‌های رایجی که بیماران مطرح می‌کنند این است که آیا خشکی پوست دست‌ها می‌تواند نشانه‌ای از آرتروز باشد؟ پاسخ کوتاه این است: نه الزاماً. با اینکه خشکی پوست و آرتروز هر دو می‌توانند باعث ناراحتی در ناحیه دست شوند، اما این دو موضوع از نظر پزشکی کاملاً متفاوت هستند.

تفاوت بین خشکی پوست و خشکی مفصل

خشکی پوست معمولاً به دلیل کاهش رطوبت طبیعی پوست ایجاد می‌شود و می‌تواند به علت عواملی مانند شست‌وشوی بیش‌ازحد دست‌ها، استفاده از شوینده‌های قوی، هوای سرد و خشک یا کم‌آبی بدن باشد. این نوع خشکی با خارش، ترک‌خوردگی و پوسته‌پوسته شدن همراه است.

در مقابل، آنچه در آرتروز دست به‌عنوان "خشکی" شناخته می‌شود، در واقع سفتی مفاصل است. این سفتی اغلب در هنگام بیدار شدن از خواب یا پس از یک دوره بی‌حرکتی اتفاق می‌افتد و معمولاً با درد و کاهش دامنه حرکت همراه است.

راهکارهای پیشگیری از پیشرفت آرتروز دست

اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با علائم آرتروز دست مواجه هستید، این راهکارها می‌توانند مفید واقع شوند:

۱. محدود کردن حرکات تکراری

سعی کنید فعالیت‌هایی که شامل استفاده‌ی بیش‌ازحد از مفاصل دست است، مانند تایپ طولانی‌مدت یا فشار مداوم روی انگشتان، را کاهش دهید یا بین آن‌ها استراحت‌های کوتاه داشته باشید.

۲. تقویت عضلات اطراف مفاصل دست

ورزش‌های ملایم مانند باز و بسته کردن انگشتان، چرخاندن مچ، یا استفاده از توپ‌های نرم مخصوص تقویت دست، به بهبود قدرت و پایداری مفاصل کمک می‌کنند.

۳. استفاده از وسایل کمکی

ابزارهایی مانند بازکننده درب بطری، قلم‌های مخصوص آرتروز، یا کیبوردهای ارگونومیک می‌توانند فشار را از روی مفاصل کاهش دهند و استفاده از دست را راحت‌تر کنند.

۴. گرم نگه داشتن دست‌ها

دستکش‌های مخصوص آرتروز یا کمپرس گرم می‌توانند خشکی مفاصل را کاهش دهند و جریان خون را بهبود ببخشند.

۵. تغذیه مناسب و ضدالتهاب

مواد غذایی سرشار از امگا-۳ (مانند ماهی‌های چرب، گردو و تخم کتان)، آنتی‌اکسیدان‌ها (میوه‌ها و سبزیجات رنگی)، و کاهش مصرف قند و چربی‌های ناسالم، می‌توانند التهاب را در بدن کاهش دهند.

۶. کنترل وزن بدن

اگرچه مفاصل دست وزن بدن را تحمل نمی‌کنند، اما اضافه‌وزن می‌تواند التهاب عمومی بدن را افزایش دهد و آرتروز را تشدید کند.

درمان‌های پزشکی و خانگی آرتروز دست

متأسفانه، آرتروز دست برخلاف برخی از انواع دیگر آرتروز — مثل آرتروز شانه که گاهی با جراحی شانه و تعویض مفصل قابل درمان است — درمان قطعی ندارد و بیشتر تمرکز درمان‌ها بر کاهش درد و حفظ عملکرد دست است.

اما خوشبختانه ترکیبی از روش‌های پزشکی و خانگی می‌تواند به تسکین درد، کاهش التهاب، افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. انتخاب نوع درمان به شدت علائم، سن، سبک زندگی و شرایط بدنی فرد بستگی دارد.

درمان‌های پزشکی

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs):

داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند. این داروها باید طبق تجویز پزشک مصرف شوند، به‌ویژه در افرادی که مشکلات گوارشی یا کلیوی دارند.

پمادهای موضعی:

کرم‌ها یا ژل‌های حاوی مسکن (مانند کپسایسین یا دیکلوفناک) برای کاهش درد مفاصل مفیدند، به‌ویژه در کسانی که نمی‌خواهند داروهای خوراکی مصرف کنند.

تزریق کورتون:

در مواردی که درد بسیار شدید است یا پاسخ به داروهای خوراکی کافی نبوده، پزشک ممکن است تزریق مستقیم کورتون در مفصل را پیشنهاد دهد. این روش باید محدود و با احتیاط انجام شود.

آتل‌بندی یا اسپلینت:

استفاده از آتل مخصوص دست به‌ویژه در شب می‌تواند مفصل را در موقعیت درست نگه دارد، فشار را کاهش دهد و درد را تسکین دهد.

فیزیوتراپی و کاردرمانی:

تمرینات تخصصی زیر نظر فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر می‌تواند به بهبود حرکت مفاصل، کاهش درد و افزایش استقلال فرد در انجام کارهای روزمره کمک کند.

عمل جراحی (در موارد پیشرفته):

اگر درمان‌های محافظه‌کارانه مؤثر نباشد و آرتروز عملکرد طبیعی دست را مختل کند، ممکن است گزینه‌های جراحی مانند تعویض مفصل یا فیوژن مفصل (جوش دادن استخوان‌ها) در نظر گرفته شود.

درمان‌های خانگی و مراقبت روزمره

کمپرس گرم و سرد:

گرمای مرطوب به کاهش سفتی صبحگاهی کمک می‌کند و کمپرس سرد می‌تواند تورم را کاهش دهد.

 تمرین‌های کششی و تقویتی ملایم:

روزانه چند دقیقه تمرین ساده مانند باز و بسته کردن مشت، چرخاندن مچ یا فشردن توپ نرم، به مرور باعث بهبود عملکرد مفصل می‌شود.

تغذیه سالم:

رژیم غذایی ضدالتهاب شامل سبزیجات، ماهی، مغزها و روغن زیتون نقش مهمی در کنترل علائم آرتروز دارد.

پرهیز از فشار زیاد به دست‌ها:

از بلند کردن اجسام سنگین یا انجام کارهای مکرر و پرفشار با دست‌ها خودداری کنید و از ابزارهای کمکی برای راحت‌تر شدن کارهای روزانه بهره بگیرید.