سفر گروسی به ایران می‌تواند زمینه‌های احیای برجام را به وجود بیاورد

سفر رافائل گروسي به ايران که در آينده نزديک انجام خواهد شد به چه ميزان در مسير احياي برجام تأثيرگذار خواهد بود؟

به‌طور کلي سفر گروسي به تهران به عنوان سفر مديرکل آژانس ممکن است گشايشي در رکود موجود در پرونده هسته‌اي ايران ايجاد کند. يک احتمال اين است که پاسخ ايران قانع‌کننده باشد و گروسي اعلام رضايت کند و توافقات مطلوبي ميان دو طرف شکل بگيرد. اين احتمال باعث شکل‌گيري فضاي جديدي ميان ايران و آژانس مي‌شود و اندکي از چالش ميان طرفين مي‌کاهد. از سوي ديگر نزديکي ايران و آژانس باعث مي‌شود تا روابط ايران با غرب هم شرايط بهتري پيدا کند و زمينه دستيابي به توافق فراهم شود. اين روند براي ايران که به دنبال کاهش مشکلات اقتصادي و معيشتي مردم است، بسيار مهم است. در صورتي که اين نزديکي ايجاد شود، از احتمال صدور قطعنامه‌هاي جديد عليه ايران در اواخر بهمن و اوايل اسفند جلوگيري مي‌کند. قطعنامه‌هايي که قرار است از سوي کشورهاي 1+4 و آمريکا عليه ايران صادر شود و تبعات منفي‌اي ايجاد کند. بايد توجه داشت، نرسيدن به توافق با آژانس احتمال فعال شدن مکانيسم ماشه را بيشتر مي‌کند و فشارها را بر ايران افزايش مي‌دهد. البته بايد توجه داشت، صدور قطعنامه‌هاي جديد عليه ايران منوط به مشارکت همه اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد است. بنابراين اگر ايران بتواند رضايت آژانس را کسب کند، هم به نفع اقتصادش و هم به نفع مناسبات ارتباطي‌اش در جهان و منطقه است. نبايد فراموش کرد صدور قطعنامه‌هاي جديد ايران را دوباره ذيل فصل7 شوراي امنيت سازمان ملل قرار مي‌دهد و مشکلات را افزون مي‌کند. مساله بعدي اين است که نزديک شدن ايران به آژانس و حل اختلاف‌ها، يکي از مهم‌ترين موانع پيش روي توافق با گروه 1+4 را از ميان برمي‌دارد. در آذر ماه گذشته يکي از موانع اصلي عدم توافق ميان دو طرف، ابهامات آژانس بود که با عنوان موارد پادماني از آن ياد مي‌شد. ايران در آن زمان معتقد بود که ابهامات بايد در سطح کشورهاي 1+4 برطرف شود اما طرف‌هاي مقابل مي‌گفتند، آژانس بايد در اين زمينه نظر نهايي را اعلام کند. بنابراين اگر اين موانع از طريق نزديکي ايران و آژانس و اعلام رضايت گروسي رفع شود، زمينه براي آغاز مذاکرات فراهم مي‌شود. مي‌توان پيش‌بيني کرد دور جديد گفت‌وگوها پس از سفر گروسي به تهران آغاز شود. البته اين موارد احتمالاتي است که در صورت اعلام رضايت آژانس رخ مي‌دهد.

آغاز دور جديد گفت‌وگوهاي ايران و غرب چه پيامدهايي دارد؟ احتمال توافق در دور جديد گفت‌وگوها به چه ميزان است؟

بدون ترديد آغاز اين روند باعث فروکش کردن انتظارات تورمي در ايران مي‌شود و زمينه را براي ثبات بيشتر اقتصادي فراهم مي‌سازد. ايران اين روزها بيشتر از هر عامل ديگري به بهبود در مناسبات ارتباطي با آژانس و 1+4 نياز دارد تا بتواند چالش‌هاي اقتصادي خود را کاهش دهد. هرگونه شکست در مذاکرات گروسي در تهران، باعث افزايش موانع در توافق بر سر مسائل هسته‌اي مي‌شود. در صورت ايجاد يک چنين فضايي مي‌توان پيش‌بيني کرد که نوسانات اقتصادي افزايش يابد و مشکلات معيشتي مردم بيشتر شود. به هر حال ايران براي حل مشکلات اقتصادي‌اش به بازگشت به بازار نفت و توسعه مناسبات ارتباطي با ساير کشورها نياز دارد. مسير دستيابي به اين شرايط هم از احياي برجام و دستيابي به توافق مي‌گذرد. کارشناسان، وزير و ديپلمات‌هاي وزارت خارجه نقش تعيين کننده در ارائه ديدگاه‌هاي درست و پيشنهادهاي صحيح دارند. وزارت خارجه در هر کشوري وظيفه دارد مواضع سياست‌هاي کلان در حوزه سياست خارجي را با زبان ديپلماتيک در عرصه بين‌الملل دنبال کند. بايد ببينيم چه شد که اتحاديه اروپا امروز اين گونه مقابل ما موضع مي‌گيرد. آيا وزارت خارجه مسئول اين اتفاق بود؟ واقعيت آن است که مجموعه‌اي از عناصر و جريان‌هاي مختلف روي سياست خارجي ما تأثيرگذارند و دستگاه ديپلماسي ما عمدتا مجري سياست‌هايي است که از سوي نهاد بالادستي يعني شوراي عالي امنيت ملي تعيين مي‌شود. هرچند وزارت خارجه تصميم سازي در حوزه سياست خارجي نمي‌کند، اما اين را مي‌پذيرم که کارشناسان، وزير و ديپلمات‌هاي وزارت خارجه نقش تعيين کننده در ارائه ديدگاه‌هاي درست و پيشنهادهاي صحيح دارند. البته بايد ديد چقدر اين پيشنهادها شنيده مي‌شود. به گذشته بنگريم و ببينيم که چند ديپلمات ما چيزهاي مختلف گفتند و نامه نوشتند و اين پيشنهادها و نظرات مورد توجه قرار گرفته و شنيده شده است.

با توجه به رويکردي که کشورهاي غربي و به خصوص کشورهاي اروپايي در مقابل ايران گرفته‌اند ايران بايد چه واکنشي از خود بروز بدهد؟ آيا رويکرد تند ايران به دليل رويکرد کشورهاي اروپايي نيست؟

اگر اروپا مي‌خواهد با چنين واکنشي از سوي ايران مواجه نشود، خودش ابتدا بايد از اتخاذ مواضع راديکال پرهيز کند. وزير خارجه کشورمان اعلام نکرد که ايران از ان پي تي خارج مي‌شود بلکه يک هشدار به اروپا داد. اين موضع مشابه مواضع مقامات آمريکاست که مي‌گويند همه گزينه‌ها روي ميز هستند. آقاي اميرعبداللهيان مي‌خواهد بگويد از نظر ايران نيز همه گزينه‌ها روي ميز است و ما هيچ کدام آنها را کنار نمي‌گذاريم بلکه انتخاب هر کدام بستگي به رويکرد طرف غربي دارد. حالا شايد برخي کارشناسان معتقد باشند که خروج از ان پي تي دشمنان ايران را زياد مي‌کند ولي وقتي طرف اروپايي اقدام راديکال انجام مي‌دهد چطور مي‌توان از آقاي اميرعبداللهيان انتظار داشت که مواضع متعادل ديپلماتيک اتخاذ کند؟ من اگر بودم هرگز نمي‌گفتم از ان پي تي خارج مي‌شويم چون براساس ان پي تي قائليم به اينکه انرژي هسته‌اي حق مسلم ماست؛ در واقع اين حق را ان پي تي به ايران و همه کشورها داده است ولي وقتي طرف مقابل اقدامات راديکال انجام مي‌دهد قطعا من از او انتقاد کنم نه از وزير خارجه کشورم. پارلمان اروپا بخشي از نيروهاي مسلح ايران را تروريست اعلام کرد، البته خوشبختانه شوراي وزيران اتحاديه اروپا چنين کاري را هنوز انجام ندادند و اميدوارم هرگز اين کار را نکنند ولي معمولا عرف بين‌الملل اين است که در مقابل اقدام راديکال، اقدام راديکال انجام مي‌دهند ولو اينکه درست نباشد. اگر اروپا مي‌خواهد با چنين واکنشي از سوي ايران مواجه نشود، خودش ابتدا بايد از اتخاذ مواضع راديکال پرهيز کند. چرا اروپايي‌ها ايران را به سمت اقدامات راديکال سوق مي‌دهند؟ براي اينکه مي‌خواهند زمينه را براي مداخله در امور داخلي ايران فراهم کنند. در واقع آنها قصد دارند براي اقدام عليه ايران مقبوليت ايجاد کنند بنابراين ما بايد هوشمندانه از اوضاعي که دارند براي ايران فراهم مي‌کنند، تحليل صحيح داشته باشيم. نکته ديگر درباره اصل مساله خروج ايران از ان. پي. تي است. به‌صـورت کلي يک تصوري در ذهن برخـي وجود دارد که ذخاير اورانيوم بــراي ايران جنبه بازدارندگي دارد و از اين جهت موضــوع تهديد به خروج از ان. پي. تــي مي‌تواند، نوعي از بازدارندگي ناشي از موضوع افزايش ذخاير اورانيوم در ايران را ايجاد کند و اين مساله باعث مي‌شود در هر موضوعي با اين تهديد طرف غربي در رفتــارش تجديدنظر کند. برخي معتقدند اين تفکر که با استفاده از قدرت هسته‌اي مي‌توانيم بازدارندگي داشته باشــيم و توان هسته‌اي را افزايش دهيم نهايتاً ما را به سمت خروج از NPT سوق خواهد داد. اما بايد توجه داشت در هر سطحي که در اين باره تصميم‌گيري شود لازم است عواقب اجراي اين تهديد ايران هر اندازه که بحق باشد سنجيده شود. عواقبي از اين قبيل که خروج ايران از اين معاهده مي‌تواند يک جبهه جديد در عرصه بين‌الملل عليه ايران ايجاد کند. نيازي به گفتن نيست که بعد ديگر اين مساله از بين رفتن کامل برجام است.

اگر ايران به سمتي حرکت کند که از ان پي تي خارج شود چه پيامدهايي خواهد داشت؟

اميرعبداللهيان مي‌داند که بار حقوقي چنين اقدامي سنگين است؛ بنابراين نمي‌گويد که چنين اقدامي انجام مي‌دهيم، بلکه در پاسخ مي‌گويد همه گزينه‌هاي احتمالي روي ميز قرار دارد و اين يعني، ايران از هر اقدامي که بتواند استفاده مي‌کند و خروج از NPT نيز جزو اين اقدامات است. به بيان ديگر، اگر فشارها به جمهوري اسلامي ادامه يابد، جهان بايد حتي براي خروج ايران از پيمان منع گسترش هسته‌اي نيز آماده باشد. آن هم در حالي که NPT، يک پيمان مادر است و اظهارات وزير خارجه، نوعي هشدار غيرمستقيم به طرف غربي، به اين معني که ايران را به خروج از NPT وادار نکنند؛ چراکه خروج از اين پيمان به معناي آن است که ايران ديگر هيچ تعهدي به برنامه صلح‌آميز هسته‌اي نخواهد داشت و چنين واکنشي، احتمالا جزو گزينه‌هاي نهايي جمهوري اسلامي خواهد بود. براي مقابله با اين فضاسازي‌ها هيچ راه‌حلي بهتر از رجوع به مردم و قوي کردن پشتوانه مردمي نظام وجود ندارد و روسيه، چين و هيچ قدرت ديگري، نمي‌تواند از ايران در مقابل اين هجمه‌ها دفاع کند و اين مردم هستند که بايد به صحنه آورده شوند. به هر حال افکار عمومي دنيا پرونده‌سازي هسته‌اي را نوعي سلطه‌جويي براي محدودسازي ايران از سوي غرب تلقي مي‌کند، اما در حوزه حقوق بشر، برخلاف اينکه ما حقوق بشر را يک موضوع بومي مي‌دانيم و در داخل ايران بحث حقوق بشر اسلامي را مطرح مي‌کنيم، بسياري از کشورها در سطح بين‌المللي، حقوق بشر را يک موضوع جهاني مي‌دانند و ارزش‌هاي اعلام‌شده در منشور جهاني حقوق بشر را قبول دارند و لذا از اين ابزار براي فشار به کشورهايي که اين منشور يا بخشي از آن را قبول ندارند، استفاده مي‌کنند. اغتشاشات در ايران نيز مزيد بر علت شد و غربي‌ها بهانه خوبي را براي فشار به ايران پيدا کردند و در موضوع حقوق بشر بسياري از کشورها، حتي کشورهايي که در موضوع هسته‌اي مخالف سياست‌هاي غرب عليه ايران بودند با آمريکا و اروپا همسو شدند و فشار بيشتري را متوجه ايران ساختند. براين اساس ايران الان با دو پرونده‌سازي هسته‌اي و حقوق بشري غرب عليه خود مواجه است که بايد به‌شدت مراقب عدم ايجاد اجماع جهاني با فضاسازي غرب عليه خود باشد.