روابط ایران و عربستان از ضرورت تا واقعیت

ایران به‌طور کلی گفت‌وگو‌ و دیپلماسی را در سیاست خارجی خود حتی با سخت‌ترین دشمنانش به مثابه ابزاری موثر ارزیابی می‌کند و به نوعی دیپلماسی و ارتباط نزدیک با همسایگان خود را عاملی جهت تامین اهداف و منافع خود می‌بیند. همین مساله نیز یکی از محرک‌های مهم ایران در این برهه زمانی در دولت جدید گرایش به سمت تعامل و گفت‌وگو با همسایگان، به‌خصوص عربستان سعودی است. در این راستا، تنش‌زدایی میان ایران و عربستان، عملا شرایط و فضای مناسبی را در اختیار ایران قرار می‌هد تا خود را از نظر اقتصادی، بار دیگر تقویت کند. یکی دیگر از فاکتورهای مهم رویکرد، دولت جدید آمریکا به ریاست‌جمهوری «جو بایدن»، که موضع مخالف قدرتمندی را در قبال جنگ یمن اتخاذ کرده، است. این موضع‌گیری دولت آمریکا صرفا به مواضع کلامی محدود نشده بلکه با متوقف‌شدن حمایت اطلاعاتی و تامین تسلیحاتی دولت آمریکا برای عربستان در جریان جنگ یمن همراه شده است. بی‌گمان معمای صلح و امنیت منطقه‌ای در قاره سبز ارتباط مستقیم با سیاستگذاری و اجماع دو قدرت بزرگ آن منطقه یعنی فرانسه و آلمان و در گام بعدی انگلیس دارد. دوستی دو کشور فرانسه و آلمان با آن منازعه دیرپای تاریخی فضای روابط را در اروپا به سمت تعامل و وحدت با یکدیگر سوق داد و زمینه‌ساز شکل گیری اتحادیه اروپا و بازارهای مشترک اروپایی شد. متاثر از این الگوی موفق امنیتی در اروپا، در منطقه پرمنازعه خاورمیانه هم برای‌گذار از سیکل بی‌ثباتی و ناامنی راهبردی جز همگرایی قدرت‌های بزرگ این منطقه و تشویق سازی قدرت‌های کوچک و متوسط به پیوستن به این پروسه تعامل وجود ندارد. برای همین به تجربه دیده شده که هر زمان روابط ریاض و تهران در مسیر آشتی و تعامل قرار گرفته به همان نسبت وضعیت کلی امنیتی خاورمیانه به سمت بهبود و آرامش سوق یافته است. برای همین است که تحلیلگران امنیت بین‌الملل روی این گزاره تاکید می‌کنند که دود تنش و تخاصم قدرت‌های منطقه‌ای سرریز و نموداش در کشورهای کوچک منطقه‌ای است. با این نگرش روند بهبود روابط ایران و عربستان به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر ثبات و امنیت در عراق، لبنان، یمن و حتی سوریه موثر است. هم ایران و هم عربستان در همین کشورها صاحب نفوذ و موقعیت راهبردی هستند و برای همین دیپلماسی و گفت‌وگوی مستقیم تهران و ریاض ظرفیت ثبات بخشی و ایجاد مفاهمه در میان کشورهای بحران زده خاورمیانه را دارد. اعزام سه دیپلمات از سوی کشورمان به شهر جده و فعالیت نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی نشانه‌ای از اراده سیاسی دو قدرت بزرگ منطقه‌ای برای کاهش تنش و ایجاد فضایی جدیدی از تعامل و همگرایی است. لازم به اشاره است که در سطح روابط بین‌المللی هم جدی‌تر شدن مذاکرات احیای برجام و حصول قریب الوقوع توافق به لحاظ روانی اثرگذاری مثبت در گسترش تعاملات منطقه‌ای کشورمان دارد. نباید از نظر دور داشت که در نظام نوین بین‌الملل پدیده‌های سیاسی متاثر از جهت‌گیری بین‌المللی کشورهاست. در واقع اگر کشوری در سطح کلان دچار تنش و تنازع راهبردی با قدرت‌های بزرگ باشد؛ در آن صورت اراده و انگیزه کافی نزد سایر قدرت‌ها برای گسترش روابط شکل نمی‌گیرد. اساسا نگاه قدرت‌ها به رقیب به این شکل است که وضعیت بین‌المللی کشور مورد نظر چگونه است و اگر احساس کنند که در تنهایی و انزوا به سر می‌برند آن موقع دنبال سوءاستفاده از فضای پیش آمده و همراهی با قدرت‌های بزرگ در جهت تشدید فضای تحریمی گام بر می‌دارند. از این منظر ارتباط ماهوی میان نتیجه مذاکرات برجامی با گشایش کامل روابط سیاسی ایران و عربستان وجود دارد و در صورتی که مذاکرات برجام به سرانجام مشخص و قابل اتکایی برسد؛ احتمال تسریع در عادی شدن روابط تهران و ریاض با ضریب بالایی ارتقا می‌یابد. از این رو امید بر این است که تیم مذاکره کننده کشور با پیروی از اصل عزت، حکمت و مصلحت تضمین بخش منافع ملی کشور و رفع نظام ظالمانه تحریم‌ها باشند تا از این ظرفیت بزرگ برای تقویت مناسبات همسایگی که از مهم‌ترین راهبردهای دولت سیزدهم است به نحو مطلوبی استفاده به عمل‌ آید.