واكنش ايران به طرح توافق موقت آمريكا

آرمان ملی- حمید شجاعی: هشت روز تا آغاز مذاکرات احیای برجام در وین فرصت باقی است و در این مدت مقامات مختلف کشورهای عضو برجام و حتی مسئولان فرا برجامی همچون هماهنگ کننده دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درصدد بوده‌اند تا به عناوینی شرایط را برای مذاکرات پیش رو و رسیدن به تواقفی در کوتاه‌مدت مهیا کنند. هر چند که برخی تحرکات غربی‌ها این نیت و قصد‌ها را با ابهام روبه‌رو ساخته است. در این میان خبر می‌رسد که آمریکایی‌ها قصد توافقی موقت دارند تا بر اساس این توافق در کوتاه مدت سایر مسائل را بر پایه این توافق بررسی و حل کنند. پیشنهادی که هنوز از سوی سایر طرف‌ها به ویژه ایران مورد بررسی قرار نگرفته و هنوز معلوم نیست که ایران چه واکنشی خواهد داشت. آنچه مسلم است ایران به دنبال توافقی است که بتواند منافع و مطالباتتش را تامین و تحریم‌ها را حداقل تحریم‌های موثر بردارد. حال اینکه سایر طرف‌ها چگونه در این راستا عمل خواهند کرد باید به انتظار مذاکرات نشست و دید که آنها چه رویکردی در خصوص مذاکرات و توافق دارند.

چالش‌های پیش از مذاکرات

توافق برجام روزهای حساس و پر اتفاقی را پشت سر می‌گذارد چنانکه هر روز شاهد برخی اظهار نظرها و رویکردها از سوی هریک از طرفین توافق هستیم. ایران که بر مبنای حصول توافق و در پی آن برداشته شدن تحریم‌ها در مذاکرات 8 آذر وین حاضر خواهد شد و تروئیکای اروپا و آمریکا نیز بر مبنای آنچه حفظ برجام و و منافع حاصل از این توافق خوانده می‌شود و همچنین بازگشت آمریکا به توافق در مذاکرات حضور خواهند یافت. این در حالی است که طی روزها و شاید هفته‌های گذشته برخی رخدادها از جمله تحریم‌های چند باره برخی افراد و نهادهای ایرانی از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا باعث واکنش مقامات کشورمان شده و به نظر می‌رسد که در روزهای آتی تا رسیدن به موعد مذاکره همچنان شاهد اینگونه تحرکات خواهیم بود. از طرفی بحث نشست پیش روی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز دیگر رخدادی است که بر روی مذاکرات پیش رو تاثیر مستقیم خواهد گذاشت. چنانکه برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه و انگلیس در آستانه مذاکرات امیدواری‌هایی برای صدور قطعنامه علیه ایران یا برخورد آژانس با ایران ابراز کرده‌اند. با این حال طرف ایرانی همچنان واکنشی به این ادعاها و رویکردها نشان نداده است اما آنچه مسلم است اگر در نشست شورای حکام قطعنامه یا حتی بیانیه‌ای علیه کشورمان صادر شود؛ ایران نیز بیکار نخواهد نشست و واکنش در خور نشان خواهد داد. اما این تمام ماجرا نیست و تروئیکای اروپا و آمریکایی‌ها به خوبی می‌دانند که برای احیای برجام باید از هرگونه فعالیت و رویکرد تنش‌زا خودداری کنند تا مذاکرات 8 آذر پیش از آغاز دستخوش برخی تحولات نشود. هر چند که در همین راستا کشورهای طرف برجام مذاکرات و دیدارهای خود را با سایر طرفین دارند و مواضع خود را منتقل می‌کنند. نشست 3 جانبه مجازی اخیر معاونین وزرای امور خارجه ایران، روسیه و چین را در راستای همین نوع رویکرد می‌توان برشمرد. اخیرا نیز رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در سفرهایی به اروپا و تماس‌هایی با روسیه و چین گفت و گو‌های دوجانبه‌ای را پیرامون برجام و احیای آن داشته است. چنانکه وی در توئیتی آورده است:« تماس بسیار سازنده‌ای با ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه و «ما»، معاون وزیر خارجه چین داشتم. سه کشور درخصوص لزوم بازگشت به پایبندی کامل به برجام توافق قوی دارند. درحال همکاری با یکدیگر هستیم تا همان‌طور به دور هفتم مذاکرات (وین) نزدیک می‌شویم، با همسو کردن رویکردهای‌مان به این مساله دست یابیم.» پیش از این نیز برخی رسانه‌ها هدف اعلام نشده آمریکا در مذاکرات وین را جلب حمایت روسیه و چین برای تحت فشار گذاشتن ایران در صورت شکست مذاکرات دانستند. با این حال باید دید روند مذاکرات به کجا خواهد انجامید و اساسا چه نتایجی در برخواهند داشت.

توافق موقت

چندی پیش بود که در پی جدی شدن احتمال شکل گیری توافق میان کشورهای حاضر در برجام، لغو تحریم‌های ایران و بازگشت آمریکا به برجام و اینکه غربی‌ها از موضع ایران در خصوص مذاکرات پیش رو و رسیدن به توافق عملی که نتایج آن به طور محسوسی مشخص باشد به یک برداشت مشخص رسیدند. طرحی تحت عنوان توافق موقت مطرح شد که بر مبنای آن در خصوص سایر مسائل داخل توافق برای حل و فصل مذاکره شود. در این راستا اخیرا جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن نیز در دیدار با همتای اسرائیلی خود ایده توافق موقت با ایران برای خرید زمان بیشتر برای مذاکرات هسته‌ای را مطرح کرده است. در حالی که به عقیده بسیاری این ایده فقط یک توافق اولیه است و دولت بایدن همچنان اصرار دارد که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ به طور کامل احیا شود. آنچه که رسانه‌های غربسی از آن تحت عنوان منطق توافق موقت یاد می‌کنند پیشرفت‌های هسته‌ای ایران در راستای غنی سازی است. البته برخی منابع آمریکایی‌ نیز مطرح کرده‌اند که اصل ایده توافق موقت این بوده که با توافق با ایران در راستای توقف غنی سازی آمریکا و متحدانش نیز برخی از سرمایه‌های مسدود شده ایران را آزاد کنند یا معافیت‌های تحریمی برای کالا‌های بشردوستانه ارائه کنند. این در حالی است که ایران درباره لغو تحریم‌ها بارها به لغو همه تحریم‌ها یا تحریم‌های موثر تاکید داشته است و هر گونه توافقی که نتواند مطالبات ایران در خصوص لغو تحریم‌ها را احصاء کند اساسا باطل خواهد بود. این در شرایطی است که به رغم اظهارات آمریکایی‌ها مبنی بر حفظ همه تحریم‌ها پیش از انجام مذاکرات و توافق جدید دولت رئیسی توانسته 5/3میلیارد دلار از دارایی‌های خود را به کشور برگرداند و عملاً به تحریم‌ها بی‌محلی کند. با این حال باید دید طرح توافق موقت اساسا مورد استقبال طرفین برجام به خصوص ایران قرار خواهد گرفت یا اینکه مذاکرات در راستای رسیدن به توافق شکل و سیاق دیگری به خود خواهد گرفت.

واکنش ظریف

جمعه‌ای که گذشت رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور در سفری که به منامه بحرین داشت گفت: به نقطه‌ای نزدیک می‌شویم که شاید بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، منافعی که این توافق در پی دارد را از دست بدهد. وی افزود: زمانی فرا خواهد رسید که اگر ایران به پیشرفت‌های فعلی خود ادامه دهد، غیرممکن می‌شود که به توافق هسته‌ای برجام بازگردیم و منافع آن توافق را بار دیگر داشته باشیم. این اظهارات اما واکنش وزیر خارجه سابق کشورمان را در پی داشت. محمدجواد ظریف در صفحه توییترش نوشت:« نماینده ویژه آمریکا در امور ایران از فرصت تغییر دولت در ایران و «فراموشکاری» تروئیکای اروپا و اتحادیه اروپا بهره می‌جوید تا تاریخ اخیر را بازنویسی کند. ایران هیچ‌گاه از «بازگشت دوجانبه به برجام»دست نشست. آمریکا این کار را کرد.

برجام تنها راه موثر

سخنگوی وزارت امورخارجه چین با ابراز امیدواری نسبت به همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل اختلافات، تاکید کرد که برجام تنها راه موثر برای حل و فصل موضوع هسته‌ای ایران است. ژائو لیجیان گفت: من گزارش‌های مربوطه را مشاهده کرده‌ام. ما امیدواریم که ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتوانند اختلافات مربوط به نظارت و راستی‌آزمایی را از طریق گفت‌وگو و مشورت بر مبنای احترام متقابل به درستی حل و فصل کنند. چین همچنین از تمام طرف‌ها مربوطه می‌خواهد که نقشی سازنده در این زمینه ایفا کنند. وی تصریح کرد: تمام طرف‌ها می‌بایست تلاش‌های دیپلماتیک را افزایش دهند و اقدامات منسجمی را برای از سرگیری آرام مذاکرات (وین) به منظور شروع مجدد پایبندی به برجام و دستیابی به نتایج مثبت به کار گیرند.