ايران و پيچيدگي‌هاي مذاكره

استراتژی نظام این است که مذاکرات ادامه پیدا کند و البته نتیجه‌ای هم حاصل شود. آنچه برای ایران مهم است، اتفاقا گرفتن نتیجه صحیح و پایان تحریم‌هاست به نحوی که مسئولان دولت فعلی که تازه سر کار آمدند بر این نکته که دنبال مذاکره‌ای هستیم که خیلی زود به نتیجه برسیم، تاکید دارند و حتی وزیر خارجه اعلام می‌کند که آمریکا برای حسن‌نیت 10 میلیارد دلار از منابع ایران را آزاد کند. امری که نشان می‌دهد ایران دنبال توافقی است که سریعا سایه تحریم‌ها را بردارد. از طرف دیگر طیف مقابل هم در این زمینه تلاش می‌کند. برای آنها پایان دادن به آنچه به‌زعم خودشان نگرانی از ناحیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تلقی می‌کنند، مهم است که به نحوی با ایران کنار بیایند و در همین راستا هم باید بیانیه اخیر کشورهای اروپایی را تلقی کرد که آنها هم دارند به‌نوعی به ایران فشار می‌آورند تا به سرعت مذاکرات از طرف دولت جدید از سر گرفته شود. شواهدی که نشان می‌دهد از هر دو طرف اراده لازم برای مذاکره وجود دارد اما یکسری موانع هم وجود دارد و به این معنا نیست که بلافاصله بعد از نشستن پشت میز مذاکره، توافق حاصل شود. به هر حال طرف مقابل دنبال گنجاندن مسائل یا دنبال یکسری اهداف فرابرجامی است که برای ایران غیرقابل قبول به نظر می‌رسد. از طرف دیگر ایران هم یکسری مسائل را مطرح کرده که آنها هم اعلام می‌کنند در قالب برجام نمی‌گنجد و نیاز به یک توافق جدید دارد. مسائلی مانند اینکه دولت آمریکا تضمین دهد که دولت‌های بعدی خارج نمی‌شوند درحالی که رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌تواند برای دولت‌های بعدی تعیین‌تکلیف کند. در واقع اگر قرار بر این باشد توافقی محکم‌تر از برجام ایجاد شود باید این توافق تبدیل به یک معاهده شود که به تصویب نهاد قانونگذار در آمریکا برسد و از این جهت جنبه محکم‌تری به لحاظ ضمانت اجرایی پیدا کند. امری که مستلزم توافق دیگری هست که زمانبر است و به هر حال با توجه به اینکه ایران می‌خواهد در چارچوب برجام پیش برود، این نگرانی وجود دارد که طرف مقابل هم بخواهد از این خواسته ایران برای برهم زدن برجام و رسیدن به یک توافق جدید سوءاستفاده و مسائل فرابرجامی را مطرح کنند که رسیدن به یک توافق را شاید با مشکلات خاص خودش مواجه کند. مسأله دیگر برای ایران این است که بتواند مبادلات تجاری و اقتصادی خودش را با ارزهای خارجی و دلار انجام دهد و شاید راجع به این هدف ایران، حساسیت‌های کمتری وجود داشته باشد و احتمال دارد که آمریکایی‌ها با این موضوع کنار بیایند. نکته دیگری که برای ایران دارای اهمیت است، اینکه وضعیتی ایجاد شود که باثبات باشد و با تغییرات دولت‌ها مشکلی ایجاد نشود. به هر حال اینها مسائلی هستند که برای ایران مهم هستند و از طریق مذاکره قابل حل است و می‌شود دوباره به توافقی در همان چارچوب برجام دست یافت و نهایتا برجام را احیا کرد. واقعیت این است که ایران به این توافق نیاز دارد و همان‌طور که وزیر نفت اشاره کرده 160 میلیارد دلار نیاز به سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز وجود دارد تا به واردکننده تبدیل نشویم. از طرف دیگر در برخی حوزه‌های مشترک، همسایگان از ما جلوتر هستند. در دریای‌خزر خبرهایی داریم که جمهوری آذربایجان از حوزه نفتی سردار که در دریای خزر هست، روزانه بیش از چهارصد هزار بشکه نفت استحصال می‌کند و سهم ایران فعلا صفر است. استحصال نفت دریای‌خزر نیاز به تکنولوژی سطح بالایی دارد، چون عمق دریا به سمت ایران حدود هزار متر است و تکنولوژی دراختیار شرکت‌های غربی است که در این زمینه صاحب تجربه‌اند و به‌نوعی مستلزم این است که زمینه رفع تحریم‌ها با عادی شدن وضعیت ایران ایجاد شود تا این شرکت‌ها جرأت سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز ایران را داشته باشند. علاوه بر مسأله تکنولوژی، بحث سرمایه هم هست که در داخل فعلا قابل تامین نیست، بنابر‌این نیاز به این هست که سرمایه از خارج تامین شود که این هم نیازمند رفع تحریم‌ها و ایجاد یک ثبات اقتصادی در کشور دارد. از طرف دیگر در حوزه‌های جنوبی و حوزه غربی هم منابع نفتی مشترکی داریم که منافع ملی ایجاب می‌کند هرچه سریع‌تر مورد استحصال و بهره‌برداری قرار بگیرند. از این‌رو این الزامات در داخل کشور برای سرمایه‌گذاری و استفاده از تکنولوژی خارجی قطعا مسائل مهمی هستند که نمی‌شود به‌راحتی از کنارشان گذشت. ایران هم تمایل دارد با حل مسأله تحریم‌ها بتواند گشایشی در وضعیت اقتصادی خودش ایجاد کند. بنابراین موضوع اصل نیاز به مذاکره هر دو طرف را به سمت یک توافق پیش خواهد برد. هرچند دو، سه ماهی از روی کار آمدن دولت جدید در ایران گذشته ولی به نظر می‌رسد بعد از چند دور مذاکره شاید زمینه تفاهمی بین دولت جدید ایران و طرف‌های غربی ایجاد شود و هم آنها یک مقدار خواسته‌هایشان را تعدیل کنند و هم ایران به‌نوعی بتواند زمینه شکل‌گیری یک تفاهم را پدید آورد. در کل به‌رغم برخی نگاه‌ها که نسبت به عملکرد دولت جدید در حوزه سیاست خارجی دارند، به اینکه مذاکرات به نتیجه برسد، خوشبین هستم. استراتژی سیاست خارجی در دولت فعلی تغییر خاصی نکرده و استراتژی همان است که در گذشته هم وجود داشته و به نظر می‌رسد ضرورت‌های موجود بر منافع ملی قطعا دولت فعلی را به همان مسیری خواهد برد که دولت آقای روحانی در آن مسیر قرار گرفت.