بهره‌مندی از مزایای شانگهای نیازمند پذیرش 35 تبصره دیگر است

آرمان ملی- علیرضا پورحسین: سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۰ و سپس ۲۰۱۴ دو مصوبه تصویب کرد که بر اساس آن کشوری که ذیل فصل هفتم منشور سازمان‌ملل و تحریم‌های این سازمان قرار گیرد، نمی‌‌تواند عضو اصلی سازمان شانگهای شود و این به آن معنی بود که ایران که در آن سال‌ها ذیل فصل هفتم منشور سازمان‌ملل تحت تحریم شورای امنیت بود، نمی‌‌توانست عضو دائم این سازمان شود مخصوصا اینکه چین و روسیه به‌عنوان دو عضو تأثیرگذار شانگهای در شورای امنیت به تحریم ایران رأی داده بودند اما بعد از اینکه در سال ۲۰۱۵ توافق هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ امضا شد این مانع برداشته شد ولی این بار درخواست عضویت دائم ایران که هم‌زمان با پاکستان و هند در سال ۲۰۱۵ مطرح شد به خاطر ملاحظات سیاسی با مخالفت تقریبا غیرمنتظره تاجیکستان روبه‌رو شد و در نهایت تحریم‌های یک‌جانبه دولت ترامپ هم در این تاخیر اثرگذار شد. پس از این فراز و نشیب‌ها بالاخره چند روز پیش عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد اما مشخصا این‌بار آنچه که نگران کننده است، توقع بیش از اندازه از این سازمان است که مشخصا نمی‌تواند تمامی نیازهای ایران را تامین کند. در راستای بررسی این مساله آرمان ملی گفت‌وگویی با صباح زنگنه، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل داشته است که در ادامه می خوانید.
عضویت در سازمان همکاری شانگهای چه تاثیراتی بر سیاست خارجی ایران در کوتاه مدت خواهد گذاشت؟
با توجه به تعداد کشورهای عضو سازمان شانگهای و سازوکاری که این مجموعه دارد، نباید انتظارات زیادی داشت. از سوی دیگر باید توجه داشت که صرف حضور ایران در این قبیل مجموعه‌های بین‌المللی می‌تواند انعکاس خوبی داشته باشد و جایگاه ایران را در سطوح امنیتی و سیاسی ارتقا دهد. ماهیت و هویت اصلی سازمان شانگهای نیز سیاسی و امنیتی است و در وهله‌های بعد تلاش می‌شود تا محور اقتصادی نیز پیدا کند. ایران در راستای اینکه از آثار اقتصادی سازمان شانگهای نیز بتواند بهره‌مند شود، باید 35 معاهده موجود در این سازمان را تایید کند و در مجلس شورای اسلامی به تصویب رساند تا مزایای موجود در این سازمان شامل حال ایران نیز شود. باید توجه داشت حسن‌نیتی که کشورهای عضو نشان داده‌اند و پس از سال‌ها عضویت ایران را پذیرفته‌اند، مشخصا می‌تواند فضا را برای ایران مساعد کند و این بستر را فراهم کند تا با کشورهای بیشتری رابطه نزدیک و همکاری‌های بیشتری داشته باشیم.
چه عواملی تا به امروز، مانع عضویت ایران درسازمان شانگهای شده بود؟
یکی از مهم‌ترین دلایلی که تا به امروز عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای با چالش مواجه شده بود، اختلافات سیاسی با تاجیکستان بود که پس از حل و فصل مشکلات در این حوزه، عضویت ایران در سازمان شانگهای نیز تسهیل شد. عضویت درسازمان شانگهای مقررات خاص خود را دارد و یکی از قوانین در این عرصه این است که باید کشورهای عضو، موافق پیوستن کشور جدید باشند. حضور ایران در سال‌های گذشته به عنوان عضو ناظر تاثیر زیادی در این عرصه داشت و به نحوی راه را برای ایران باز کرده بود. یک قانون دیگر نیز در سازمان شانگهای وجود داشت که طبق آن به علت تحریم‌ها و به علت اینکه ایران در شورای امنیت پرونده داشت، پذیرش ایران درسازمان شانگهای ممکن نبود.
پیوستن به سازمان شانگهای توازن را در سیاست خارجی ایران تحت‌الشعاع قرار می دهد؟
همکاری ایران با اروپا به عنوان یک شریک تجاری و سیاسی ممکن است و حتی این همکاری می‌تواند در ابعاد امنیتی نیز شکل گیرد و رایزنی‌ها در تمامی عرصه‌ها انجام شود. این نیز یک فرصت است و باید به صورت متناسب در دستور کار قرار گیرد. ما باید در هر عرصه‌ای از زمین بین‌الملل که شرایط مهیاست، از ظرفیت‌های موجود بهره جوییم تا زمینه‌های موفقیت کشور مهیا شود. مشخصا در این برهه زمانی عضویت در سازمان شانگهای یک وزن به ایران درعرصه‌های بین‌المللی می‌بخشد و ایران باید از این وزن استفاده کند تا در سایر عرصه‌ها نیز روابط دیپلماتیک مستحکمی داشته باشد. به صورت کلی عضویت در سازمان شانگهای نیازمند مکمل‌هایی است اما مشخصا امنیت پیرامونی ایران را می‌تواند تضمین کند. گام ‌های ناپایدار برخی کشورها برای همکاری با ایران به علت همان نگاه ساختاری ایران در حوزه سیاست خارجی است. همان‌گونه که غربی‌ ها درباره همکاری با ایران معتقدند ایران پس از رفع محدودیت ‌ها، چین و روسیه را رها می‌کند و به سمت آنها برمی‌گردد، روس‌ ها و چینی‌‌ها هم اعتقادشان این است که اگر گشایشی در روابط ایران با اروپا و آمریکا حاصل شود، ایران همکاری خود را با آنها به پایین‌‌ترین سطح کاهش می‌‌دهد. ایران باید با هر طرف بین‌‌المللی که دارای توانایی فنی و تکنیکی است و می‌تواند منافع ایران را تامین کند، همکاری کند. بعضی از طرف‌ها شریک آمریکا نیز هستند و برای همکاری با ایران محدودیت دارند. شرایط همکاری بین‌المللی به ‌ویژه در عرصه اقتصادی سخت شده است. برای نمونه، برای توسعه همکاری با عراق هم اکنون شرکت ‌هایی می‌‌توانند فعالیت کنند که از آمریکا مجوز اخذ کنند. ضرورت اتخاذ تدابیر پیچیده و قوی دیپلماتیک در این شرایط بسیار مهم است. به نظر می‌رسد نگرانی از گسترش قدرت انرژی روس‌‌ها مانع انجام دیگر فعالیت‌‌های مربوط به بخش انرژی شده است. نباید فراموش کرد که هر کشوری سیاست‌های خاص خود را دارد و باید به همین علت تمامی گام‌ها در عرصه بین‌المللی با احتیاط برداشته شود. این گام‌ها نیازمند یک برنامه‌ریزی در عرصه سیاست خارجی است و باید اهداف در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت مشخص شوند و ایران طبق همین برنامه‌ها، گام‌های خود را پیش ببرد و به آنچه که ترسیم کرده است، نزدیک شود.