منافعی که از عضویت پیمان شانگهای به دست می‌آید

هم‌اکنون سازمان همکاری شانگهای 9 عضو اصلی ایران، ازبکستان، تاجیکستان، پاکستان، قرقیزستان، قزاقستان، روسیه، چین،پاکستان، هند و دو عضو ناظر مغولستان و افغانستان را در جمع خود دارد. چندین کشور مانند ارمنستان، جمهوری آذربایجان، کامبوج، نپال، ترکیه، سریلانکا، شرکای بحث و گفت‌وگو می‌باشند. در اجلاس تاجیکستان علاوه بر کشورهای عضو و ناظر تعدادی از نهادهای بین‌المللی مانند انجمن ملل آسیای جنوب شرقی و سازمان ملل نماینده‌ای اعزام کرده بودند. هدف از تشکیل سازمان همکاری شانگهای مسائل امنیتی در آسیای میانه به ویژه مبارزه با تروریسم و جدایی‌طلبی و افراطی‌گری بود. در اجلاس سال 2004 که در تاشکند پایخت ازبکستان متن نهایی مورد موافقت اعضای شرکت‌کننده تحت عنوان «سازمان منطقه‌ای ضدتروریسم» تهیه و به تصویب اعضا رسید. مبارزه با قاچاق مواد مخدر هم در طول مرز کشورهای عضو مورد تائید اعضاء قرار دارد. از ابتدا اعضای سازمان همکاری شانگهای اصرار داشتند که نمی‌خواهند به سازمانی نظامی مشابه پیمان ناتو تبدیل شوند و یا خلأ پیمان منحل شده ورشو را در مقابل پیمان ناتو پر کنند. اما مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری مورد تائید و تاکید اعضا قرار دارد و در همین ارتباط مانورهای نظامی طی سال‌های 2003 در قزاقستان و چین به جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تروریسم به اجرا درآمد در سال 2005 هم بین دولت چین و روسیه (ماموریت صلح 2005) به عنوان نخستین مانور نظامی مشترک به اجرا درآمد. در پی این مانور هند هم متقاضی شرکت در مانورهای نظامی بعدی با اهداف پیش‌گفته شد تا بتواند در مقابل تندروی گروه‌های افراطی آمادگی لازم را داشته باشد. نتیجه چنین درخواستی منجر به مانور نظامی کشورهای عضو همکاری شانگهای در سال 2007 با شرکت بیش از چهارهزار سرباز چینی در داخل کشور روسیه در اطراف کوه‌های اورال، مرز طبیعی جغرافیایی آسیا و اروپا شد. مانوری که کشور چین را قادر ساخت سربازان خود را به درون خاک روسیه در منطقه مرزی بین روسیه و قزاقستان و قرقیزستان بفرستد. اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای با بیش از چهار میلیارد جمعیت همکاری اقتصادی و افزایش سطح بازرگانی بین کشورهای عضو می‌باشد که توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو از سال 2003 بر همین مبنا امضا شده است. اما اهداف همکاری اقتصادی کشورهای عضو هدف دیگری هم دارد و آن تشکیل منطقه آزاد تجاری می‌باشد که تا کنون محقق نشده است. اگر چنین منطقه آزادی شکل گیرد، بیش از نیمی از جمعیت جهان در پیمان اقتصادی مشترکی به بزرگترین قدرت اقصتادی جهان تبدیل خواهد شد. مهمترین اهداف سازمان اجرای پروژه‌های مشترک بین اعضاء در زمینه‌های مختلف خصوصا انرژی می‌باشد. پروژه‌هایی که شامل کشف، استخراج، بهره‌برداری از حوزه‌های نفت و گاز و مهمتر از همه استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین می‌باشد که در آینده جهان با کمبود آن روبه‌روست. اگر اعضا بتوانند شورای مشترک بانکی بین کشورهای عضو سازمان را که از اهداف اولیه آن می‌باشد، محقق سازند، قادر خواهند بود سرمایه مورد نیاز کشورهای عضو در اجرای پروژه‌های مشترک سازمان همکاری شانگهای را فراهم کند. اتفاقی میمون که سیطره دلار و یورو در معاملات بین اعضا را به نفع پول‌های ملی از بین خواهد برد. اهمیت نفت و گاز در پیشرفت‌های اقتصادی کشورهای عضو سران این کشورها را از سال 2007 پیرامون این مهم درگیر کرد که تشکیلاتی تحت عنوان (باشگاه انرژی) ایجاد کند. البته این باشگاه انرژی در مقابل اوپک نخواهد بود. این باشگاه می‌تواند قدرت و توان اقتصادی و فنی در جهت منافع اعضا را تامین کند. پیمان شانگهای بزرگترین تولیدکننده انرژی در جهان و اتفاقا بزرگترین مصرف‌کننده انرژی نیز در جهان می‌باشد. مساحت کشورهای عضو یک چهارم سطح خشکی‌های جهان و بیش از نیمی از جمعیت جهان در همین یک چهارم خاک زندگی می‌کنند. جمعیتی رو به افزایش که هم تولیدکننده هم مصرف‌کننده می‌باشد. با توجه به اساسنامه سازمان همکاری شانگهای که تکیه بر بی‌طرفی نظامی دارد، می‌تواند مهمترین موازنه‌دهنده در مقابل پیمان ناتو باشد. پیمانی که بیشترین هزینه نظامی را کماکان در جهان به خود اختصاص داده است. به همین اعتبار سازمان همکاری شانگهای از آمریکا خواسته است که پایگاه و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد. به همین اعتبار کشور قرقیزستان رسما درخواست تعطیلی پایگاه هوایی نظامی کی2 را به کشور آمریکا داد که عملا باعث تعطیلی این پایگاه شد. سازمان همکاری شانگهای در اجلاس تاشکند در سال 2010 ضوابط جدیدی را تصویب کرد که براساس آن (کشور خواهان عضویت در این سازمان) نباید تحت هیچ گونه تحریمی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد باشد. متاسفانه ایران در این سال ها، با تندروی‌های دولت احمدی‌نژاد با شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت روبه‌رو بود. ایران تا سال 2015 که تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل با امضای برجام در پی شش قطعنامه فصل هفتمی منشور ملل برداشته شد، عملا نمی‌توانست عضو اصلی باشد. چون برابر ضوابط اجلاس تاشکند در سال 2010 عضو اصلی نباید مورد تحریم شورای امنیت واقع می‌شد. پس از آنکه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در سال 2015 با امضای برجام برداشته شد، موانع دیگری پیش پای ایران گذاشته شد. بعضی از اعضا مانند تاجیکستان که در اجلاس اخیر به شدت از عضویت ایران حمایت کرد، در این سال‌ها علیه ایران و عضویت دائمی ان فعالیت می‌کرد و علت آن را در حمایت ایران از گروه‌های اسلام‌گرای تاجیک عنوان می‌کرد. از سال 2015 تا امسال که ایران به عضویت پذیرفته شد، اتفاق مهم دیگری هم در تعداد اعضای اصلی سازمان داده شد. عضویت دو کشورمهم هند و پاکستان مورد توافق اعضا قرار گرفت وهمین وزنه ایران را با توجه به روابطش با هند و تا اندازه‌ای پاکستان قوی ساخت. کشورهای چین، روسیه و هند و اخیرا تاجیکستان به جدّ به نفع ایران وارد عمل شدند. گفتیم که پروسه عضویت حداقل دو سال طول می‌کشید و ایران طی پنج سال گذشته همه مساعی خود را به کار برد تا آخرین مانع یعنی تاجیکستان که مخالف سرسخت عضویت ایران بود را با خود همراه کند. حضور آقای رئیسی در اجلاس دوشنبه به عنوان اولین سفر خارجی رئیس‌جمهور جدید ایران و استقبالی که در تاجیکستان از ایشان شد، آخرین مانع را برطرف کرد و ایران به عضویت دائمی سازمان همکاری شانگهای درآمد. اما زیرساخت‌های ایران خصوصا کریدور زمینی و ریلی شمال و جنوب کشور طی این سال‌ها تکمیل نشد و با تاسف شرایط ما مهیای همکاری همه‌جانبه با کشورهای اصلی عضو فراهم نیست که باید در این راستا، به راه‌های زمینی و ریلی شمال و جنوب خصوصا ارتباط بندر چابهار تا مرزهای شمالی به ترکمنستان و تاجیکستان و قرقیزستان توجه ویژه داشته باشیم تا بعد از سال‌ها به اهمیت جغرافیایی ایران که تنها راه ارزان، کوتاه با مرزهای آبی جنوب و وصل آن به مرزهای شمالی کشور که کشورهای عضو پیمان شانگهای بتواند از آن استفاده کنند، توجه کامل داشته باشیم. موقعیت جدیدی پیش پای ایران است تا بتواند جاده ابریشم جدید چین را تکمیل کند هرچند ناآرامی‌های افغانستان در شرایط جدید حاکم بر این کشور حلقه زنجیر راه ابریشم را فعلا ناامن کرده است. مگر اینکه چین بتواند با طالبان حداقل در این زمینه به تفاهم برسد در آن صورت ایران درّ گرانبهایی در حلقه وصل شمال و جنوب کشورهای پیمان شانگهای خواهد بود.