تحريم‌هاي ثانويه ترامپ را فراموش كرده‌ايد؟

آرمان ملی- علیرضا پورحسین: شاید یکی از مهمترین انتقادهایی که در دومین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری به دولت دوازدهم وارد شده، معطوف‌شدن مذاکرات و توجه این دولت به ترمیم روابط با 5+1 است و برخی نامزدهای انتخاباتی در همین راستا مدعی شده‌اند دولت از ارتباط‌گیری با سایر کشورهای جهان غافل مانده و به همین علت فشار بر کشور در روزهای تحریم بیشتر شده است. همان نامزد در ادامه صحبت‌های خود عنوان می‌کند کشور پاکستان در همسایگی ما ظرفیت بسیاری دارد که 16 میلیارد دلار آن می‌تواند سهم ایران از تجارت با این کشور شود. این مباحث زمانی تعجب‌برانگیز می‌شود که با مرور سال‌های اخیر به یاد می‌آوریم این نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری زمانی مسئول تیم مذاکره‌کننده ایران با سایر کشورها بوده و قسمت مهمی از سیاست خارجی کشور را اداره کرده است؛ در حالی که با مفاهیم ساده‌ای همچون تحریم‌های ثانویه و قرار گرفتن سیستم بانکی کشور در لیست سیاه آشنا نیست، که اگر آشنایی داشت مشخصا چنین راه‌حل‌هایی را برای برون‌رفت از مشکلات کشور مطرح نمی‌کرد و توانایی شناخت ریشه مشکلات در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل را در برهه زمانی فعلی داشت. صحبت‌هایی که مشخص می‌کند کوچک‌ترین توجهی به عملیاتی بودن وعده‌ها و شعارهایی که در مناظرات انتخاباتی مطرح می‌شود، نمی‌کنند. در راستای بررسی این مساله «آرمان ملی» گفت‌و‌گویی با دیاکو حسینی، مدیر برنامه مطالعات جهانی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری داشته است که در ادامه می‌خوانید.

صحبت‌های یک نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری در خصوص اینکه با تعامل با سایر کشورهای جهان می‌توان تحریم‌های آمریکا را خنثی کرد تا چه میزان در عمل ممکن است؟

آنچه نامزدهای انتخاباتی در مناظرات و تبلیغات خود مطرح کرده‌اند جنبه شعاری دارد و هیچ برنامه عملی از سوی آنها برای جایگزینی وضع موجود ندیده‌ایم. در حد شعار و بالا بردن پوستر تبلیغاتی مسائلی همچون ارتباط گرفتن با سایر کشورهای جهان و راه‌حل‌های غیرکارشناسانه برای رفع تحریم‌ها شاید نظر برخی را به خود جلب کند اما در عمل و زمانی که وارد عرصه می‌شویم در وهله نخست باید واقعیت‌های جهان را مورد بررسی قرار دهیم. روی کاغذ ممکن است بسیاری از اتفاقات رخ دهد و برخی معادلات نیز صحیح تلقی شود؛ اما در عرصه عملیاتی ما با صحنه‌ای کاملا متفاوت مواجه خواهیم شد. در روابط خارجی ایران موضوع این نیست که چرا وقت خود را صرف توافق با چند کشور محدود اروپایی و آمریکا کرده است؛ بلکه باید توجه داشت دردوره ترامپ یک تجربه حاصل شده است که در گذشته مانند آن را مشاهده نکرده بودیم. مهمترین آنها این بوده که تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا، که بدون اجماع جهانی وضع شده بودند، می‌تواند مانع ارتباط‌گیری سایر کشورها با ایران شود. ما در این مقیاس هیچ‌گاه چنین فشاری را تجربه نکرده بودیم. این اتفاق نشان داد آمریکا به تنهایی می‌تواند شدیدترین ضربه‌های اقتصادی را به ایران وارد کند و دیگران را نیز به زور همراه خود کند. آمریکا دیگر قدرت دهه 90 را ندارد و اقتصاد این کشور سیرنزولی را طی می‌کند اما همچنان قدرت اول اقتصادی جهان است و سایر کشورها نمی‌خواهند ارتباط خود را با آمریکا به‌خاطر ایران از دست دهند؛ هرچند اقدامات این کشور در تحریم ایران غیرقانونی باشد.

ایران این محدودیت‌ها را با کشورهای همسایه و دوست خود نیز دارد؟

ادبیاتی که در آن 4 کشور اروپایی و آمریکا بی‌ارزش جلوه داده می‌شوند، حاکی از آن است که شناخت درستی از وضعیت بین‌المللی وجود ندارد. برخی نامزدها به‌گونه‌ای در مناظرات صحبت می‌کردند که قدرت عمل سایر کشورها نادیده گرفته می‌شد و رونق تجارت ایران را صرفا معطوف به اراده دولت می‌دانستند؛ در حالی که تجارت یک مقوله دو طرفه است. این‌گونه نیست که ما بخواهیم با یک کشور تجارت داشته باشیم و نیاز به هیچ مورد دیگری نباشد. امروز به وضوح شاهد هستیم منابع مالی ما در عراق، که کشور همسایه ماست و روابط خوبی نیز با ایران دارد، بلوکه شده است. امروز به زحمت و با تعاملات دیپلماتیک فراوان شاید عراق به موجب مجوزی که آمریکا دهد، مقداری از مطالبات ما را پرداخت کند. این امر در خصوص سایر همسایگان ایران نیز صادق است. نباید ساده‌انگاری کرد و این‌گونه در مناظرات شعار داد و صرفا به‌دنبال جذب رای بود. باید توجه داشت کشورهای دوست ایران نیز فقط با مجوز آمریکا، می‌توانند مطالبات خود را پرداخت کنند.

موضع‌گیری نامزدهای انتخاباتی در خصوص احیای برجام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

رهبری اشاره کرده‌اند که مقوله‌های دیگری جز سیاست خارجی باید در دستور کار نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری قرار گیرد که این صحبت‌ها خود پیام روشنی داشت. سیاست خارجی امروز نتیجه تجربه دو دهه گذشته ایران است و تصمیماتی که اتخاذ می‌شود پس از بررسی در سطوح عالی نظام بوده و به دنبال یک اجماع، پیشبرده شده‌اند. دولت مجری این سیاست‌هاست؛ اما در تصمیم‌سازی‌ها نیز نقش به‌سزایی داشته است. باید توجه داشت که دولت یکی از عوامل تعیین‌کننده برای سیاست خارجی فعلی است. از این پس سیاست خارجی ایران و برجام نیز تحت‌تاثیر انتخابات ریاست‌جمهوری قرار نخواهد گرفت و هر شخصی که رئیس‌جمهور شود، باز هم سیاست خارجی ایران در همان مسیری حرکت خواهد کرد که در گذشته نیز حرکت کرده است. موضع‌گیری‌های رهبری و فضای فعلی کشور و آزادی‌ای که در این عرصه به دولت داده‌اند، امروز سبب شده کاندیداهای انتخاباتی نیز در مناظرات انتخاباتی مخالفت سختی با برجام از خود نشان ندهند. این عدم‌مخالفت در خصوص سیاست خارجی نیز مشاهده می‌شود و فقط برخی به صورت محدود انتقاداتی کرده‌اند.