مذاکره؛ دشوار اما مفید

برخی ناظران معتقدند که تغییر موضع آمریکایی‌ها نسبت به گذشته تحت ‌تأثیر فشار لابی اسرائیل، برخی جریان‌های تندرو در حزب جمهوری‌خواه آمریکا و همچنین فشارهای برخی کشورهای اروپایی بوده است که در گفت‌وگوها حضور ندارند. برخی از این کشورها تلاش دارند مذاکرات ایران و آمریکا را به بن‌بست بکشانند و شکست آن را رقم بزنند. در چنین فضایی، دور چهارم مذاکرات در حالی برگزار شد که فضای رسانه‌ای پرتنشی درباره ادامه غنی‌سازی در ایران حاکم شده بود. با این حال، طبق اعلام مقام‌های ایرانی، گفت‌وگوها مفید بوده و ادامه خواهد داشت و احتمالا وزیر خارجه عمان زمان و مکان دور بعدی را اعلام خواهد کرد.

*سفر عراقچی

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، یک روز پیش از آغاز مذاکرات به ریاض سفر کرد. برخی معتقدند که این سفر، واکنشی مستقیم به اظهارات صریح ویتکاف و ترامپ درباره توقف کامل غنی‌سازی در ایران بود. ریاض، به عنوان یکی از مهم‌ترین متحدان واشینگتن در منطقه، می‌تواند کانالی تأثیرگذار برای انتقال پیام‌های غیررسمی میان تهران و واشینگتن باشد. از نگاه تحلیلگران، عراقچی تلاش داشت از طریق مقامات سعودی به طرف آمریکایی منتقل کند که جمهوری اسلامی ایران حاضر نیست از برنامه غنی‌سازی خود عقب‌نشینی کند و بر حقوق هسته‌ای خود تأکید دارد. در کنار این پیام،  احتمالا عراقچی به ریاض هشدار داد که اگر آمریکا تحت فشار لابی اسرائیل از گفت‌وگوها خارج شود یا اسرائیل اقدام نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران انجام دهد، کل منطقه با تنش گسترده‌ای روبه‌رو خواهد شد. هم‌زمانی سفر عراقچی با رایزنی‌های ریاض برای میزبانی از ترامپ، احتمال اثرگذاری آن بر فضای مذاکرات را بالا برده است. پس از سفر به عربستان، عراقچی راهی دوحه شد. به گفته منابع نزدیک به تیم دیپلماسی، او دراین سفر احتمالا تلاش کرد همراهی قطری‌ها را برای جلوگیری از تشدید بحران منطقه‌ای و رساندن پیام‌هایی درباره تبعات سفر ترامپ به منطقه و اتخاذ برخی سیاست‌های ضد ایرانی  جلب کند. در برخی محافل رسانه‌ای نیز این سفر مرتبط با تلاش‌ها برای تغییر نام خلیج فارس در رسانه‌ها و نهادهای بین‌المللی تحلیل شد؛ موضوعی که حساسیت ویژه ایران را برانگیخته است. در نهایت، عراقچی به تهران بازگشت و از آن‌جا مستقیماً به مسقط رفت تا در آستانه مذاکرات با مقامات عمان دیدار کند. او پس از ورود به مسقط با بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، دیدار کرد و از نقش سازنده عمان در برگزاری این گفت‌وگوها تشکر نمود. در این دیدار، جزئیات مذاکرات پیش‌رو بررسی شد و دو طرف درباره حفظ فضای محرمانه و جلوگیری از فشارهای خارجی توافق کردند.

*مذاکره در سکوت

چهارمین دور مذاکرات ایران و آمریکا با فضای متفاوتی نسبت به ادوار گذشته برگزار شد. برخلاف دوره‌های قبل که فضای رسانه‌ای پیرامون این گفت‌وگوها پررنگ بود و حتی برخی رسانه‌ها تحلیل‌هایی درباره محتوای مذاکرات منتشر می‌کردند، این‌بار سکوت کامل خبری حاکم شد. رسانه‌ها تنها به انتشار خبری کوتاه درباره آغاز مذاکرات اکتفا کردند و هیچ تصویری از دیدارها یا سخنان طرفین منتشر نشد. حتی برخی رسانه‌های نزدیک به تیم مذاکره‌کننده که معمولاً محتوای مذاکرات را رمزگشایی می‌کردند، این‌بار تنها به اشاره‌ای گذرا به «سنگینی فضا» بسنده کردند. به نظر می‌رسد این سکوت خبری با پیشنهاد طرف عمانی و موافقت طرفین اعمال شده است. حفظ فضای محرمانه و جلوگیری از دخالت‌های خارجی از جمله دلایل اتخاذ این رویکرد بوده است. همچنین با توجه به شدت گرفتن مخالفت‌ها در داخل ایران و آمریکا، سکوت رسانه‌ای می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و پیشبرد مذاکرات بدون حاشیه کمک کند. در تهران، تندروها تلاش دارند گفت‌وگو با آمریکا را به شکست بکشانند و در واشینگتن نیز تندروهای حزب جمهوری‌خواه و لابی اسرائیل فشارهای سنگینی وارد می‌کنند. از این رو، گفت‌وگو در فضای آرام و به دور از هیاهوی رسانه‌ای می‌تواند راه را برای حصول نتیجه هموارتر کند.

* پایان دور چهارم

پس از پایان این دور از مذاکرات، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «چهارمین دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا پایان یافت؛ مذاکراتی دشوار اما مفید برای درک بهتر مواضع طرفین و یافتن راه‌هایی واقع‌بینانه برای حل اختلافات. زمان و مکان دور بعدی گفت‌وگوها توسط هماهنگ‌کننده عمانی اعلام خواهد شد.» هم‌زمان، یکی از مقامات آمریکایی نیز در گفت‌وگو با رسانه‌ها اظهار داشت: «توافق شد که مذاکرات برای بررسی جنبه‌های فنی ادامه یابد. از نتایج به‌دست‌آمده دلگرم شده‌ایم و مشتاقانه منتظر دور بعدی هستیم.» این مقام افزود که برخی اختلافات اساسی همچنان باقی است اما طرفین بر ضرورت ادامه گفت‌وگو تأکید دارند. رسانه ملی ایران نیز پس از پایان مذاکرات گزارش داد: «پرونده مذاکرات ایران و آمریکا همچنان باز است.» این جمله، بیانگر آن است که روند گفت‌وگوها متوقف نشده و طرفین همچنان در حال ارزیابی شرایط برای ادامه مسیر هستند. در سوی دیگر، جیمز بلر، معاون ستاد کارکنان کاخ سفید، در گفت‌وگو با فاکس نیوز تصریح کرد: «رئیس‌جمهور ترامپ تأکید کرده که ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد. ما هیچ‌گونه استفاده نظامی از برنامه غنی‌سازی را نمی‌پذیریم و تنها گزینه قابل‌ قبول، برنامه‌ای کاملاً غیرنظامی است.» بلر افزود که نماینده آمریکا در مذاکرات، یعنی ویتکاف، امکان ادامه برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران را بررسی کرده است. او ابراز امیدواری کرد که دور بعدی مذاکرات در هفته آینده برگزار شود و گفت در هر مرحله، انتظار داریم پیشرفت‌های ملموسی حاصل شود.

*چه خواهد شد

دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در شرایطی برگزار شد که فشارهای بیرونی از سوی اسرائیل، جریان‌های مخالف در ایران و آمریکا، و برخی کشورهای اروپایی بیش از هر زمان دیگر بر این گفت‌وگوها سایه افکنده بود. با این حال، سفرهای دیپلماتیک عراقچی، نقش تسهیلگر عمان، و مدیریت فضای رسانه‌ای، همگی کمک کردند تا گفت‌وگوها با وجود دشواری‌های فراوان، پیش برود. به نظر می‌رسد تصمیم دو طرف برای حفظ سکوت رسانه‌ای، به‌منظور جلوگیری از خرابکاری سیاسی و امنیتی مخالفان، راهبردی منطقی و واقع‌بینانه بوده است. اگرچه هنوز راه طولانی در پیش است، اما استمرار گفت‌وگو و توافق برای ادامه آن در دور بعدی، نشانه‌ای مثبت از اراده طرفین برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک و قابل اجراست. در نهایت، باید منتظر ماند و دید که آیا این مسیر سخت اما امیدوارکننده، به توافقی پایدار و مورد رضایت طرفین خواهد انجامید یا نه.

*هیچ جای مصالحه‌ای در خصوص غنی‌سازی وجود ندارد

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه و پس از پایان دور چهارم گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط که همانند گذشته با میانجیگری عمان برگزار شد، توضیحاتی را درباره این دور از گفت‌وگوها ارائه کرد. سید عباس عراقچی گفت: امروز دور چهارم گفت‌وگوها برگزار شد. نسبت به سه دور گذشته مذاکراتِ بسیار جدی‌تر و صریح‌تری بود. ما مقدار زیادی از فضاهای کلی فاصله گرفتیم و وارد موارد جزئی‌تری شدیم. وی تصریح کرد: در این شرایط مذاکرات دشوارتر می‌شود اما به‌رغم دشواری و صراحتی که در مذاکرات بود، اما بحث‌های بسیار مفیدی انجام شد و می‌توانیم الان بگوییم که دو طرف درک بهتری از مواضع همدیگر دارند و درباره مقدار زیادی از موضوعات اصلی مورد اختلاف، الان بیشتر در مورد آن بحث شده، ابعاد آن بیشتر باز شده، درک بهتری وجود دارد و مواضع مقداری به هم نزدیکتر شده است؛ در نهایت می‌توان گفت‌وگوها را رو به جلو ارزیابی کرد. وی با بیان اینکه «ما تصمیم گرفتیم که این مذاکرات ادامه پیدا کند»، گفت: هر دو طرف مصمم هستند و برای جلسه بعدی توافق شده اما روز و محل آن با توجه به برنامه‌هایی که هر دو طرف دارند و تنظیم آن مقداری سخت است را به عهده وزیر خارجه عمان گذاشتیم ولی فکر می‌کنم مثلاً با فاصله تقریباً یک هفته، یکی دو روز کم و زیاد برگزار خواهد شد. عراقچی درباره مواضع ضدونقیض طرف آمریکایی در رسانه‌ها اظهار کرد: متاسفانه مواضع ضدونقیضی از طرف‌های آمریکایی به خصوص در عرصه رسانه‌ای و عمومی می‌شنویم که این اصلا کمکی به حالِ مذاکره نمی‌کند. امروز یکی از موضوعات مورد بحث ما هم همین بود که این روش به نفع مذاکره نیست و باید اصلاح شود. همان‌طور که جمهوری اسلامی ایران روی مواضع خود ثابت قدم است، همانطور که در بیان مواضع خود دقت لازم را دارد و مواضع متفاوت و ضدونقیضی را ابراز نمی‌کند، همین انتظار از طرف آمریکایی هم می‌رود. این دیپلمات عالی‌رتبه ایران تصریح کرد: بحث‌ها خیلی مفید بود اما امیدوار هستیم که کمتر شاهد چنین رفتاری باشیم ولی مشخصاً این نکته از طرف ما مورد تاکید قرار گرفت که برداشت‌های متناقض رسانه‌ای اصلاً مورد پذیرش ما نیست و این باعث خدشه به مذاکرات خواهد شد و اگر تکرار شود، ما هم ناچاراً به همان ترتیب رفتار می‌کنیم که به نظرم یک مقداری ما در این مواضع و در این مشکلات به هم نزدیکتر شدیم. وی درباره موضوعات مورد مذاکره نیز گفت: موضوعات رفع تحریم و موضوع غنی‌سازی ۲ موضوع اصلی مذاکره هستند. از نظر ما غنی‌سازی یک موضوعی است که حتما باید ادامه پیدا کند و هیچ جای مصالحه در خصوص آن وجود ندارد. ممکن است مواردی مانند ابعاد، اندازه‌، سطح و میزان آن به جهت اعتمادسازی، مثلاً در یک دوره‌ای، مشابه دوره گذشته، محدودیت‌هایی برای آن قائل شویم ولی اصل موضوعِ غنی‌سازی اصلا قابل مذاکره حتی نیست؛ همین‌طور بحث تحریم‌ها. منظور و مقصود ما از مذاکره طبیعی است که رفع تحریم‌هاست. رفع تحریم‌ها در هر شرایطی یکی از پایه‌های مذاکره ما هست و این موردِ توافق دو طرف قرار دارد. عراقچی تاکید کرد: ما در موضوعات اختلافی الان خیلی به هم نزدیکتر شدیم، حداقل همدیگر را بهتر درک می‌کنیم. به نظرم مواضع ما که کاملا روشن است و الان دقیقا برای طرف مقابل ما ابعاد ان شناخته شده و من امیدوار هستم که در ادامه پیشرفت بهتری داشته باشیم انشاا...