روش‌های سنتی در عرصه بین‌المللی دیگر پاسخگو نیست

نخستین ملاقات دو طرف روز پنجشنبه میان انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا با مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی معاونان سیاسی و حقوقی وزیر امور خارجه کشورمان در ژنو برگزار شد. در این ملاقات به گفته مورا، مساله هسته‌ای، ادعای دخالت ایران در جنگ اوکراین، تنش‌های منطقه‌ای و نیز ادعا‌های حقوق بشری مطرح شد. معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا پس از این دیدار با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «با تخت‌روانچی و غریب‌آبادی، معاون‌های وزیر خارجه ایران، در خصوص حمایت نظامی ایران از روسیه که باید متوقف شود، مسأله‌ هسته‌ای که به راه‌حل دیپلماتیک نیاز دارد، تنش‌های منطقه‌ای و حقوق بشر گفت‌وگوی صریحی داشتم.» کاظم غریب‌آبادی نیز در ارتباط با دیدار خود و مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه با «انریکه مورا» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ژنو در صفحه اجتماعی ایکس نوشت: «با انریکه مورا گفت‌وگوی صریحی در مورد طیفی از موضوعات و همچنین چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم در پرتو تحولات جدید داشتیم. به مورا گفته شد اتحادیه اروپا باید دست از رفتار خودبینانه و غیرمسئولانه در قبال موضوعات و چالش‌های این قاره و مسائل بین‌المللی بردارد.» «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی اولین دور از مذاکرات بین ایران و کشورهای اروپایی در دولت پزشکیان با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*مذاکرات بین ایران و کشورهای اروپایی روز جمعه در ژنو برگزار شد. تحلیل و ارزیابی شما از برگزاری این دور از مذاکرات چیست؟

ایران با سطح بالایی از انتظارات وارد مذاکرات شد و به همین دلیل نیز کشورهای اروپایی هم سطح انتظارات خود را بالا بردند. هدف ایران از برگزاری این دور از مذاکرات بررسی وضعیت پرونده هسته‌ای و لغو تحریم‌ها بود در حالی که کشورهای اروپایی با دو موضوع جدید یعنی کمک ایران به روسیه در جنگ اوکراین و مسائل حقوق بشری به این مذاکرات وارد شدند. در حالی که از ابتدا قرار نبود چنین مسائلی در مذاکرات مطرح شود. در شرایط کنونی که روابط ایران و کشورهای اروپایی در تنگنا قرار گرفته، کشورهای اروپایی با طرح چنین مسائلی دنبال نوعی خانه‌تکانی در زمینه اختلافات خود با ایران هستند. از سوی دیگر ایران نشان داده که در شرایط فعلی نگاهی مثبت به تعامل داشته و قصد ندارد در صورت همکاری اروپایی‌ها میز مذاکره را ترک کند. ایران در تمام مدت تلاش داشته که به سوال‌های اروپایی‌ها با حسن نیست پاسخ بدهد و این کار را انجام داده است. تصور این بوده که با پاسخ دادن به سوالات اروپایی‌ها، می‌توان روی کمک آنها برای برداشتن تحریم‌ها حساب کرده و اجازه نزدیک شدن به مکانیسم ماشه را به اروپایی‌ها ندهد. ضمن اینکه این انتظار هم وجود نداشت که در یک دو از مذاکرات آن هم پس از این همه وقفه، به همه اختلافات رسیدگی شده و مذاکرات به نتیجه برسد. به هر حال در آینده این مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد و به همین دلیل ایران باید با سرعت و قدرت بیشتری وارد مذاکرات شود. شرایط کنونی، وضعیت بسیار حساسی است و دشواری‌هایی پدید آورده که قبلا سابقه نداشته است. از یک طرف مشکلات اقتصادی وجود دارد و از سوی دیگر تنش‌های منطقه‌ای به شکلی درآمده که هر لحطه احتمال افزایش تنش‌ها وجود دارد. باید در نظر داشت که در این اوضاع، فضای بین‌المللی نیز در حال پوست‌اندازی و تغییر است. از این رو ایران باید از مشکلات پدید آمده عبور و شرایط را به شکلی مدیریت کند که وقتی ترامپ به صورت رسمی قدرت را به دست گرفت، برای هر سناریویی آمادگی کامل داشته باشد. بدون تردید مهم‌ترین مشکلات ایران در آینده با ترامپ خواهد بود.

*در حالی که هنوز سیاست‌های ترامپ نسبت به ایران مشخص نشده چگونه آن را مهم‌ترین چالش ایران در آینده می‌دانید؟

ترامپ با ایران در دو زمینه مشکل دارد. نخست در زمینه تحریم‌های بین‌المللی که پس از خروج ترامپ از برجام با آن مواجه شدیم و دوم درگیری‌ها و تنش‌های منطقه است. نمی‌توان منکر این واقعیت شد که اطراف ایران را حلقه‌ای از خصومت، تهدید و تحریم و خشونت فراگرفته است. این وضعیت را تاکنون ایران توانسته مدیریت کند و از وارد شدن صدمه به کشور جلوگیری کند. با این حال می‌توان در تمام ابعاد ممکن از چنان انعطاف‌پذیری برخوردار بود که اگر مصلحت ایجاب کرد، در برخی ایده‌ها و شعارها تغییر و تحول ایجاد کرد. این به معنای عدول غیرمنطقی از آرمان‌ها و سیاست‌ها نیست بلکه به معنای کنترل همه‌جانبه تنش در منطقه برای پیش‌برد برنامه‌ها و رسیدن به اهداف است. مسأله مهم دیگری که در این بین به وجود آمده، مسأله جانشینی در ایران است که تا حدود زیادی کار را پیچیده‌تر کرده است. در چنین شرایطی بهترین کار این است که ایران از سیاست انتقام‌جویانه به خصوص در زمینه برجام کوتاه بیاید و انعطاف بیشتری از خود نشان بدهد. اینکه برخی عنوان می‌کنند ایران در مقابل تهدیدها میزان غنی‌سازی اورانیوم را افزایش خواهد داد و یا تعداد سانتریفیوژها را افزایش می‌دهد، ممکن است از سوی کشورهای غربی تهدید محض تلقی شود و امروز در شرایطی نیستیم که بخواهیم اروپایی‌ها را تهدید کنیم.

*با توجه به شرایط موجود به چه میزان احتمال دارد کشورهای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال کنند؟

اگر شرایط همین گونه باقی بماند، احتمال اینکه مکانیسم ماشه فعال شود، بسیار کم خواهد بود. کشورهای اروپایی با به قدرت رسیدن ترامپ که رابطه نزدیک فکری و ایدئولوژیک با پوتین دارد به این نتیجه رسیده‌اند که روسیه با به قدرت رسیدن ترامپ موقعیت بهتری پیدا خواهد کرد. به همین دلیل نیز اگر روسیه قدرت بیشتری پیدا کند به تهدید جدی‌تری علیه اروپایی‌ها تبدیل خواهد شد. این در حالی است که در اتحادیه اروپا نیز یکدستی و هماهنگی به اندازه کافی وجود ندارد. از سوی دیگر کره شمالی نیز تسهیلات و نیرو در راستای حمایت از روسیه به جنگ اوکراین فرستاده و به همین دلیل حمایت از روسیه در حال افزایش است. در چنین شرایطی و در عین حالی که ایران و کشورهای اروپایی در یک وضعیت سکون قرار دارند، اولین درخواستی که از ایران دارند این است که کمک‌های تسلیحاتی خود را از روسیه متوقف کند. نکته مهم اینکه ایران امروز در شرایط خاصی قرار دارد که مخدوش کردن رابطه خود با روسیه هزینه‌های زیادی در بر خواهد داشت. در روزهای اخیر درگیری‌ها در سوریه افزایش پیدا کرده و وضعیت منطقه بیش از گذشته شکل پیچیده‌ای به خود گرفته است. به همین دلیل برای حل مشکلات می‌توان از فرصت به دست آمده نهایت استفاده را برد و با نشان دادن برخی انعطاف‌ها طرف مقابل را به خود نزدیک کرد. بدون تردید در آینده‌ای نزدیک و با ورود ترامپ به کاخ سفید عرصه برای برخی کشورها تنگ‌تر خواهد شد. تردیدی نیست که شرایط پیچیده‌تر می‌شود، اما این‌ها نمی‌تواند مانعی برای رسیدن به توافق و تعامل باشد. البته اگر ایران چنین هدفی داشته باشد.

ایران باید از مشکلات پدید آمده عبور و شرایط را به شکلی مدیریت کند که وقتی ترامپ به صورت رسمی قدرت را به دست گرفت، برای هر سناریویی آمادگی کامل داشته باشد

*آیا میز مذاکره ایران با کشورهای اروپایی همان میز مذاکره با ترامپ خواهد بود و یا اینکه ترامپ میز مذاکره جدیدی با ایران طراحی خواهد کرد؟

بدون تردید میز مذاکره‌ای که ایران با کشورهای اروپایی دارد با میز مذاکره با ترامپ متفاوت بود و ترامپ دنبال مذاکره جداگانه با ایران خواهد بود. ایران از کشورهای اروپایی خواسته که تحریم‌های بین‌المللی از بین برود. این در حالی است که کشورهای اروپایی عنوان می‌کنند تحریم‌ها علیه ایران بدون اجازه آمریکا لغو نخواهد شد و این آمریکا است که باید در این زمینه تصمیم‌گیری کند. ترامپ نیز زمانی که از برجام خارج شد به صراحت عنوان کرد که اختلاف ما با ایران تنها بر سر برجام و پرونده هسته‌ای ایران نیست و بلکه ما با ایران یک پکیج از اختلاف داریم که باید آن را حل کرد. تنش ایران با کشورهای عربی، تنش‌های منطقه و مسائلی از این دست، از جمله مسائلی بود که پکیج مورد نظر ترامپ را تشکیل می‌داد. نکته مهم این است که برخی از انتظارات ترامپ، بسیار غیرمنطقی بود و نه ایران، بلکه هیچ کشوری نمی‌تواند چنین زیاده‌خواهی‌هایی را بپذیرد. احتمال دارد ترامپ در دور دوم قدری آگاه‌تر شده باشد که نمی‌توان هر انتظاری را مطرح کرد و برخی موضوعات ربط مستقیم با منافع ملی کشورها دارد. با همه اینها ایران باید یک استراتژی منظم و جدید را در مسائل منطقه و بین‌الملل اتخاذ کند. مسئولان باید به این نکته توجه کافی داشته باشند که جهان به سرعت در حال تغییر و پوست‌اندازی است و از این زاویه شرایط ما نیز تغییر کرده است. از این رو گفته می‌شود که نیاز به یک استراتژی با در نظر گرفتن شرایط جدید هستیم. ما باید بپذیریم که برخی روش‌های سنتی دیگر پاسخگوی شرایط جدید نیست و ما باید یک استراتژی دقیق در مقابل آمریکا و یک استراتژی جدید در مقابل کشورهای اروپایی داشته باشیم.

*در صورتی که زمینه‌های مذاکره ایران و ترامپ فراهم شود آیا ترامپ با درخواست‌های سنگین و بزرگ وارد میز مذاکره نخواهد شد؟

ترامپ در دوران رقابت‌های انتخاباتی به صراحت عنوان کرد که مشکلات ما با ایران می‌تواند حل شود در صورتی که ایران دنبال سلاح هسته‌ای نباشد. شورای حکام گروسی را مأمور کرده که تا ماه مارس گزارش جدیدی درباره فعالیت‌های هسته‌ای تهیه کند که این موضوع حائز اهمیت زیادی است. به همین دلیل اگر گزارش گروسی سه کشور اروپایی را قانع نکند، کشورهای فرانسه، انگلیس و آلمان قطعا به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه حرکت خواهند کرد. اینکه برخی در داخل کشور عنوان می‌کنند اگر کشورهای اروپایی به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه حرکت کنند ایران نیز در مسیر اتمی شدن قرار می‌گیرد، حرف بسیار سنگینی است. ما باید به سمتی حرکت کنیم که اختلافات خود را با کشورهای غربی کاهش بدهیم. سیاست‌های انتقام‌جویانه نتیجه‌ای غیر از افزایش شدید هزینه‌ها نخواهد داشت و ممکن است ما را به سمت بیراهه بکشاند. واقعیت غیرقابل انکار این است که ما از ابتدای انقلاب تا امروز هیچ گاه در داخل کشور، منطقه و عرصه بین‌المللی تا به این اندازه تحت فشار نبوده‌ایم و به همین دلیل باید در این مقطع حساس تصمیماتی بگیریم که ما را از این چالش‌ها عبور بدهد و کمترین هزینه را برای کشور به همراه داشته باشد.