مذاکره مستقیم خیر، غیرمستقیم آری

آرمان ملي- احسان اسقايي: مذاکره مستقيم با آمريکا در ارتباط با پرونده هسته‌اي ممنوع است. آن روز که برجام امضا شد و مذاکراتي بين ظريف و کري صورت گرفت و آن دو به توافقاتي در ارتباط با پرونده هسته‌اي رسيدند، بعد از آن برخي در ايران از لزوم مذاکرات با آمريکايي‌ها بر سر ساير موضوعات اختلافي سخن به ميان آوردند. اما مقام معظم رهبري اعلام کردند که مذاکرات مستقيم با آمريکا ممنوع است. آن زماني هم که مذاکرات در دولت روحاني بر سر پرونده هسته‌اي و بازگشت به برجام کليد زده شد و عباس عراقچي به مذاکره در ارتباط با بازگشت به برجام پرداخت، هيچ گونه مذاکره مستقيمي بين مقامات ايران و آمريکا صورت نگرفت. بعدها که دولت روحاني رفت و ابراهيم رئيسي بر کرسي او نشست، مذاکرات مجددي با حضور علي باقري آغاز شد. اين مذاکرات هم در حقيقت غيرمستقيم‌ترين مذاکره بين ايران و آمريکا بود. به طوري که مذاکره کنندگان ايران در يک هتل و مذاکره کنندگان آمريکايي در هتلي ديگر حضور داشتند و هيات‌هاي مذاکره کننده اروپايي در بين دو طرف مدام پيام آورده و پيام مي‌بردند. از اين منظر بعد از توافق وين هيچ گونه مذاکره مستقيمي بين مقامات آمريکايي و ايراني چه در مساله هسته‌اي چه در موارد ديگر صورت نگرفته است.

ميانجي‌ها

ايران و آمريکا در طول سال‌هاي بعد از انقلاب در قطع روابط ديپلماتيک قرار دارند. بر کسي پوشيده نيست که در زماني که محمد خاتمي به سازمان ملل رفت، کلينتون به دنبال مذاکره مستقيم با او بود که البته نتوانست به نيت خود دست يابد. فقط ظريف و کري بعد از پيروزي انقلاب با يکديگر به مذاکره پرداخته بودند. مذاکره با ايراني‌ها همواره دلچسب آمريکايي‌ها بوده است. به طوري که ترامپ چه قبل از خروج از برجام و چه قبل از اين اقدام، همواره اعلام مي‌کرد که خواستار مذاکره با تهران است. يک بار هم آمريکايي‌ها در زمان روحاني و حضور وي در سازمان ملل به دنبال مذاکره با ايران بودند. مقامات ايراني چون مذاکره با آمريکايي‌ها را بي‌فايده مي‌دانستند همواره اين مذاکرات را رد کردند. چون معتقد هستند به آمريکايي‌ها نمي‌توان اعتماد کرد، اعتمادي که در صحنه عملي هم وجود ندارد، چراکه اين آمريکايي‌ها بودند که زير ميز برجام زدند و اولين توافق ايران با غرب را به‌طور کل معلق کردند. از اين جهت استدلال مقامات ايران در عدم نفع مذاکره با آمريکا منطقي است. در اين ميان البته در کنار فقدان مذاکره بين ايران و آمريکا به صورت مستقيم همواره کشورهايي هستند که همانند يک خط قرمز تلفن بين تهران و واشنگتن عمل مي‌کنند. هرازگاهي هم اخباري در ارتباط با پيغام و پسغام‌هاي مقامات آمريکايي و ايراني شنيده مي‌شود. اولين ميانجي بين ايران و آمريکا در پرونده هسته‌اي کشور پادشاهي عمان بود. آنها براي اولين بار بين ايران و آمريکا در مساله هسته‌اي ميانجي شدند. اقدامي که هر چند در دولت احمدي نژاد آغاز شد اما در دولت حسن روحاني ميوه داد و به برجام تبدل شد. از آن به بعد اروپايي‌ها نقش پيغام آور بين تهران و واشنگتن را ايفا کردند تا اينکه بر سر مساله اوکراين و همچنين عدم مقبوليت پيشنهاد آنها در شيوه بازگشت به برجام؛ آنها در برابر تهران قرار گرفتند. از آن به بعد کشورهاي مختلفي تلاش کردند بين تهران و واشنگتن ميانجي باشند، يک بار قطر، بار ديگر عمان، اخيرا هم که عراق مدعي است که مذاکراتي را با آمريکايي‌ها در مورد ايران انجام داده است. به نظر پرونده هسته‌اي ايران و مذاکرات ايران و غرب به ميز معادلات سياسي منطقه رفته است و عده‌اي در منطقه موافق احياي برجام و عده‌اي با برجام مخالفند، موافقان درصددند به منظور احياي برجام ميان ايران و آمريکا ميانجي باشند.

آخرين تحولات هسته‌اي

به نظر مي‌رسد بعد از اينکه احياي برجام به در بسته خورد و تحولات جنگ اوکراين شکل گرفت، اقدام خاصي از سوي تهران، واشنگتن و پايتخت‌هاي کشورهاي اروپايي به منظور بازگشت به برجام صورت نگرفته است. هرچند آمريکايي‌ها پيغام‌هايي را در ارتباط با موضوع هسته‌اي مي‌دهند، همان طور که وزير خارجه اعلام کرده، اما مقامات آمريکايي رسما اعلام کرده‌اند در حال حاضر احياي توافق هسته‌اي اولويت آنها نيست. اما پر واضح است که هيچ‌کس به اندازه آمريکايي‌ها به احياي برجام فکر نمي‌کند اينکه چه زماني بخواهند در اين زمينه به صورت رسمي وارد شوند، شايد آن زمان زماني باشد که بازگشت به برجام براي آنها نفعي داشته باشد. بعيد نيست بايدن اين استراتژي را داشته باشد که در دمادم انتخابات به سمت احياي برجام حرکت کند تا آن را به عنوان دستاوردي براي خود در انتخابات قرار دهد. اين روزها خبر چنداني از تحولات هسته‌اي نيست. موضوعات تنها به حضور بازرسان در ايران خلاصه مي‌شود. گويا همه در انتظارند که ببينند بازرسان آژانس در مورد ايران چه گزارشي را اعلام مي‌کنند. تهران و آژانس پرونده‌هايي را در دستور کار دارند که ايران قبل از احياي برجام خواستار بسته شدن آنهاست. به نظر مي‌رسد سفر اخير بازرسان به ايران در اين جهت باشد. وزير خارجه آمريکا در صفحه اينستاگرام خود به زبان فارسي نوشت: «وزارت امورخارجه نوشت: در عين حال، ما همچنين به وضوح گفته‌ايم که گزينه توافق هسته‌اي با ايران يا به اصطلاح برجام اکنون روي ميز نيست. ما ماه‌هاي زيادي را صرف احياي آن و بازگشت به توافق دوجانبه کرديم. چند ماه پيش پيشنهادي از سوي اتحاديه اروپا ارائه شد که همه از آن استقبال کردند: چين، روسيه و همچنين ايالات متحده و ايران آن را نپذيرفت. در اين ميان، البته، ما شاهد ارائه پهپاد از سوي ايران به روسيه به اوکراين بوده‌ايم. سخنگوي وزارت خارجه ايران نيز گفته: اکنون هم در شرايط کنوني جمهوري اسلامي هنوز هم معتقد به مذاکره است، معتقد است که روند مذاکره مي‌تواند منجر به از سرگيري توافق شود، اما ما اعتقاد داريم که توافق در زماني مي‌تواند شکل بگيرد که اراده سياسي مشترک نزد همه طرف‌ها از جمله دولت آمريکا وجود داشته باشد، مواضع سياسي دولت آمريکا و همچنين عملکرد اين کشور در رابطه با ايران نشان دهنده وجود تزلزل و سرگرداني در سياست دولت آمريکا نسبت به توافق است، آنها رفتارهاي متناقضي در ارتباط با برجام از خود نشان داده‌اند، از يک طرف معتقد هستند که ما علاقه‌مند به احياي برجام هستيم و از طرف ديگر در حوزه عمل شاهد اقدامات عملي جدي براي بازگشت به توافق نبوديم.