طرفین برجام مرتکب اشتباه شدند

چه اتفاقی سبب شد تا مذاکرات وین امروز با اختلال مواجه و امیدها نسبت به احیای آن کمرنگ شود؟
طرفین مذاکرات احیای برجام در وین مرتکب یک اشتباه استراتژیک شده‌اند. این اشتباه آن است که مواردی در مذاکرات وین مطرح شده است که ارتباطی به برجام و برنامه‌های هسته‌ای و تحریم‌های هسته‌ای ندارد. اگر دو طرف این اراده را داشتند که در ابتدا فقط برجام را به نتیجه برسانند و احیا کنند تا به امروز این اتفاق افتاده بود. عدم وجود اطمینان و اعتماد سبب شده است تا ایران و آمریکا از یکدیگر خواسته‌هایی داشته باشند. نباید در این مذاکرات در خصوص تحریم‌هایی که ذیل برجام نبوده است صحبت می‌شد تا طرف مقابل نیز انتظارات تازه‌ای را مطرح نکند. این اشتباه را آمریکا با صحبت در خصوص مسائل منطقه‌ای نیز تکرار کرده و سبب شده تا امروز گره‌ای در مذاکرات وین به وجود آید. این اشتباه محاسباتی طرفین برای به نتیجه رساندن مذاکرات بود.
پذیرش بندی که در ارتباط با مذاکرات منطقه‌ای است، پیامدهای مخرب برای ایران به دنبال دارد؟
مشخصا آمریکا به گونه‌ای رفتار نخواهد کرد که مشکلات ایران حل شود و خود همچنان در باتلاق خاورمیانه گرفتار باشد. قطعا چنین اتفاقی نخواهد افتاد و قطعا چنین روندی را پیش نمی‌برند. آمریکا در بهترین حالت ممکن قصد دارد در ابتدا مشکلات خود را کم کند و در کنار آن نیز تحریم‌های علیه ایران لغو شود. این امر نیز در صورتی محقق می‌شود که آمریکا به این باور رسیده باشد که باید تنش‌های خود را با ایران به حداقل برساند و مسیر کاهش تنش‌ها با ایران را در پیش گرفته باشد. اینکه انتظار داشته باشیم آنها تحریم‌ها را علیه ایران لغو کنند و مشکلات ما حل شود اما مشکلات آنها در خاورمیانه حل نشود، بعید است و هیچ دولتی در آمریکا این گونه گام برنمی‌دارد و عمل نمی‌کند. تفاوتی نمی‌کند دموکرات‌ها باشند یا جمهوری خواهان باشند یا ترامپ باشد یا بایدن. چنین چیزی قطعا غیرممکن است. به همین علت است که حتی به صورت نانوشته از ایران خواهند خواست تا گرفتاری‌های آمریکا در منطقه باید کاهش یابد. در زمان اوباما نیز آنها برنامه هسته‌ای را به این علت موضوع مذاکرات قرار دادند تا در ادامه آن بتوانند دستاوردی برای تنش زدایی در خاورمیانه داشته باشند. کاهش تنش مستقیم میان ایران و آمریکا و راهیابی آمریکا به بازار اقتصادی ایران از جمله دستاوردهایی بود که می‌توانست برای آمریکا از طریق این مذاکرات مفید باشد. روابط نرمال زمانی میسر می‌شود که ایران نیز کمک کند که مشکلات آنها نیز حل شود تا یک تفاهمی باشد که به نفع همه طرفین باشد. پذیرش بندی در مذاکرات فعلی در راستای اینکه در آینده گفت و گوی منطقه‌ای صورت گیرد، هیچ چیزی را تغییر نمی‌دهد. ایران نمی‌تواند بپذیرد که دکترین امنیت ملی خود را براساس خواست آمریکا بنویسد اما این را می‌توان پذیرفت که وارد یک فضای گفتمانی شویم که نیازهای امنیتی ما نیز مدنظر قرار گیرد و دغدغه‌های ایران در منطقه مورد توجه قرار گیرد. جنگی 8 ساله بر ایران تحمیل شده است و خسارت‌های زیاد مادی و معنوی به کشور ما وارد کرده است، بنابراین دغدغه‌های خاص خود را داریم و در کنار آن در سیاست خارجی خود نیز اهدافی داریم. باید این مسائل را وارد یک مدل گفتمانی با آمریکا کنیم که متاسفانه امروز زمینه‌های لازم برای انجام این کار وجود ندارد.
این زمینه چگونه ممکن است ایجاد شود؟
باید دو طرف به این سمت می‌رفتند که در ابتدا برجام احیا شود و از احیای برجام و رسیدن به تفاهم در خصوص مسائل هسته‌ای، یک مدلی استخراج شود تا سایر مشکلات نیز حل و فصل شود. متاسفانه امروز همان قدم اولش نیز با مشکل مواجه شده است. عدم وجود این زمینه سبب شده است تا آمریکا برجام را گروگان گرفته تا مسائل منطقه‌ای را با ایران حل و فصل کند. آمریکا و هم پیمانانش دغدغه‌هایی دارند که از کنار آنها نمی‌گذرند. خاورمیانه دغدغه امنیت ملی آمریکا نیست اما در حوزه منافع آمریکا تعریف می‌شود. آمریکا علاقمند است که هم پیمانان آنها در منطقه خاورمیانه زیر فشار نباشند و امنیت آنها تامین شود. ایران امروز از نظر اقتصادی وضعیت خوبی ندارد و اگر به دنبال این هستیم که مسائل اقتصادی، تجاری و تحریم‌ها حل و فصل شود باید اولویت بندی کرده و مسائل خود را با توجه به اولویت‌ها پیگیری کنیم. ما منافعی داریم و باید این منافع به خوبی تعریف شوند و به خوبی فرمول آنها را مدون کرده و سپس از آنها دفاع کنیم. پس از چارچوب بندی مناسب می‌توانیم منافع خود را وارد زمینه گفتمانی کرده و از آنها دفاع کنیم.
ایران با توجه به اینکــه یکی از رقیبانش عربستان است، با حل و فصل مشکلات با این کشور می‌تواند وضعیت خود را بهبود بخشد؟
یکی از اختلافات ایران و عربستان در خصوص یمن است. امروز سروسامان دادن به وضعیت یمن هم به نفع ایران است و هم به نفع عربستان و آمریکا و باید در همین راستا با بررسی دقیق و کارشناسی تنش در این حوزه را از بین ببریم. مشخصا امروز مساله یمن قابل حل است. در خصوص مسائل دفاعی ایران نیز باید امنیت خودمان را برای دیگران تعریف کنیم و به آنها بفهمانیم که برای مثال داشتن موشک با برد 2 هزار کیلومتر در راستای تامین امنیت کشور خودمان است و برای کشور دیگری تهدید نیست. باید مطابق قوانین بین المللی از حق خود دفاع کنیم. هیچ قانون بین المللی وجود ندارد که ایران را از داشتن موشک منع کند. باید این حق ما مشخص شود و در گفتمانی به کشورهای دیگر گفته شود که خطری برای آنها ندارد. امروز سعودی‌ها از این توانمندی ما در عرصه دیپلماسی بهره جسته و علیه ایران فضاسازی می‌کند و حتی بعضا روابط برخی کشورها را با ایران به‌واسطه همین توانمندی ایران تخریب می‌کند. آنها اروپایی‌ها را تحریک می‌کنند تا به ایران فشار وارد کنند. ما باید به سمتی حرکت کنیم که مسائل خود را به صورت مرحله به مرحله حل و فصل کنیم. به نظر می‌رسد امروز عربستان در مذاکرات با ایران جدیت لازم را ندارد. عربستان منتظر است روابط بدون تنش ایران و آمریکا که با روی کارآمدن بایدن، آغاز شده است، به پایان رسد و به نظر می‌رسد تحت تاثیر همین فضا نیز با ایران مذاکرات امنیتی را در دستور کار قرار دادند اما باز هم مشخص نشد که این مذاکرات به کجا رسیده است. امروز عربستان انتظارات زیادی دارد و حتی می‌خواهد که در مذاکرات برجام نیز حاضر شود. این عربستان بعید به نظر می‌رسد به راحتی با چند دور گفت و گو مشکلاتش با ایران حل و فصل شود. اراده آنها در گذشته جدی بود و یک مرتبه نیز ایران و عربستان سال‌ها قبل تفاهماتی داشتند اما امروز شرایط متفاوت شده است و به نظر نمی‌رسد که عربستان اراده آن زمان را برای حل و فصل مشکلات با ایران داشته باشد.
دولت آمریکا اعلام کرده است که منتظر پروسه انتقال قدرت در ایران می‌ماند و پس از روی کارآمدن دولت سیزدهم در ایران نیز آماده آغاز مذاکرات در وین است، به نظر شما با روی کارآمدن دولت سیزدهم مسیر مذاکرات به کدام سمت پیش می‌رود؟
این نگرانی وجود دارد که با روی کارآمدن دولت سیزدهم مسائل پیچیده شود. امیدوارم ما اشتباه کنیم و اتفاقی به جز آنکه به نظر می‌رسد رقم بخورد. نکته اول این است که دولت سیزدهم چهره‌های تند خود را به احتمال زیاد کنترل خواهد کرد و اجازه هر اظهارنظری را به چهره‌های تند خود نخواهند داد. واقعیت امر این است که اگر با این فرمان پیش بروند و با توجه به صحبت‌های اخیر مقامات ارشد کشور بعید به نظر می رسد ایران اصلا در دولت سیزدهم سیاست خارجی داشته باشد. این نگرانی وجود دارد که شاید دولت سیزدهم در اداره کشور توجهی به سیاست خارجی نداشته باشد. در نظرسنجی‌هایی که دولت سیزدهم در حوزه‌های مختلف کشور انجام داده و نظر چهره‌های نخبه را خواسته است، گویا این امر در حوزه سیاست خارجی انجام نشده است. خوش بینی امروز نسبت به سیاست خارجی در دولت سیزدهم وجود ندارد و به نظر می‌رسد بزرگ ترین چالش پیش روی دولت سیزدهم نیز همین حوزه سیاست خارجی باشد. باید توجه داشت که دولت سیزدهم نمی‌تواند مسائل کشور را صرفا با اتکا به داخل حل کند مخصوصا با اقداماتی که در حال انجام است. مثلا همین طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و با انجام این قبیل کارها نه تنها مشکلات کشور از داخل حل نمی‌شود بلکه بر مشکلات نیز افزوده می‌شود. دولت سیزدهم با چند مشکل اساسی در ابتدای کار رو به رو است. نخست تقسیم قدرت، انتخاب وزرا و مناصب کلیدی و همین چالش‌های سیاست خارجی که خود یک دنیای بزرگ از مشکلات است. این مشکلات عدیده نگرانی‌ها را زیاد می‌کند و به نظر می‌رسد دولت سیزدهم کار سختی در پیش داشته باشد. نظام بروکراسی و سیستم اداری کشور خود نیز به شکلی است که مشکلات را دوچندان می‌کند. اعتراض‌هایی که در این روزها در شهرهای مختلف کشور برگزار می‌شود بر سیاست خارجی تاثیر منفی زیادی می‌گذارد و دولت سیزدهم به این مورد نیز باید توجه ویژه داشته باشد. مجموعه این چالش‌ها سبب می‌شود تا نسبت به آینده نزدیک خوش بین نبود و حتی با بررسی دقیق تر اگر فکری اساسی نشود به نظر این چالش‌ها برای کشور نیز ترسناک باشد. امید داریم که تمامی این موارد یا سامان داده شود یا ما اشتباه محاسبه کرده باشیم.
اگر مذاکرات به نتیجــه نرسد، احتمال رویارویی نظامی وجود دارد؟
آمریکا برای مقابله با ایران به هیچ وجه نیاز به ورود به جنگ سخت ندارد و این اصل در دوره ترامپ نیز حکمفرما بود. آمریکا اگر همین تحریم ها را ادامه دهد و با فشار حداکثری می‌تواند مشکلات عدیده‌ای برای ایران ایجاد کند و عرصه را بر ایران تنگ‌تر کند. امروز مشکلات تجاری و اقتصادی ایران کمتر از یک جنگ تمام عیار نیست. آمریکا با تداوم تحریم‌های فعلی و یا سخت گیری بیشتر بر مبادلات تجاری ایران و چین و فروش حداقلی نفت ایران می‌تواند کار را برای ایران سخت‌تر کند و اصلا نیازی به هزینه‌تراشی برای خود ندارد که جنگی جدید را آغاز کند. امروز تحریم‌ها و برخی تصمیم گیری‌های داخلی سبب شده تا مردم ناراضی باشند و اعتراضاتی به‌وجود آید. یکی از همین تصمیم‌های اشتباه نیز این روزها در مجلس در حال اتخاذ است. همین مشکلات ایران را به دردسر می‌اندازد. امروز منطقه نیز تحمل جنگ جدیدی را ندارد زیرا ایران نیز قطعا پاسخ گسترده‌ای می‌دهد و چندین کشور دخیل در جنگ می‌شوند و به همین علت ظرفیت جنگ وجود ندارد و مشخصا همین فشار اقتصادی نیز بر ایران و مردم سخت تمام می‌شود.