مشکل در خود برجام نیست

برجام به عنوان يک توافقي که حلال مشکل ما در سال 2015 بود و توانست به عنوان يک توافق تاثيرگذار در عرصه جهاني معضلي را از دوش ايران بردارد و شرايط کشور را از لحاظ اقتصادي بهتر کند، الان بعد از گذشت حدود 8سال به دلايلي که همه مي‌دانيم به نفس افتاده و تلاش‌هاي يکي، دو سال اخير هم ظاهرا با ناکامي مواجه شده و فعلا در يک حالت تعليق اجباري يا انسداد به لحاظ انتظارات طرفين روبه‌رو هستيم. تا زماني که اين وضعيت ادامه دارد به نظر نمي‌رسد که راه‌حل کوتاه مدتي براي برون رفت از اين وضعيت پيدا شود و بتوان برجام را احيا کرد. مشکل اساسي هم در خود برجام نيست. آنطور که گفته مي‌شود در مذاکرات احياي برجام، آقاي بايدن متعهد شد به برجام برگردد و ظاهرا اينکه به برجام 2015 برگردند، مشکلي وجود ندارد. مشکل شرايطي هست که بعد از خروج ترامپ از برجام و تحريم‌هايي که اعمال شده و شرايط سال 2015 را کلا تغيير داده. اما آنچه شنيده مي‌شود و گزاره درستي هست اينکه مشکل اصلي احياي برجام فعلا در گرو مساله سپاه پاسداران از يکطرف و تضمين‌ها از طرف آمريکاست که اين دو مطالبه اصلي براي احياي برجام است. در مورد اولي آمريکايي‌ها رسما به ايران اطلاع داده‌اند که دولت آمريکا نمي‌تواند سپاه پاسداران را از فهرست گروه‌هاي تروريستي درآورد و تحريم‌ها را بردارد. اين موضوع رسما از طريق کانال‌هايي با ايران وجود دارد به ما ابلاغ شده است. در رابطه با تضمين‌ها مساله ساده‌تر است و سازوکار و راهکارهايي برايش پيدا شده بوده هرچند جزئيات آن بيان نشده است. بنابراين اين وضعيت برجام است و طبيعي است که اکنون مدتي است پرونده در وين بسته شده هرچند گفته مي‌شود تماس‌ها و رد و بدل کردن پيام‌هايي بين ايران و آمريکا هنوز ادامه دارد. بنا به گفته آقاي اميرعبداللهيان چندين بار پيام‌هايي از سوي آمريکايي‌ها رسيده و ما نيز جواب مي‌دهيم. آخرين پيشنهاد ظاهرا مربوط به ايران است که در سفر انريکه مورا بسته‌اي پيشنهاد شده بود ولي جزئيات آن اعلام نشد. ولي آخرين موضوعي که در رسانه‌ها مطرح مي‌شود پيشنهاد ايران است که براي خروج از بن‌بست سپاه، قرارگاه خاتم الانبيا را از ليست شرکت‌هاي تحريمي درآورند. آمريکايي‌ها ظاهرا با اين مساله موافقت نکردند، البته به صورت تحليلي مي‌توان گفت سپاه پاسداران اگر در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار گرفته و يا قبل آن تحريم شده بوده، به دليل فعاليت‌هايي بوده که در عرصه اقتصادي مي‌توانست توليد ثروت کند. بنابراين انتظار اينکه آمريکايي‌ها بخواهند موافق لغو تحريم‌ها از قرارگاه خاتم الانبيا باشند، بدون اينکه يک توافق سياسي بين ايران و آمريکا به‌دست‌ آيد، به نظر مي‌رسد که يک مقدار ضعيف است. مشکل اساسي اين است که ايران و آمريکا توسط واسطه‌هايي صحبت مي‌کنند که اين واسطه‌ها لزوما نمي‌توانند بيان کننده گردش نظرات هر يک از طرفين باشند. اما نکته‌اي که مهم‌تر از خود برجام است، مساله رويکرد ايران با آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي است که يک نهاد ناظر بر فعاليت‌هاي هسته‌اي همه کشورهاي دنياست اما اينکه فکر کنيم اين نهاد کاملا بي‌طرف است، نوعي ساده‌انگاري و ساده کردن مساله است. مضافا اينکه مديرکل‌هاي آژانس هرقدر جلوتر آمديم نسبت به ايران تندتر شده‌اند همان‌طور که آمانو از البرادعي تندتر بود. آقاي گروسي هم به عنوان يک آدم کاملا تکنيکال و سياسي مي‌داند که چکار مي‌کند. موقعي که به بن‌بست تقريبا قطعي در مذاکرات وين با آمريکايي‌ها رسيديم، مساله سه مکان آلوده برجسته شد و حالا تبديل به يک مشکل شده است. مضافا اينکه آژانس داراي يک مرجعيت بين‌المللي است و درحقيقت کشورها حرف آژانس را قبول مي‌کنند. در جست‌وجو و پرس‌وجو درباره کشورهايي که به قطعنامه آژانس رأي مثبت دادند به رغم اينکه با ما رابطه خوبي دارند، دريافتم که آژانس براي آنها مرجعيت دارد و خواهان همکاري ايران با آژانس هستند که به‌خاطر مرجعيت و مقبوليت آژانس به عنوان يک نهاد برخاسته از سازمان ملل متحد است. در کنار اين موضوعات، اقداماتي که در منطقه دارد رخ مي‌دهد را نيز داريم که اسرائيلي‌ها با استفاده از وضعيتي که در مذاکرات هسته‌اي و همچنين با آژانس به‌وجود آمده، هر روز دارند يک سناريويي را اجرا مي‌کنند. هم در رابطه با تعميق اختلافات بين ايران و آژانس و هم در رابطه با برهم زدن مذاکرات ايران با 1+4 و هم رفتن به سراغ کشورهاي منطقه و در حقيقت پيوندهاي خود را با کشورهاي منطقه در پرتوي همين ايران هراسي تعميق بخشيدن و عميق‌تر کردن تا جايي که اسرائيلي‌ها در مرزهاي جنوبي ما با امارات قراردادهاي نظامي، امنيتي، اقتصادي، تجارت آزاد بسته‌اند و با کشورهاي ديگر که اعلام نشده مثل بحرين هم مراوداتي دارند و به‌طور پنهان دارند کار مي‌کنند. اگرچه عربستان آخرين کشوري خواهد بود که بخواهد رابطه‌اش را با اسرائيل عادي سازي کند به‌خاطر موقعيتي که در ميان اعراب و جهان اسلام دارد. اما چه بايد کرد؟ فراموش نکنيم که در دعواي بين ايران و آمريکا بعد از خروج ترامپ، حداقل همين آژانس طي 16 گزارش اعلام کرد که ايران کاملا به تعهداتش پايبند بوده است و ما زماني اين را با صداي بلند اعلام و افتخار مي‌کرديم و آمريکا را در دنيا منزوي کرده بوديم. بنابراين همکاري با آژانس در اولويت است چون آژانس مرجعيت و مشروعيت بين‌المللي دارد. در رابطه با مساله احياي برجام هم نيازمند يک تصميم سياسي هستيم. البته دست بايدن هم از طرف کنگره، لابي صهيونيست‌ها بسته است. انتخابات کنگره را پيش‌رو دارد و حزب دموکرات در يک فضاي کاملا لرزان قرار دارد و چنانچه امتيازي به ايران دهد، ممکن است منجر به شکست دموکرات‌ها در انتخابات آتي بشود.