در بابِ انتصاب‌های فامیلی

مناقشات روزمره سیاسی در ایران حالا به انتصاب‌های فامیلی کشیده شده و بحث آن بالا گرفته است. این مناقشه هم مثل سایر مناقشات سیاسی در کشور ما، به نظرم در «نقطۀ صحیح» خود مورد بحث قرار نمی‌گیرد و از این رو، بیشتر به سرگرمی بین جناح‌های سیاسی بدل شده است تا موضوعی برای کاهش دامنۀ فساد یا برداشتن گامی به سمت عدالت. در واقع مسأله بی‌عدالتی و فسادِ ناشی از آن در کشور ما پایه‌ای‌تر از آن است که از طریق غوغا بر سر انتصاب‌های فامیلی بتوان قدمی در جهت حل آنها به پیش گذاشت. حقیقت تلخ این است که درهای مدیریت و تصدی مشاغل دولتی به روی همۀ فرزندان این کشور باز نیست. مسئولان کشور پنهان نمی‌کنند که فقط جمع به‌خصوصی با گرایش اعتقادی و سیاسی تعریف‌شده‌ای تحت عناوین «انقلابی»، «ارزشی» یا «حزب‌اللهی» ازحق تصدی مشاغل دولتی در سطح بالا و میانه برخوردارند و سایر گرایش‌ها با هر میزان از تخصص، تعهد، لیاقت و صلاحیت راهی به پست‌های مدیریتی و دولتی ندارند. به همین منظور نیز نظام گزینشی اعتقادی - سیاسیِ سفت و سختی از همان سال‌های ابتدایی انقلاب شکل گرفته است تا مانع حضور افرادی با گرایش‌های متفاوت وارد سیستم دولتی شود. این تبعیض چنان نهادینه شده و جا افتاده است که پنداری امری طبیعی است و از همین رو در بحث‌های مربوط به عدالت و فساد، معمولا به آن اشاره نمی‌شود و در عوض بر سر مسائل حاشیه‌ای دعواهای پوچ و بی‌حاصل به راه می‌افتد. وقتی قرار است تمام پست‌های مدیریتی بالا و میانه بین یک «کاست ویژه» رد و بدل شود و فرزندان دیگر اقشار مردم عملا از آن محروم باشند، دیگر واقعا برای جامعه ما چه فرقی می‌کند که فلان مدیر، دامادش را به عنوان معاون و مشاور خود منصوب کند یا داماد فرد دیگری از اعضای کاست ویژه را! بنابراین، با وضع موجود، نزاع بر سر انتصاب‌های فامیلی نزاعی بینِ کاستی و درون گروهی برای دستیابی به مشاغل اصطلاحا نان و آبدار است و ربطی به یک خانوادۀ معمولی ایرانی پیدا نمی‌کند. به هر حال، تا زمانی که تبعیض مبنایی حق ویژه مدیریت از سوی قشری خاص پا بر جا باشد، ممنوعیت انتصاب‌های فامیلی نه گره‌ای از بی‌عدالتی می‌گشاید و نه به کاهش فساد منجر می‌شود. علاوه بر این، ممنوعیت انتصاب‌های فامیلی در چنین شرایطی هم صرفا جنبه صوری خواهد داشت، زیرا همان‌طور که گفته شد؛ با این وضع، داماد یک مدیر اگر توسط پدرزنش هم به کار گرفته نشود، توسط مدیر دیگری مثلا پدرزن دوستش به کار گرفته خواهد شد! چنین فردی حتی اگر به فرض، به شغلی دولتی هم گماشته نشود و در بخش خصوصی مشغول به کار شود، باز هم از امکان برخورداری از هر نوع رانتی از جمله به دست آوردن پروژه‌های مختلف دولتی برخوردار خواهد بود. وقتی قرار به شایسته سالاری به طور عام و رعایت «كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ» نباشد، دیگر منازعه بر سر انتصاب فامیلی پوچ و بی‌حاصل است. معنی آیه: تا در میان دولتمندان شما دست به دست نچرخد.