شانگهای، بلوکه قدرتمند در برابر غرب

پیمان شانگهای ظرفیت عظیمی در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظامی در خود دارد که قادر است سلطه غرب در این بخش‌ها را به طور جدی تهدید کند و به اصلی‌ترین جایگزین برای هژمونی آینده قدرت در نظام بین‌الملل بدل شود. 9 کشور عضو در حدود ۳ میلیارد و ۳۶۳ میلیون نفر جمعیت دارند که در حدود ۴۳ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود. در این نوشتار به تعدادی از این ظرفیت‌ها اشاره خواهد شد.1. ظرفیت جایگزینی نظامی: در حال حاضر پیمان آتلانتیک‌شمالی «ناتو» به عنوان مهم‌ترین قطب نظامی دنیا شناخته می‌شود. با گسترش ناتو به شرق، قدرت این پیمان امنیت دسته‌جمعی فزونی یافت تا حدی که حتی روسیه در سال‌های بعد از فروپاشی شوروی، خواهان پیوستن به آن بود. ارتش کشورهای عضو پیمان در صورت ایجاد یک نظام امنیت دسته‌جمعی مجهز به همه تجهیزات نظامی پیشرفته و با توان نظامی بالا هستند؛ مضاف بر آن چهار کشور اتمی پاکستان، هند، چین و روسیه قدرت بازدارندگی بالایی به این پیمان خواهند بخشید. به علاوه چین و روسیه به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، توان مدیریت سازمانی بحران ‌های امنیتی و نظامی جهانی را دارا هستند. با از میان رفتن پیمان ورشو؛ ایجاد یک پیمان نظامی در قالب کشور‌های عضو پیمان شانگهای می‌تواند دوباره توان رقابتی با ناتو را فراهم آورد. ۲. ظرفیت جایگزینی اقتصادی: نیروی کار جوان و مقرون به صرفه در این پیمان به‌خصوص در چین و هند در قیاس با جمعیت رو به پیری غرب، مزیت نسبی بالایی برای رشد اقتصادی سریع این کشور‌ها فراهم آورده است. دستاوردهای تکنولوژیک اخیر آسیا به‌خصوص در چین، دورنمای اقتصاد دانش بنیان در این منطقه را امیدوارکننده می‌سازد؛ به جز چند مورد محدود در حیطه «های تک» زیرساخت تکنولوژیک لازم برای رقابت با غرب در این منطقه فراهم است. تنوع تولیدات در بین کشور ‌های عضو به حدی است که به راحتی قابلیت برآورده ساختن نیازهای همدیگر را داشته و بازار تولید و مصرف هر دو در بین کشورهای عضو به حد کفایت موجود است‌.

منابع انرژی در غرب چین، آسیای میانه، روسیه و ایران می‌تواند برآورده کننده نیاز به انرژی کشورهای عضو باشد؛ روسیه و ایران دو کشور نخست ۳. ظرفیت جایگزینی فرهنگی: وجود تمدن‌های درخشان و کهن در بین اعضای شانگهای با میراث غنی فرهنگی می‌تواند جایگزینی برای فرهنگ و سبک زندگی آمریکایی فراهم آورد. حتی با ایجاد ویزای مشترک مشابه تجربه شینگن در اتحادیه اروپا، تنوع فرهنگی و اقلیمی شگفت‌انگیز کشورهای عضو شانگهای؛ از سواحل دریایی و جنگل گرفته تا کویر و کوهستان و جزایر در کنار مهم‌ترین میراث فرهنگی و باستانی جهان، نیاز مردم این منطقه به گردشگری را به طور کامل پوشش خواهد داد.۴.جایگزینی هژمونی: رهایی از امپراطوری آمریکا و پایان دادن به سلطه چندین ساله آن، بدون وحدت و ایجاد قطب‌بندی‌های جهانی بسیار دشوار است. کشورهایی مثل ایران، چین و روسیه در مخالفت با وضع موجود و مقاومت در برابر استیلای آمریکا با همدیگر اشتراک نظری طولانی دارند. هند نیز به عنوان یک تمدن کهن و از بنیانگذاران جنبش عدم تعهد که رهبرانی مثل گاندی و نهرو را به خود دیده، ظرفیت فکری لازم برای استقلال عمل در نظام بین‌الملل را داراست. در عین حال این پیمان برای پیوستن کشورهایی مثل ترکیه، قطر، کره شمالی، اندونزی، مالزی، ویتنام و همه کشورهایی که مایل به ایفای نقشی جدا از استیلای آمریکا در هندسه قدرت جهانی هستند، باز است. انتظار طولانی و غیرعقلانی ایران برای بدل شدن به عضو دائم که به بهانه‌های واهی بعضی از اعضا مثل تاجیکستان صورت می‌گرفت، نشان دهنده نفوذ آمریکا در این پیمان است. ماحصل اینکه پیمان شانگهای محل امید فراوانی برای احیای قدرت‌های کهن جهان است که در دوران جدید از غرب جاماندند و اینک هم از منظر آمریکا همواره درجه دو و سه تلقی شده‌اند. ایجاد یک بلوک قدرت نوین در برابر غرب در قالب پیمان شانگهای، حداقل از نظر تئوریک میسر خواهد بود؛ تا چه بازی رخ نماید.