‌راهکار مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی

وجه غالب ساختار تولید بخش کشاورزی در سطح کشور به گونه‌ای است که شیوه تولید در آن دارای ماهیت خود معیشتی است. دستاورد این شیوه تولید منجر به اتلاف منابع در بخش می‌شود. بنابراین از این ساختار نمی‌توان انتظار بهره‌وری بهینه از عوامل و منابع تولید و همچنین تولید تجاری و سود‌آور را داشت، چون در شرایط فعلی منابع تولید در بخش کشاورزی بین دو لبه قیچی قرار دارد، از یک طرف اکثر بهره‌برداران که نقش اساسی در تولید دارند، بهره‌بردارانی با سن نسبتا بالا، سواد کم و با شیوه تولید ناشی از تجارب موروثی، تولیدکننده هستند. از طرف دیگر مدیریت کلان بخش کشاورزی نیز به جای آموزش، توانمندسازی و سازماندهی بهره‌برداران در قالب تشکل‌های مردم نهاد و اتخاذ سیاست‌های اصولی هدایتی، حمایتی و نظارتی که از وظایف اصلی امور حاکمیتی است به امور تصدی‌گری که از وظایف تشکل‌های مردم نهاد است، پرداخته است. در حال حاضر حاد‌ترین مشکلی که بهره‌برداران با آن مواجه هستند علاوه بر مجموعه‌ای از مشکلات دیگر، مساله کمبود آب است که این مهم متاثر از دو عامل بوده، یکی نحوه حکمرانی بر منابع آب و عامل دیگر شیوه تولید سنتی است که همزمان باید نسبت به رفع آن اقدام عاجل صورت گیرد. در شرایط فعلی ساختار مدیریتی امور آب با وزارت نیرو و متولی امور بخش کشاورزی با وزارت جهاد کشاورزی است و تا زمانی که تغییر نگرش در شیوه حکمرانی آب و تغییر نگرش جهاد کشاورزی از شیوه تولید سنتی به شیوه تولید نوین متحول نگردد، ساماندهی مصرف آب در کشاورزی و دستیابی به تولید تجاری و سود‌آور محقق نخواهد شد. برای دستیابی به حکمرانی مطلوب آب، ابتدا باید نسبت به تدوین اصول حکمرانی اقدام و سپس یک ساختار مدیریت مشارکتی به منظور اجرایی کردن اصول حکمرانی و در راستای تامین و تخصیص بهینه آب اعم از آب سطحی و زیرزمینی طبق یک برنامه زمانی مشخص برای هر سال آبی، با همکاری ذی‌مدخلان و ذی‌نفعان بین بخش‌های مختلف مصرف کننده آب ایجاد گردد. بعد از تخصیص بهینه آب بین بخش‌های مختلف مصرف کننده، هر بخش مصرف کننده باید راهکار‌های بهره‌وری بهینه از آب تخصیص یافته را تدوین و اجرایی نمایند. بخش کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی کشور بوده و مصرف کننده بیش از 70درصد منابع آب مستقیم کشور است. این بخش مشتمل بر 4 زیر بخش تولیدی (زراعت و باغداری، جنگل و مرتع، شیلات و آبزیان و دام و طیور) و چند زیر بخش خدماتی است. بیشتر حجم آب تخصیص یافته به این بخش، در زیر بخش زراعت و باغداری مصرف می‌شود، از این رو در این نوشتار به ترتیب اولویت، به راهکار‌های مصرف بهینه آب در زیر بخش زراعت و باغداری پرداخته می‌شود:
-1انجام مطالعات لازم به منظور تقسیم‌بندی محدوده‌های زراعی و باغی کشور به نواحی هم اقلیم
-2 انتخاب گیاهان سازگار با کیفیت آب و خاک و با توجه به دانش و تجربه کشاورزان برای هر ناحیه اقلیمی
-3 برآورد نیاز خالص آبی گیاهان منتخب در هر ناحیه اقلیمی با انجام تحقیقات محلی
-4 تهیه تقویم زراعی گیاهان منتخب در هر ناحیه اقلیمی با توجه به آثار روند تغییر اقلیم
-5 تهیه برنامه و اجرای پروژه‌های زیربنایی و تجهیز و نوسازی مزارع
-6 آموزش و توانمندسازی کشاورزان و سازماندهی آن‌ها در تشکل‌های مردم نهاد در نواحی مختلف اقلیمی
-7 توزیع آب تخصیص یافته به نواحی هم اقلیم
-8 تهیه الگوی کشت سالانه با همکاری تشکل‌های مردم نهاد در هر ناحیه هم اقلیم با توجه به میزان آب تخصیص یافته در هر سال و با رعایت ملاحظات اقتصادی
-9 تهیه تقویم آبیاری محصولات سهیم در الگوی کشت
-10 توزیع و تحویل آب به نمایندگان معرفی شده از هر تشکل طبق برنامه تقویم آبیاری
-11 نظارت بر عملکرد تشکل‌ها
توضیح آنکه ردیف‌های 1 تا 6 باید حداقل در هر 10 سال مورد بازبینی مجدد قرار گیرد و بقیه ردیف‌ها، هر ساله باید تکرار شود.