پرفشار جنب حاره شانه خالي کرد
پروین غفاریان سرپرست پژوهشکده علوم جوی
علم هواشناسي، بسيار پيچيده و در واقع مطالعه فيزيک، ديناميک و شيمي جو است. بنابراين پيشبينيپذيري جو در بلندمدت با عدم قطعيت فراواني همراه است. قوانين فيزيکي حاکم بر تودههاي جوي هر منطقه (عرضهاي حارهاي، مياني يا قطبي) متفاوت است. به عنوان مثال هوايي که از مناطق استوايي به عرضهاي مياني در حرکت است به دليل افزايش مقدار نيروي کوريوليس، قوانين فيزيک جو متفاوتي بر آنها تاثير ميگذارد و خصوصيات آن بسته هوايي دستخوش تغيير ميگردد. حتي شيمي جو يعني ذرات تشکيلدهنده هوا مانند ذرات گرد و خاک علاوه بر تاثير بر کيفيت هوا، بر ميزان ابرناکي و بارش نيز موثر هستند. عوامل دورپيوندي نيز، مانند نوسانات اقيانوس اطلس، اقيانوس آرام، نوسانات قطبي و ساير دورپيوندها، همچنين دماي سطح آب اقيانوس و درياها بر آب و هواي مناطق ديگر جهان اثرات محسوس و برخي اوقات نامحسوسي دارند. بنابراين با دانش کنوني، پيشبيني با صحت بالاي بلند مدت وضع هوا امکانپذير نيست. به عنوان مثال، بيشتر مدلهاي اقليمي براي امسال تابستان ايران، کم بارشي را پيشبيني کرده بودند. اما اتفاقاتي که در جو به وقوع پيوست و ناشي از برهمکنش جو و اقيانوس بود، معادلات را بر هم زد و تابستاني بسيار پربارش و سيل آسا را در بيشتر استانهاي ايران شاهد بوديم که متاثر از سامانه مونسون هند بود. الگوي آب و هوايي ايران به صورت متوسط در تابستان، به اين گونه است که پرارتفاع جنب حاره به عرضهاي بالاتر کشيده ميشود و تقريبا تمامي ايران را در برميگيرد. اين سامانه پرارتفاع، مانند سدي در برابر نفوذ سامانههاي مديترانهاي که عامل اصلي بارشهاي ايران است عمل نموده و باعث ميشود اين سامانهها از بالاي خزر عبور کرده، بنابراين به غير از سواحل شمالي ايران که بارش آن متاثر از درياي خزر است و همچنين جنوب شرق ايران که سامانه مونسون بر آن تاثير ميگذارد، در ساير نواحي در تابستان، بارشي اتفاق نميافتد يا بسيار ميزان بارش اندک است. تابستان امسال به علت نفوذ سامانه مونسون هند به عرضهاي بالاتر، شرايط انتقال حجم عظيمي از رطوبت اقيانوسي به سمت جنوب شرق ايران و سپس به مرکز و شمال ايران فراهم گرديد. علت اصلي جابهجايي اين سامانه که در حدود 60 سال پيش نيز شرايط مشابهي را در تابستان ايران فراهم کرده بود، به درستي روشن نيست. همانگونه که عامل اصلي سيلابهاي سال 1398 ايران به درستي مشخص نشده است. به عنوان مثال در برخي سالها منطقه همگرايي درون حارهاي (ITCZ) به عرضهاي بالاتري جابهجا ميشود. سامانه پرارتفاع جنب حاره و سامانه مونسوني در برخي سالها از موقعيت متوسط خود جابهجا شده يا در برخي سالها قويتر يا ضعيفتر عمل ميکنند. همانگونه که اشاره گرديد عامل دورپيوندها و بر همکنش آنها با يکديگر و دماي اقيانوس بر اين تغييرات سامانههاي نظاممند جوي تاثيرگذارند. الگوي رودبادها در ترازهاي فوقاني جو نيز با الگوي جوي در ترازهاي مياني و سطحي نيز برهمکنش داشته و اين پيچيدگيهاي جوي، تغييرات قابل توجهي در الگوهاي متوسط جوي به وجود ميآورند که به صورت توفانهاي جوي، سيلابها و امواج گرمايي براي مردم محسوس هستند. بررسي الگوهاي جوي در سيلابهايي که در روزهاي گذشته در ايران اتفاق افتاد، نشان ميدهد که کم فشار گرمايي از سوي هند و پاکستان تا مرکز ايران گسترده شده است. همچنين بر روي خليجفارس تا کشور عراق نيز سامانه کم فشار حاکم بوده است به گونهاي که بيهنجاري فشار از ميانگين بلند مدت آن کمتر بوده است که اين سامانه کم فشار، عامل صعود هواي مرطوب اقيانوسي و تشکيل ابرهاي همرفتي و در نهايت بارشهاي سيلآسا شده است. همچنين بررسي نقشههاي تراز مياني جو نشان ميدهند که پرارتفاع جنب حاره از مقدار متوسط خود بر روي ايران کمتر بوده که نشان از تضعيف آن دارد. بنابراين وجود سامانه کم فشار همراه با عامل کوهستان که حرکات صعودي جو را تقويت مينمايد، ابرهاي قدرتمند همرفتي با انرژي عظيمي ايجاد نموده که پيامد آن بروز بارشهاي سيلابي بوده است. در پايان بايد گفت که گرچه مدلهاي اقليمي توانايي ارائه پيشبينيهاي فصلي را دارند، اما از آن جايي که جو سامانهاي بسيار پيچيده است، اين پيشبينيها با خطاي بسيار زياد همراه هستند و قابليت اعتماد براي تصميمسازيها را ندارند. با توجه به ماهيت آشوبناک جو، همواره بايد انتظار وقوع مخاطرات جوي را داشته باشيم و شرايط لازم را براي سازگاري با آن فراهم نموده و تاب آوري شهرها و مناطق روستايي را براي مقابله با کاهش خسارات آن فراهم نماييم.
ارسال نظر