سفری بی‌ارتباط با برجام

مباحث مختلفی درباره سفر آقای لاوروف به تهران مطرح شده و طبیعی است هنگام مراودات سیاسی، تحلیلگران تحلیل‌های مختلفی ارائه می‌دهند. در شرایطی ایران میزبان لاوروف است که قطر عملا چهارمین قرارداد خودش را در حوزه گازی مشترک با ایران منعقد کرد. دو شرکت آمریکایی، یک شرکت فرانسوی و یک شرکت ایتالیایی با قطر قراردادهای عظیمی را امضا کردند که قطر در قالب آن سعی می‌کند جایگزین بخش اعظمی از گازی که روس‌ها انتقال آن به اروپا را منع می‌کنند، شود. کاری که ایران می‌توانست صورت دهد. باید انتظارات برجامی از آقای لاوروف را کنار گذاشت. با این وجود ایران در قبال سفر آقای لاوروف چه می‌تواند بکند؟ معتقدم در این سفر به دنبال توافق تازه‌ای با روسیه حداقل در شرایط کنونی باید بود و یکبار دیگر باید نوع نگاه روسیه به روابط با ایران را سنجید و این پیشنهاد را مقامات ایران به روسیه بدهند. بنابراین سفر لاوروف ربطی به موضوع برجام ندارد و موضوع برجام به جایی رسیده که فقط در یک توافق مستقیم یا غیرمستقیم بین مقامات ایرانی و آمریکایی امکان احیای برجام وجود دارد. به هر حال تجربه نشان داد که طرف‌های برجام هر کدام منافع خودشان را از شکست برجام گرفتند. ولی انتظاری که الان وجود دارد این است که در حالی سفر لاوروف به ایران انجام می‌شود که ایران و روسیه در بازار تحریمی‌ها نوعی رقابت غیرمستقیم را با هم شکل دادند. انتظاری که به‌طور طبیعی در این شرایط وجود دارد این است که کشورهایی مثل ایران، روسیه، ونزوئلا، سوریه و در موارد خاص چین که هر کدام بخش‌های مختلفی از تحریم غرب و آمریکا را تجربه می‌کنند، به جای اینکه با هم رقابت کنند، یک بلوکی را شکل دهند که در این بلوک بتوانند با تحریم‌ها مقابله کنند و آسیب‌های تحریم را به حداقل برسانند. این کاری است که به نظر می‌رسد اگر صورت بگیرد، حداقل در کوتاه مدت منافع جمهوری اسلامی ایران را تامین می‌کند. به عنوان مثال ایران می‌تواند از روسیه و چین انتظارداشته باشد که به عنوان عضو ششم گروه بریکس پذیرفته شود. گروه بریکس متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. پنج کشوری که 24 درصد گردش مالی و جمعیتی خارج از حوزه دلار و یورو را تشکیل می‌دهند، اخیرا هم برای شکل‌دهی به یک صندوق، شبیه صندوق بین‌المللی پول عمل کردند که پول‌های خودشان را که خارج از حوزه دلار و یورو است را تقویت کنند. از این رو در چنین شرایطی اگر سفر لاوروف اثری برای جمهوری اسلامی داشته باشد، باید در این قالب مورد توجه قرار بگیرد. روسیه و ایران می‌توانند به جای اینکه در بازار تحریمی رقابت کنند، آنچیزی که الان در حوزه‌هایی مثل نفت و فولاد هست که عملا نفت تحریمی پرقدرت روسیه باعث شده که ایران بخشی از بازار خودش را به‌ویژه در رابطه با چین از دست بدهد، می‌توانند این شرایط را از حالت رقابت خارج کنند و بلکه بلوک ضدتحریم را شکل دهند و در این بلوک می‌توانند همکاری‌های مشترکی داشته باشند. و گروه بریکس یکی از آنهاست که اگر ایران هم به این گروه بپیوندد طبیعتا گروهی است که نه در مقابله بلکه در رقابت با دلار و یورو شکل گرفته است. ایران سال‌هاست درخواست عضویت در گروه بریکس را دارد. جالب اینکه یکی از دلایلی که ایران پذیرفته نشده بود، این بود که ایران تحت تحریم قرار داشت و الان که روسیه به عنوان یکی از سه قدرت اصلی گروه بریکس با تحریم مواجه شده و یا چین با مقابله مواجه شده و حتی هند هم معمولا رقابت‌هایی را با بلوک غرب دارد، روسیه می‌تواند در پذیرش ایران در گروه بریکس نقش عمده‌ای داشته باشد. کار دیگری که می‌تواند صورت بگیرد این است که مجموعه این کشورها که کشورهای تحریم شده هستند، می‌توانند علاوه بر مقابله و کاهش تحریم‌ها، یک توان چانه‌زنی بالایی را ایجاد کنند و در شرایط امروز از امکان‌های موجود در دنیا برای مبادله کالاهایی که مزیت نسبی برایشان دارد، از فضاها و ظرفیت‌های مختلف در دنیا استفاده کنند. این کشورها می‌توانند در قالب سیاست‌هایی مثل تهاتر، همسویی ناوگان اقتصادی و حتی ناوگان نظامی خودشان برای مقابله با تحریم و ایجاد یک مسیرهای امنی برای صادرات به‌ویژه صادرات نفت و دیگر محصولات نفتی و گازی همکاری را صورت دهند و سازوکاری را شکل دهند که این سازوکار در بلندمدت، هرچه بیشتر با سیاست‌های تحریمی آمریکا مقابله کند. اینها از جمله کارهایی است که به نظر می‌رسد ایران و روسیه می‌توانند انجام دهند. اگر نگاه روس‌ها به ایران یک نگاه راهبردی باشد، طرفین می‌توانند در این رابطه حتی اگر قرار است قراردادهای بلندمدت، میان مدت، کوتاه مدت یا موافقت‌نامه‌های کوتاه مدتی با هم ببندند، در این قالب می‌توانند سیاست‌های خودشان را شکل دهند و به همدیگر در مقابل سیاست‌های تحریمی که علیه این کشورها وجود دارد، کمک کنند. ولی فرقی که میان روسیه و ایران وجود دارد این است که روس‌‌ها نگاهشان به چالش با غرب، تلقی آن به عنوان یک چالش موقت است و چون چالش را موقت می‌بینند به همین دلیل هیچ‌گاه به سمت یک همکاری راهبردی حرکت نمی‌کنند که چالش با غرب را به عنوان یک چالش دائم برای خودش تبدیل کرده. ولی باز هم اگر طرفین به این سمت حرکت کنند که در درجه اول بلوک تحریمی را شکل دهند و آن را تقویت کنند و سازوکارهای هماهنگی را برای مقابله با تحریم شکل دهند و به عنوان گام دوم در اتحادیه‌های فرامنطقه‌ای مثل بریکس، ایران پذیرفته شود و در گام سوم به جای رقابت در جمع تحریمی‌ها به سمت همکاری ضدتحریمی حرکت کنند آن موقع می‌توانیم یک عزم تازه‌ای را در روس‌ها ببینیم.