وضعيت گرد‌شگري پساكرونا؛-عراقي ها د‌ر صد‌ر، با قبل تفاوتي نكرد

طبق آماري که شوراي جهاني سفر و گردشگري اعلام کرده در سال 2021 با ورود گردشگران به ايران 2/5 ميليارد دلار ارز نصيب کشور ما شده است و اين آمار در مقابل سودهاي کشور همسايه مانند ترکيه رقمي ناچيزي به حساب مي‌آيد و در اين سال کشور ترکيه درآمد 24 ميليارد دلاري داشته است. اين رقم چهار برابري در شرايطي مطرح مي‌شود که به دليل جاذبه‌هاي گردشگري، ترکيه به غير از رستوران‌ها و هتل‌هاي شيک و البته سواحل مديترانه، جاذبه گردشگري ديگري ندارد و در مقابل ايران که جزو 10 کشور اول دنيا در جاذبه‌هاي فرهنگي و تاريخي است، اصلا به حساب مي‌آيد. همچنين ميزان سود کشور امارات از اين صنعت سبز، بيشتر از درآمد نفت ايران است. زماني‌که آمار سفر گردشگران به ايران را مرور مي‌کنيم، شاهد هستيم که ايران به يک «تحريم خارجي» و يک «خود تحريمي» روبه‌رو است. در حالي که طي سال 2020 صنعت گردشگري ايران با رشد منفي 45 درصدي مواجه شده بود و ارزش آن به 144 هزار ميليارد تومان کاهش يافته بود در سال 2021 اين صنعت در ايران رشد مثبت 40 درصدي را تجربه کرد و ارزش آن به 202 هزار ميليارد تومان افزايش يافت. سهم گردشگري از کل اقتصاد ايران در سال 2020 بالغ بر 3. 1 درصد بوده که اين رقم در سال 2021 به 4. 1 درصد افزايش يافته است. در سال 2021 هزينه کرد گردشگران داخلي ايران 48. 9 درصد رشد داشته و به 139 هزار و 772 ميليارد تومان رسيده است.

عراقي‌ها بيشتر به ايران مي‌آيند

بر اساس گزارش اين سازمان، از گردشگران خارجي که طي سال 2021 وارد ايران شده‌اند بيش از همه عراقي بوده‌اند. به عبارت ديگر 34 درصد گردشگران خارجي ورودي به ايران در اين سال عراقي بوده‌اند. درحالي که ترکيه يکي از مقاصد مهم گردشگري ايرانيان است در سال 2021 ترک‌ها نيز اقبال خوبي به ايران داشته و گردشگران ترکيه‌اي پس از عراق در رتبه دوم گردشگران خارجي ورودي به ايران قرار داشته‌اند. از کل گردشگران خارجي ورودي به ايران در سال 2021 بالغ بر 15 درصد آنها ترکيه‌اي بوده‌اند. در سال پيش از آن سهم گردشگران ترکيه‌اي از کل گردشگران ورودي به ايران 9 درصد بود. گردشگران پاکستاني با 10 درصد، جمهوري آذربايجان با 9 درصد و کويت با 2 درصد به ترتيب در رتبه‌هاي سوم تا پنجم از اين نظر قرار داشته‌اند. ساير کشورها سهم 29 درصدي از کل گردشگران ورودي به ايران در سال 2021 داشته‌اند.

چالش‌‌هاي بازار توريسم ايران

با وجود اينکه جهان، توريسم را ابزاري در جهت «رشد فراگير» در همه ابعاد اقتصادي و اجتماعي در نظر گرفته و تمرکز خود را بر تقويت اقتصاد جهان از محل بهبود صنعت گردشگري در دنياي پساکرونا گذاشته است، در ايران، شاهد حذف تدريجي گردشگري در خانوارها هستيم. گردشگري که قرار بود به عنوان يک منبع درآمدزا و ارزآور جايگزين درآمدهاي نفتي شود و اقتصاد ايران را از تک‌محصولي بودن جدا کند، امروز در زمره کم‌‌اهميت‌‌ترين صنايع در سياستگذاري‌‌ها درنظر گرفته مي‌شود و حتي از متولي گردشگري نيز در جهت حفظ اين بازار مهم اقتصادي، تلاشي جدي ديده نمي‌شود. گردشگري به عنوان يک بخش مهم اقتصادي کشور، مي‌تواند حداقل 7 درصد از توليد ناخالص داخلي کشور را به خود اختصاص ‌دهد و يک منبع اصلي درآمدزايي و ارزآوري و در عين حال اشتغال‌زايي باشد. با وجود اهميت اين بخش به‌‌ويژه در دوران کنوني که به دليل بحران ناشي از کرونا در بدترين و حساس‌‌ترين وضعيت ممکن قرار گرفته، اما شاهد از دست رفتن جايگاه گردشگري نه تنها در اقتصاد و سياستگذاري‌‌هاي کلان، بلکه حتي در سبد خانوارها هستيم. اگرچه پس از دو سال و نيم توقف سفرهاي داخلي به دليل محدوديت‌‌ها و ممنوعيت‌‌هاي سفر بين استاني، از پاييز سال گذشته سفرها مجددا بازگشايي شده و در تعطيلات مناسبتي عيد نوروز و عيد فطر به اوج خود رسيده و بسياري از آمارها حاکي از بازگشت سفرها به دوران پيش از کرونا است اما چند نکته حائز اهميت است. نخست آنکه‌ دليل مهم بازگشايي سفرها، واکسيناسيون عمومي و کاهش ابتلا و شدت مرگ و مير ناشي از کرونا بوده و اين موضوع نه تنها در ايران بلکه در سراسر جهان رخ داده است و پس از دو سال، ديگر زمان آن رسيده بود تا بازگشايي‌‌ها و بهبودي در گردشگري اتفاق بيفتد. در اين زمينه بايد گفت که طي دو سال گذشته، کشورها با بستن مرزهاي بين‌المللي خود، تنها شرايط ورود گردشگران خارجي را محدود کرده بودند، اما به‌منظور حفاظت از بازار گردشگري، تمرکز خود را بر بهبود و توسعه گردشگري داخلي قرار دادند و در اين زمينه حتي به رشد دست يافتند. اين در حالي است که ايران، حتي به سفرهاي داخلي نيز توجه چنداني نکرد. نکته مهم ديگري که بايد به آن توجه داشت اينکه، در حالي که تنها در ايام مناسبتي در طول سال امکان سفر وجود دارد، با هجوم ناگهاني مسافران مواجه مي‌‌شويم که اين هجمه، تاثير مستقيمي در ترافيک‌‌هاي طولاني، کيفيت پايين خدمات، گران‌شدن محصولات و کمبود امکانات و اقامتگاه دارد. اگرچه اين مشکل در طول ساليان گذشته وجود داشته، اما پس از برداشته شدن محدوديت‌‌ها و ممنوعيت‌‌هاي سفر داخلي، آنهم پس از وقفه دوساله، اين تراکم سفرها افزايش يافته و به بي‌نظمي‌‌ها، کمبودها و ترافيک دامن زده است. در عيد نوروز، افزايش بيش از حد مسافران در جنوب کشور به‌‌ويژه در دو جزيره قشم و هرمز، مشکلات ساختاري بسياري را به وجود آورد که نشان داد زيربناهاي گردشگري فراهم نيست .

گردشگران جام جهاني با توريست‌هاي ديگر فرق دارند

نکته مهم ديگر در اين زمينه، جاي گرفتن کشورهاي چين و روسيه در زمره اولويت جذب گردشگران به ايران است و بيشترين ميزان هزينه در حوزه تبليغات و بازاريابي در اين دو کشور صورت مي‌گيرد. اين در حالي است که دولت روسيه رسما اعلام کرد سفر به ايران، با ذائقه گردشگران روسي متفاوت است، از اين رو اين کشور مقصد منتخب توريست‌‌هاي روسي نخواهد بود. در واقع به اين موضوع اشاره کرده که سرمايه‌گذاري در اين کشور در امر جذب گردشگر احتمالا با شکست مواجه خواهد شد و بهتر است در کشورهايي که احتمال جذب گردشگر وجود دارد، هزينه شود. در اين ميان عزت ا... ضرغامي، وزير ميراث فرهنگي و گردشگري روز گذشته در خصوص اقدامات وزارت گردشگري براي جام جهاني و شايعاتي که درباره شيوه متفاوت حضور آنها در ايران منتشر شده گفت: «گردشگران جواني که براي جام جهاني مي‌آيند با توريست‌هاي ديگر فرق دارند، ما کار خودمان را انجام مي‌دهيم و حداقل ظرفيت‌ها را فراهم مي‌کنيم، تجربه جديدي است اما اينکه مي‌گويند ما از حداقل‌هاي فرهنگي خود عبور مي‌کنيم کذب محض است، ديدم در فضاي مجازي گفته‌اند با روس‌ها توافق شده که توريست‌هاي روس حجاب نداشته باشند يا مشروب سرو شود که صحت ندارد.» در اين ميان چين نيز، با توجه به اينکه اين کشور بيش از دو سال، تمام مرزهاي خود را براي ورود و خروج گردشگر بسته و حتي پيش‌‌بيني خود دولت چين بازگشت در سال‌هاي 2024 و پس از آن است، انتخاب اين کشور به عنوان کشور هدف جذب گردشگر در اين شرايط بحراني، تصميمي غيرحرفه‌‌اي خواهد بود. زماني‌که جهان هيچ سناريويي درباره گردشگران چيني در آينده ندارد و معتقد است که آينده پساکرونا کاملا متفاوت از پيش از همه‌‌گيري است و احتمالا شکل گردشگران و سبک گردشگري تغيير خواهد کرد، ادامه سياستگذاري‌‌ها همانند سال‌هاي پيش از کرونا در زماني که صنعت گردشگري در يک‌قدمي فروپاشي قرار دارد دليلي جز ناآگاه بودن و نداشتن درک درست از شرايط ندارد.