چه زمانی این خشکسالی تمام می‌شود؟

اينکه جنگ‌هاي آينده بشر بر سر آب خواهد بود، حقيقتي است که دير يا زود در عصر حضور انسان اتفاق مي‌افتد و خبر بد اينکه در خاورميانه اين جنگ‌ها شايد زودتر از ديگر مناطق دنيا به‌وقوع بپيوندد. قرارگيري در کمربند کويري جهان از ديرباز موجب شکل‌گيري اقليم خشک و بياباني در بسياري از کشورهاي اين منطقه شده است و همين امر تلاش سياستمداران را در صيانت از حقابه‌ها براي حفظ منافع حياتي خود، چند برابر کرده است. با کاهش نزولات جوي در يک دهه اخير، منطقه غرب آسيا از جمله ايران در ميان حجم زيادي از نگراني‌ها در باب کم‌آبي و ادامه دوران خشکسالي که از سال 1387 آغاز شده بود؛ قرار گرفتند. اما فروردين 1398 تجربه متفاوتي را براي بسياري از هموطنانمان از بارندگي‌ها رقم زد. مردم استان‌هايي مانند خوزستان، لرستان، چهارمحال و بختياري، همدان، مرکزي، گلستان، کهگيلويه و بويراحمد و فارس بارندگي‌هاي بي‌سابقه با ميانگين رشد 60 تا 160 درصدي در بارش را تجربه کردند. بايد گفت، وقوع اين بارش‌ها در سال 1398 و 1399 جداي از تخريب‌ها ناشي از سيل که نتيجه مديريت غلط مسئولان زيست‌محيطي در بحث آبخيزداري کشور بود، نور اميد را در دلمان تا حدي زنده کرد. همگي اينگونه پنداشتيم که ايران وارد دوره ترسالي شده است و تا حدي بايد از نگراني درباره کم‌آبي کاست. اما اقليم‌شناسان به‌گونه ديگري مي‌انديشند؛ آن‌ها مي‌گويند زود است که بخواهيم درباره متغيرهايي چون ترسالي و خشکسالي نظر قطعي بدهيم. آنچه که از داده‌هاي آب و هوايي کشور مي‌توان فهميد اين است که ايران هنوز در دوران خشکسالي قرار دارد. به‌طور کلي وقوع ترسالي‌ها و خشکسالي‌ها از سرشت محلي اقليم‌ها تاثير بسيار کمي مي‌پذيرند، کنترل‌کننده اين مخاطره يعني خشکسالي هم پديده‌هاي اقليمي در مقياس محلي نيستند و دلايل آن را بايد در فرايندهايي جست که مقياسي به وسعت يک سياره دارند. به عبارت ديگر وقوع خشکسالي ناشي از پديده‌هاي هوايي سياره‌اي و فرامنطقه‌اي است و ويژگي‌هاي محلي و ساختار فيزيکي کشورها نظير ارتفاع از سطح دريا، ناهمواري‌ها و غيره فقط مي‌تواند اثربخشي خشکسالي و ترسالي‌ها را تشديد يا تضعيف کند. بنابراين ترسالي‌ها و خشکسالي‌ها در هر منطقه‌اي از جمله کشورمان متأثر از پديده‌هاي دوره‌اي که مقياس سياره‌اي دارد، شکل مي‌گيرد. مهم‌ترين اين پديده‌ها، چرخه‌هاي خورشيدي است که منبع اوليه تامين‌کننده انرژي تکوين و شکل‌گيري گردش عمومي جو محسوب مي‌شود. بررسي وضعيت چرخه‌هاي خورشيدي در حال حاضر نويد ترسالي براي کشورمان را نمي‌دهد. علاوه بر موارد ياد شده بارش‌هاي دو سال گذشته ايران به ويژه در جنوب، جنوب غرب، جنوب شرق و مرکز کشور تحت تاثير چرخه‌هاي مشهور آب و هوايي جهان است که هر 2 تا 7 سال يک‌بار باعث ايجاد ناهنجاري‌هاي بزرگي در آب و هواي سراسر سياره زمين مي‌شود نام ديگر اين چرخه‌هاي مشهور اِلنينو و لانينو است. همواره با رخداد النينو ايران بارش‌هاي بيشتر از نرمال را تجربه مي‌کند و لانينو باران کم را براي کشورمان به سوغات مي‌آورد. يکي ديگر از تاثيرگذارترين عوامل در روند بارش‌ها، وجود مراکز فشار در سطح کره زمين است. مراکز فشار آن نقاطي روي سياره زمين هستند که فشار هواي بسيار زيادي در ترازهاي بالايي اتمسفر ايجاد مي‌کنند و کنترل کننده اصلي اقليم کشورها به شمار مي‌روند. از جمله اينها مي‌توان به مراکز پرفشار آزور در آفريقا يا پرفشار سيبري در حوالي قطب شمال اشاره کرد که ماهيت اصلي اقليم هر منطقه بر اساس نزديکي يا دوري نسبت به اين مراکز شکل مي‌گيرد. براي مثال نزديکي ايران به پرفشار آزور منجر به شکل‌گيري اقليم گرم و خشک در نيمه جنوبي شده است. همچنين تحقيقات انجام شده نقش برتر اين مرکز پرفشار و پرفشار عربستان را بر رفتار و عملکرد سامانه‌هاي بارشي و اقليم ايران نشان‌داده‌اند. اينگونه که هرگاه پرفشار عربستان در جو قوي‌تر جلوه کند، ايران روزهاي باراني‌تري را خواهد داشت و در صورت تضعيف آن بارندگي کمتري در کشور رخ مي‌دهد. بنابراين بر اساس نقشه‌هاي هوايي دو سال پر باران کشور ناشي از تقويت پرفشار عربستان بر جو کشورمان بود و خبري از شروع دوران ترسالي نيست.