مذاکرات تهران - ریاض؛ احیای روابط دو جانبه؛ تغییر آرایش در منطقه؟

آرمان ملي: بسياري از تحليلگران و کارشناسان بر اين عقيده‌اند که ايران و عربستان به عنوان 2 کشور اصلي و تاثير‌گذار در منطقه خاورميانه اگر به سمت احياي روابط سياسي و ديپلماتيک حرکت کنند مي‌توانند تحولات مهم و موثري را در منطقه در راستاي صلح و ثبات منطقه‌اي رقم بزنند. در همين راستا نيز شاهد بوده‌ايم که طي ما‌ه‌هاي اخير پنج دور مذاکرات ميان ديپلمات‌‌هاي ايراني و سعودي در بغداد برگزار شده و طرفين تا حدي به تفاهمات و چارچوب‌‌هاي کلي دست يافته‌اند. لذا به نظر مي‌‌آيد اگر روند مذاکرات ميان تهران- رياض سازنده پيش برود مي‌توان به باز شدن سفارتخانه‌ها و احياي روابط ديپلماتيک در آينده‌اي نه چندان دور اميدوار بود. آنچه مسلم است. به نظر مي‌رسد آينده نظم سياسي و ژئوپليتيک در خاورميانه در آستانه تحولات شگرفي است و روابط ميان اين دو قدرت منطقه‌اي نقشي اساسي در اين زمينه خواهد داشت. هر چند که سابقه رقابت ژئوپليتيکي بين رياض و تهران دست‌کم به انقلاب 1979 ايران باز مي‌گردد. اما تنش‌ها ميان دو طرف در سال 2016 به اوج خود رسيد، زماني که در پي اعدام نمر النمر، روحاني شيعه سعودي به سفارت عربستان در تهران حمله شد و به دنبال آن عربستان سعودي سفير خود را از ايران فرا خواند. دور پنجم مذاکرات بين عربستان سعودي و ايران در بغداد باعث ايجاد خوش بيني‌هاي جديدي شده است. نخست وزير عراق در اين رابطه گفته: «مصالحه نزديک است.» سخنگوي وزارت امور خارجه ايران هم با بيان اينکه دور اخير مذاکرات «مثبت و جدي» بوده، از مشاهده پيشرفت‌هايي در اين زمينه خبر داده است. اقدامات براي کاهش تنش بين عربستان سعودي و ايران در حال حاضر اثرات پردامنه‌اي در ساير کشور‌هاي منطقه ايجاد کرده است.

سنگ بناي اعتمادسازي

از سال 2011 يمن يکي از عرصه‌هاي اصلي رقابت بين عربستان سعودي و ايران بوده، اما اکنون به فرصتي براي اقدامات اعتمادساز در چارچوب مذاکرات بين دو طرف در عراق تبديل شده است. سياست ايران در يمن تا حد زيادي بر حمايت از حوثي‌ها متمرکز شده که عربستان آن‌ها را ابزاري براي تضعيف امنيت خود توصيف مي‌کند. تخمين‌ها از سال 2015 نشان مي‌دهد که جنگ يمن، حتي در آن مرحله، ماهانه 6 ميليارد دلار براي عربستان سعودي هزينه دارد. از سرگيري مذاکرات بين عربستان سعودي و ايران، پس از يک وقفه چند ماهه، در فاصله کوتاهي پس از توافق آتش‌بس در يمن انجام شد که نشان مي‌دهد ايران احتمالاً تأثيرگذار در اين زمينه بر حوثي‌ها بوده است. آتش بس گام اوليه مهمي براي پايان دادن به جنگ در يمن بوده است و در صورت برقراري آن، مي‌تواند سنگ بناي اعتماد بين رياض و تهران باشد. مذاکرات ايران و عربستان سعودي احتمالاً بر سياست لبنان و عراق نيز تأثير خواهد گذاشت، جايي که تهران و رياض از نيرو‌هاي سياسي رقيب حمايت مي‌کنند. هم رياض و هم تهران نفوذ قابل توجهي در لبنان داشته و اين باعث افزايش تنش بين متحدان ايران و عربستان سعودي در اين کشور شده است. از طرفي به رغم مذاکراتي که در عراق انجام شد، رقابت عربستان سعودي و ايران در اين کشور مورد بحث قرار نگرفته است. با اين حال، در اينجا مي‌تواند فضايي براي ايجاد تفاهم بهتر بين تهران و رياض وجود داشته باشد. هم عربستان سعودي و هم ايران احتمالاً تلاش خواهند کرد تا موقعيت خود را در عراق حفظ کنند، اما درک بهتر بين اين رقباي منطقه‌اي احتمالاً وضعيت تيره روابط را که در گذشته به تشويق تنش‌ها کمک مي‌کرد، تضعيف مي‌کند. همچنين مي‌تواند درک بهتري از استراتژي‌هاي مربوط به عراق را فراهم کند. آنچه که مشخص است در نهايت، کاهش تنش بين عربستان سعودي و ايران ممکن است رياض را از وسوسه ايده پيوستن به توافقنامه با اسرائيل منحرف کند.

گفت‌وگوي رياض- واشنگتن

معاون وزير دفاع عربستان سعودي در سفر به واشنگتن با مقامات آمريکا درباره نقش ايران در منطقه گفت‌وگو کرد. خالد بن سلمان، معاون وزير دفاع عربستان سعودي که براي ديدارهاي دوجانبه کميته مشترک برنامه‌ريزي راهبردي سعودي با مقامات دولت آمريکا روز سه‌شنبه وارد واشنگتن شده بود، در اين گفت‌وگوها درباره آن‌چه «فعاليت‌هاي ثبات‌زداي ايران» عنوان شده، همچنين درباره همکاري منطقه‌اي با آمريکا گفت‌وگو کرده است. اين‌ گفت‌وگوها روز پنج‌شنبه در پنتاگون و پس از ديدار خالد بن‌ سلمان با لويد آستين، وزير دفاع آمريکا ادامه يافت که بر همکاري نظامي و دفاعي عربستان سعودي- آمريکا متمرکز بود. بنا بر اعلام پنتاگون، «هيات‌هاي دو کشور به طور گسترده درباره فعاليت‌هاي ثبات‌زداي ايران در منطقه گفت‌وگو کردند.» پنتاگون ادامه داد: آن‌ها توافق کردند تلاش‌ها را براي مبارزه با قاچاق تسليحات غيرقانوني به گروه‌هاي غير دولتي در منطقه افزايش دهند.

مذاکرات بر سر مسائل دو جانبه باشد جاي اميدواري است

يک کارشناس مسائل بين‌الملل درباره مذاکرات ميان ايران و عربستان در عراق اظهار داشت: مذاکرات کنوني ايران و عربستان در بغداد، چندان به روابط دوجانبه تهران و رياض مرتبط نيست و طرف سعودي تلاش زيادي دارد تا از طريق مذاکرات بغداد، مشکلات خود را در يمن حل و فصل کند. سعد‌ا... زارعي گفت: آنچه که در بغداد از مذاکرات ايران و عربستان مي‌گذرد، از قاعده عادي روابط دو طرف پيروي نمي‌کند. اولويت سعودي، گفت‌وگو پيرامون مسائل مشترک جمهوري اسلامي و عربستان نيست، بلکه اولويت‌شان مشکلات‌شان در يمن است، هرچند در آخرين دور گفت‌وگوها برخي مسائل را درباره روابط با ايران قبول کرده‌اند، اما تا کنون اقدام و توافق قابل توجهي در روابط دو کشور صورت نگرفته است. وي افزود: مشکلات عربستان با دولت ثالث باعث شده تا عربستان مذاکره با ايران را دنبال کند، هرچند آن دولت يعني يمن مستقل است و خودش مي‌تواند پاي ميز مذاکره باشد. البته اگر روابط تهران و رياض توسعه يابد و سفارتخانه‌هاي دو کشور بازگشايي شوند، مي‌توان اميد داشت موضوعات متنوع و مختلفي مورد بحث قرار گيرد. اين کارشناس مسائل خاورميانه درباره خوش‌بيني به نتيجه مذاکرات تصريح کرد: اگر سعودي‌ها بپذيرند مذاکرات بر سر مسائل دو جانبه و دو طرفه باشد، جاي اميدواري است، اما سعودي‌ها تا کنون با اين مساله مخالفت کرده‌اند و معتقدند برقراري رابطه رياض با تهران، فشار کنوني عليه ايران راکاهش مي‌دهد. البته روابط و موقعيت ديپلماتيک ايران در منطقه عادي و فعال است. سعودي‌ها به عنوان بخشي از کارزار فشار بر ايران، تا کنون از برقراري مجدد روابط دو کشور استقبال نکرده‌اند.