فرونشست اصفهان در مرحله خطرناک؛ -خشكی زاينده رود بحران را تشديد كرد

وجود ترک‌ها و شکاف‌هاي عميق در ساختمان‌ها و آثار تاريخي اصفهان‌که مي‌توان به سي و سه پل و پل خواجو اشاره کرد، مردم را با ترس از آينده اين شهر مواجه کرده و حتي برخي از کارشناسان اين استان خبر از خالي از سکنه شدن اين شهر به دليل پديده فرونشست زمين در آينده‌اي نزديک مي‌دهند، صحبتي غيرعلمي و عملي که براي فرار از کنترل و به صفر رساندن، فرونشست زمين صورت مي‌گيرد. در اين ميان و به اعتقاد کارشناسان، پديده فرونشست به خشک شدن زاينده رود، ارتباط مستقيم دارد، رودخانه‌اي که نه‌تنها آب شرب اصفهان را تامين مي‌کند، بلکه امري حياتي در آينده اين استان تاريخي و زيبا به حساب مي‌آيد. ابتدا بايد به اين نکته پي برد که وضعيت فرونشست در استان اصفهان به چه شکلي است. چند روز پيش بود که شکستگي لوله آب و ريزش شبکه فاضلاب باعث ايجاد فرونشست در چهارراه حکيم نظامي اصفهان شد. همچنين برخي از مسئولان اين شهر باور دارند که «فرونشست زمين به مرور سبب مهاجرت از شهر اصفهان مي‌شود.» همان‌طور که نادرالاصلي رئيس کميسيون آب و مناطق کم برخوردار شوراي اسلامي شهر اصفهان به باشگاه خبرنگاران گفته است: «با ايجاد سند راهبردي آب و همچنين تشکيل دبيرخانه فرهنگي زاينده رود سعي کرديم اين هشدار را به گوش مرم و مسئولان کشوري برسانيم که تامين آب موضوعي جدي است. يک طرح مطالعاتي در خصوص پديده فرونشست در شهر اصفهان به شهرداري ابلاغ شده است و نتايج اين بازديدهاي ميداني در اختيار کارشناسان قرار مي‌گيرد.»

بمب اتم فرونشست زمين

در اين شرايط رضا اسلامي، مديرکل سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات‌معدني استان اصفهان نيز معتقد است که حتي اگر بمب اتم هم در اصفهان بر خورد مي‌کرد خطرش خيلي کمتر از مرگ آبخوان‌هاي اصفهان بود. وقتي مرگ آبخوان اتفاق مي‌افتد، شبيه انسان بيماري است که زندگي‌اش نباتي است و در ادامه مي‌افزايد: «مساله فرونشست در اصفهان موضوعي جديد نيست و 10 سالي است با آن درگيريم، از سال 79 با قطع شدن جريان اصلي زاينده رود تغذيه آبخوان‌هاي اصفهان با مشکلي جدي روبه‌رو است، علاوه براين با برداشت غيراصولي از آبخوان‌هاي اصفهان اضافه شد. اگر چاره‌اي انديشيده نشود به طور خوشبينانه در سال 1415 و به طور بدبينانه تا سال 1409 ديگر آبي در آبخوان‌ها باقي نمي‌ماند. به گفته او اصفهان کلانشهري است که حياتش وابسته به جريان دائمي آب زاينده رود است؛ جريان زاينده رود آبخوان‌ها را تغذيه کرده و از فرونشست جلوگيري مي‌کند.

مردم را ترسانديم

در اين شرايط چقدر وضعيت استان اصفهان وخيم است و چه راهکاري براي اين امر وجـــود دارد. مثلا در دشت توکيو ژاپن در سال 1965، 12 سانتيمتر در سال فرونشست داشتيم که بعد از آن در سال 2003 به صفر رسيد. در دشت شانگهاي چين، در آريزوناي آمريکا که درگير فرونشست شديد زمين بودند، اقدامات مفيدي صورت گرفت و تا سطح آب را کنترل کنند و پديده فرونشست را به صفر برسانند. به باور کارشناساني همچون مدير بخش مرکز زلزله شناسي مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي، « نبايد مردم را ترساند و با کنترل اين فرونشست در تهران و اصفهان، مي‌توان اميدوار بود در استان‌هاي خراسان رضوي، فارس، کرمان و يزد که به مراتب از اين پديده فرونشست زمين صدمه مي‌بينند و تجربيات پايلوت قرار دادن اصفهان مي‌تواند مفيد و تسري پيدا کند.»

راهکارهاي کنترل فرونشست در اصفهان

علي بيت اللهي در ادامه صحبت‌هايش به خبرنگار «آرمان ملي» مي‌گويد: «از نظر اينکــه در شهر اصفهان و جنوب غرب تهران، مشهد، کرمان و همه استان‌هاي ايران، پديده فرونشست به يک امر معمول طبيعي مبدل شده، شکي وجود ندارد و امري مسجل است. برآوردها نشان مي‌دهد که فرونشست زمين در مناطق شمالي اصفهان، 15 سانتيمتر در سال برآورد شده که در مقايسه با جنوب غرب تهران که 24 سانتيمتر است، از خطر کمتري برخوردار است. اما نکته مهمي که در رابطه با شهر اصفهان وجود دارد، محدوده فرونشست، مناطقي گسترده شهري را درگير کرده و بدين معنا که نصف محدوده شهري در زون فرونشستي قرار دارد. از آنجا که بيش از دو ميليون و 700 هزار نفر در اين محدوده و اطراف آن زندگي مي‌کنند، طبيعتا فرونشست در ساختمان‌هاي پر تراکم بيشتر نمود پيدا مي‌کند. وي به دلايل اين اتفاق اشاره دارد: «عاملي مانند افت سطح آب‌هاي زير زميني که در فرونشست زمين تاثيرگذار است، به دليل کمبود بارندگي‌ها و عدم جريان آب زاينده‌رود، نفوذ آب به زير سطح زمين را کمتر مي‌کند و سفره آب زير زميني کمتر تغذيه مي‌شود. از سوي ديگر چاه‌هاي فراوان براي کشاورزي، آب زيادي از زير زمين مي‌کشد و اين عدم تناسب در خروج و ورود آب به سطح آب‌هاي زيرزميني و بيلان منفي باعث مي‌شود که اين پديده در شهر اصفهان تشديد پيدا کند و اثرات آن علاوه بر ساختمان‌هاي مسکوني روي آثار تاريخي و ميراث فرهنگي مشهود باشد و اين تاثير در آينده‌اي نزديک بيشتر مي‌شود. بايد هرچه سريع‌تر علاوه بر اصفهان، در تمام سطح کشور روي مقابله با اين پديده تمرکز شود. بيت اللهي باور دارد که خوشبختانه راهکار کنترل اين پديده وجود دارد و مانند زلزله نيست که نتوان از آن پيشگيري و اين پديده را کنترل کرد و در ادامه مي‌افزايد: « از آنجا که اين پديده با افت آب‌هاي زيرزميني ارتباط مستقيم دارد، مي‌توان با اقداماتي از بروز آن جلوگيري کرد که هم‌اکنون تاکيد ما بر روي آن اقدامات است. اين کارها اگر جديت و درک دقيقي بر روي آن باشد، مي‌تواند اصفهان را از خطر فرونشست زمين نجات دهد، اما چون پديده فرونشست زمين، يک امر تدريجي و سانحه‌اي بزرگ در لحظه نيست، متاسفانه توجه مردم و مسئولان خيلي دير به آن جلب شده و متاسفانه آثار منفي فرونشست را نه تنها در اصفهان، بلکه در همه استان‌هاي کشور مشاهده مي‌کنيم.

اصفهان متروکه مي‌شود؟‌!

چند وقت پيش يک کارشناس در استان اصفهان گفته بود که با تشديد فرونشست به‌زودي شهر اصفهان بايد خالي از سکنه شود و اين خطر کلانشهر بزرگ ايران را تهديد مي‌کند، اما بيت اللهي باور دارد که اين سخن بيشتر به شوخي شبيه است و در استدلال اين سخن مي‌افزايد: «احتمالا تذکرات اين دوستان، بابت نشان دادن عمق فاجعه است وگرنه خالي از سکنه شدن اصفهان، اصلا امکانپذير نيست. کجاي ايران مي‌خواهيد بيش از دو ميليون نفر را اسکان دهيد؟ اگر بخواهيم در اين رابطه سخن عملياتي بگوييم، مي‌توان بر روي کنترل فرونشست اقدام کرد. مثلا کشاورزي نادرست و روش‌هاي آبياري غلط، پمپاژ بيش از اندازه آب در چاه‌هاي غير مجاز را اگر مديريت کنيم، اصفهان و شهرهاي ديگر از اين پديده رها مي‌شوند. متاسفانه استان اصفهان از نظر تعداد چاه‌هاي غيرمجاز دومين استان کشور به حساب مي‌آيد. اگر ما يک گرايش براي حل اين معضل داشته باشيم روي همچنين کارهايي متمرکز باشيم.

نقش زاينده‌رود و جاري بودن مستمر آن

وي به نقش جاري بودن زاينده رود در کاهش ميزان فرونشست اشاره دارد، رودخانه‌اي که امروز دوشنبه براي چندمين مرتبه خشک و ورود آن از سد بالا دست، مسدود مي‌شود. با اين حال بيت اللهي مهم‌ترين منبع تغذيه سفره آب زير زميني اصفهان را زاينده رود مي‌داند و در ادامه صحبت‌هايش مي‌گويد: 50 درصد از تغذيه سفره زيرزميني اصفهان از طريق جاري بودن زاينده‌رود است. اخيرا به‌دليل کمبود بارندگي‌ها و بسياري از دخالت‌هاي مديريتي در بالادست اين رودخانه، آب زاينده رود آنقدر کم شده که توان پر کردن سد را ندارد. اين سد در بهترين حالت تا 30 درصد پر مي‌شود و امسال به 16 درصد رسيده است، در حالي‌که وظيفه اصلي سد زاينده رود، تامين آب شرب استان اصفهان است و نمي‌توان با اين امر شوخي کرد. به اين خاطر که آب زاينده رود هميشه جاري باشد از ابتدا و ارتفاعات سرشاخه‌هاي اين رودخانه تا انتهاي آن‌که به تالاب گاوخوني مي‌رسد، بايد يک حقابه زيست محيطي به اين رودخانه دائمي پرداخت شود. با جريان ادامه‌دار رودخانه، بخشي از آب به زمين و سفره‌هاي زيرزميني تغذيه مي‌شود و هم از خشک شدن تالاب گاوخوني جلوگيري مي‌شود و با اين پديده به‌غير از فرونشست، غبارهاي نمکي منطقه را آلوده کند.