امارات پس از بن زاید

محمد بن زايد (61 ساله) رسما از جانب شوراي عالي فدرال امارات به عنوان سومين رئيس اين کشور براي يک دوره 5 ساله انتخاب شد. جانشيني محمد بن زايد که از هشت سال پيش به دنبال بيماري خليفه بن زايد عملا اين کشور را اداره مي‌کرد، قطعي بود و جاي هيچ ترديدي نبود. از اين رو در يادداشت کوتاه ديروز درباره خليفه بن زايد با جزميت نوشتم که بن زايد رئيس امارات خواهد شد؛ اما يکي از دوستان روزنامه‌نگار پيام داده و محترمانه نوشت فلاني انتخاب محمد بن زايد قطعي قطعي هم نيست که شما نوشتي و احتمالا با موانعي در درون خاندان حاکم مواجه شود و به يادداشت يکي از ديپلمات‌ها در اين باره استشهاد کرد. به ايشان گفتم که وليعهد سابق ابوظبي بدون هيچ دردسري و به آساني با اجماع کامل در شوراي عالي فدرال به رياست امارات انتخاب خواهد شد. ناگفته نماند که با مرگ رئيس امارات که حاکم ابوظبي نيز بود، خود به خود محمد بن زايد وليعهد اين امارات بر اساس قانون حاکم آن شد. ابوظبي کانون ثقل قدرت و ثروت در امارات است و نزديک به 90 درصد نفت اين کشور در اين امارت توليد مي‌شود. از اين رو، طبق عرف سياسي و قانون نانوشته توزيع قدرت، معمولا وليعهد امارت ابوظبي که از قديم دست آل نهيان بوده است، جانشين رئيس امارات مي‌شود؛ اما هيچ گونه نص قانوني دال بر ضرورت انتخاب رئيس امارات از خاندان آل نهيان وجود ندارد. با اين حال، حکام 6امارت ديگر از گذشته با توجه به عهدي نانوشته در زمان بنيانگذاري امارات، ميان راشد بن سعيد بن مکتوم حاکم اسبق دبي و زايد بن سلطان آل نهيان حاکم ابوظبي اتفاق نظر دارند که رئيس امارات از آل نهيان انتخاب شود. شيخ راشد در آن زمان خطاب به زايد بن سلطان آل نهيان گفته بود: شما رئيس (امارات) هستيد که او نيز پاسخ مي‌دهد سنگ بنا را مي‌گذاريم و امارات را ان‌شاءا... مي‌سازيم. شوراي عالي فدرال متشکل از حکام امارت‌هاي هفتگانه و عالي‌ترين نهاد قدرت و مرجع تصميم‌گيري در اين کشور، با وجود اينکه طبق قانون يک ماه مهلت داشت تا جانشين را انتخاب کند، اما يک روز طول نکشيد که رسما با اجماع محمد بن زايد را برگزيد و حاکم دبي که بر اساس قانون اساسي موقتا رئيس امارات شد و گفته مي‌شد احتمالا مانعي بر سر راه بن زايد باشد، ديروز چند ساعت از مرگ شيخ خليفه نگذشته بود که طي شعري با بن زايد بيعت کرد. به همين سادگي جابه‌جايي قدرت در امارات اتفاق افتاد. در حالي که هويت سومين رئيس اين کشور از قبل روشن بود، ولي آنچه در حال حاضر اهميت دارد، هويت وليعهد جديد ابوظبي است که مطابق سنت ديرينه در اين کشور هر کسي عهده‌دار اين منصب شود، رئيس بعدي امارات خواهد شد. فعلا مشخص نيست که اين مقام به چه کسي خواهد رسيد؛ اما چهار نفر شانس بيشتري براي تصدي اين مقام دارند. نخست: خالد پسر محمد بن زايد و رئيس دستگاه اطلاعاتي و معاون مشاور امنيت ملي امارات. دوم: طحنون بن زايد مشاور امنيت ملي، سوم هزاع بن زايد رئيس شوراي اجرايي ابوظبي و چهارم منصور بن زايد معاون نخست وزير. وليعهد ابوظبي نقش مهمي در سياست‌گذاري‌هاي امارات در کنار رئيس آن دارد؛ اما در دوره جديد با توجه به شخصيت اقتدارگراي محمد بن زايد احتمالا وليعهد جديد بيشتر تاثيرپذير باشد تا تاثير‌گذار. احتمالا اين پرسش مطرح شود که دوره رياست بن زايد بر امارات چگونه خواهد بود؟ و آيا سياست خارجي آن تغييري خواهد کرد؟ واقعيت اين است که دوره هشت سال گذشته سنجه خوبي براي ارزيابي سياست امارات در عهد بن زايد است. در اين سال‌ها سياست خارجي اين کشور همچون عربستان در سايه حکمراني امراي جوان و بلندپرواز از آن حالت محافظه‌کاري سنتي خارج و امارات بيشتر درگير معادلات منطقه‌اي و جهاني شد. اماراتِ بن زايد در جريان بهار عربي در نقطه مقابل قطر در کنار دولت‌هاي پنهان ايستاد و نقش مهمي در احياي اين دولت‌ها و به شکست کشاندن انقلاب‌هاي عربي داشت. به تبع آن، امارات امروز از نفوذ مهمي در سطوح رسمي در کشورهاي بهار عربي برخوردار است. در کنار آن نيز، محمد بن زايد همچنين به دلايلي از جمله موازنه‌سازي در مواجهه با ايران به سمت روابط رسمي و ائتلافي با اسرائيل حرکت کرد و تا جايي پيش رفته که شگفتي مصر و اردن را که قرارداد صلح با تل‌آويو امضا کرده‌اند، برانگيخته است. او تحت تاثير مشاورش محمد دحلان از رهبران سابق جنبش فتح فلسطين است که حماس در سال 2007 او را از غزه و محمود عباس نيز بعدا در نتيجه اختلافات شديد او را از فتح بيرون کرد؛ اما هنوز در نهادهاي قدرت فلسطين نفوذي قوي دارد و از جانشينان احتمالي ابومازن 87 ساله است.