بدون «حل مسائل منطقه» برجام به سرانجام نمي رسد

سفر انريکه مورا به تهران مي‌تواند گره گشاي مذاکرات برجامي باشد؟

بايد همچنان اميدوار بود که نتيجه حاصل شود با وجود اينکه مسائل پيچيده شده و شاهد هستيم روند رايزني‌ها سخت پيش مي‌رود. اين سختي کار به ميزاني شده که مي‌توان از آن به عنوان يک بن بست در مذاکرات ياد کرد. اتفاقي که به موجب مطرح شدن انتظارات فرابرجامي رقم خورده و کار را براي طرفين سخت کرده است. ايران بحق مي‌خواهد که برخي سازمان‌هاي ايران از فهرست تروريستي خارج شده و تحريم‌ها عليه آنها لغو شود که يک درخواست صحيح و بحق است اما طرف مقابل عنوان مي‌کند که رفع تحريم عليه سپاه يا وضع تحريم عليه سپاه اساسا يک موضوع هسته‌اي نيست که امروز بتوان آن را در مذاکرات برجامي مورد بررسي قرار داد و حل و فصل کرد. در چنين وضعيتي است که کار براي پيشبرد ديپلماسي سخت شده و ايران نيز از مواضع خود کوتاه نمي‌آيد. مشخصا آنها نيز در مقابل اين خواسته درخواست‌هايي در خصوص خاورميانه از ايران خواهند داشت که آن نيز فرابرجامي است. آمريکا مشخصا مي‌خواهد منافعش در خاورميانه حفظ شود. به همين علت در کنار خواسته‌هاي منطقه‌اي قطعا مسائل تسليحاتي را نيز مطرح کرده و خواسته‌هايي در اين خصوص خواهد داشت. همين درخواست‌هاي فرابرجامي طرفين است که مانع احياي برجام شده زيرا در مسير تامين اين خواسته‌ها موانع زيادي وجود دارد. امروز هم طرف ايراني و هم طرف آمريکايي در داخل کشور خود با موانعي روبه‌رو هستند که مشخص‌ترين آنها اختلاف نظر دولت بايدن با کنگره در خصوص مذاکرات است و اين اختلافات با متحدينش نيز بيشتر شده است.

با توجه به ديدار امير قطر با مقامات ايران مي‌توان اين کشور را پلي مطمئن براي خروج از بن بست کنوني دانست؟

کشورهايي همچون قطر بازيگران خرد هستند و در معادلات بين‌المللي نمي‌توان خيلي روي اين کشورها حساب باز کرد و صرفا در حد انتقال پيام به اين روند کمک مي‌کنند زيرا مورد اعتماد طرفين مذاکره هستند و به غير از اين نمي‌توانند تاثيرگذاري خاص ديگري داشته باشند و اين ايران و آمريکا هستند که بايد تصميم نهايي را گرفته و گام‌هايي بردارند تا از بن بست ايجاد شده خارج شوند. قطر هم به دنبال منافع خود از اين روند است و هم مي‌خواهد شرايط را به گونه‌اي پيش برده تا توافق حاصل شود و امنيت بيشتري در منطقه به‌وجود ‌آيد. اينها پيغام رسان هستند. حتي انريکه مورا نيز چنين نقشي دارد و بازداشت او در آلمان نيز علتش نامشخص است و هنوز نمي‌توان در خصوص آن اظهارنظر مشخصي کرد اما اشاره کرده است که اروپا درخواست‌هايي در خصوص آزادي برخي از افراد در ايران را دارد که نشان مي‌دهد اتحاديه اروپا نيز که پيغام رسان است علاوه بر برجام درخواست‌هايي نيز براي خود مطرح کرده است.

درخواست‌هاي منطقه‌اي از ايران ممکن است تا چه ميزان باشد؟

آتش بس در يمن يک اقدام خوب بود و يک گام موثر بود تا بتوان تعامل خوبي با کشورهاي منطقه داشت و امنيت و ثبات را در منطقه حکمفرما کرد. امروز تحولات خاورميانه نيز تحت تاثير تحولات في ما بين روسيه و غرب قرار گرفته و آتش بس و کاهش درگيري‌ها در يمن نيز در همين چارچوب صورت گرفته و از اين تحولات تبعيت مي‌کند. غربي‌ها به دنبال اين هستند که ساير تنش‌هاي خود را کاهش داده و تمام توجه خود را معطوف به مقابله با روسيه کنند. غرب مي‌خواهد تمام توان خود را در مقابل روسيه قرار دهد تا اين کشور به عمق اروپا نفوذ نکند. از سوي ديگر نيز روسيه قصد دارد تا بحران‌ها در سطح جهان را افزايش دهد تا قواي غرب توزيع شود و از متمرکز بودن خارج شود تا روسيه بتواند راحت‌تر در مقابل غرب ايستادگي کند و به اهداف خود دست يابد. بايد توجه داشت که جنگ روسيه و اوکراين در زمين فقط بين اين دو کشور باشد اما در واقع يک جنگ جهاني است که بر تمام مناسبات حتي خاورميانه نيز تاثير مستقيم گذاشته و تحولات آن را دگرگون کرده است. ايران اگر به خوبي نقش‌آفريني کند مي‌تواند از اين فرصت استفاده کند و هم جايگاه خود در منطقه و هم در جهان را ارتقا دهد. فقط کافيست مسير درست را در پيش گيريم. به نظر مي‌رسد با وجود انتقاداتي که ايران به امارات و ساير کشور‌هاي عربي دارد اما در حال پذيرش اين شرايط است و حتي سعي مي‌کند روابط خود را با اين کشور‌ها گسترش دهد. به نظر مي‌رسد که ايران به مرور اين روند را پذيرفته و در مجموع به دنبال بهبود روابط با کشورهاي عربي است.

آيا ممکن است برجام سال 2015 به صورت کلي تغيير کند؟

مواردي همچون مکانيسم ماشه مربوط به کل برجام و اينگونه است که در صورتي که طرفين بر سر موضوعي اختلاف پيدا کنند و نتوانند در سطوح وزرا به توافق برسند اين مسأله به شوراي امنيت ارجاع داده مي‌شود و آنجا شوراي امنيت براي احياي برجام نياز به قطعنامه جديد دارد و چون بعيد است که قطعنامه جديد امضا شود چون يکي از طرفين که شايد آن را به شوراي امنيت بکشاند عضو دائم آنجاست مي‌توانند از حق وتو استفاده کنند و نگذارند قطعنامه امضا شود و برجام ملغي مي‌شود و شش قطعنامه قبلي احيا مي‌شود. مگر اينکه برجام 2015 کلا تغيير کند و توافق جديد امضا شود که ظاهرا چنين چيزي از سوي مقامات گفته نشده است اگرچه طرح خواسته‌هايي مثل برداشتن موضوعاتي که در برجام نبوده است مثل برداشتن تحريم‌هاي سپاه يا فرمان‌هاي ترامپ مي‌تواند عملا موضوعات جديدي را وارد برجام کند که مفهوم آن توافق جديد است.

پيش بيني شما از هفته‌هاي آينده چيست؟ آيا با تحرکات اخير بالاخره برجام به نتيجه خواهد رسيد؟

همين امروز نيز پيش بيني دشوار است زيرا عمر برجام در عمل نيز رو به پايان است و اگر امروز اتفاقي رقم نخورد شايد کار به مراتب دشوارتر شود. بايد اختلافات ميان ايران، اروپا و آمريکا حل و فصل شود تا بتوان گام‌هاي بعدي را محکم‌تر برداشت. اين اختلافات کلي‌تر است و بايد به اين سمت حرکت کرد که مجموعه مشکلات حل و فصل شود که به مراتب بيشتر از برجام هستند. فرصت اندکي باقي مانده و اين تمايل نيز تا حدودي هنوز در غربي‌ها وجود دارد تا به توافق رسيد و به همين علت بايد سريع‌تر عمل کرد و زمان را از دست نداد. تا به امروز به اندازه کافي تامل داشته‌ايم و زمان تصميم گيري فرا رسيده است تا بتوان به اختلافات خاتمه داد يا حداقل تنش‌هاي في ما بين را مديريت کرد.