پیچ و خم‌هایی فراتر از برجام

مشخصا بازگشت ايران به بازار انرژي مي‌تواند تا 10درصد از قيمت جهاني نفت بکاهد و در ميانه بحران اين رويداد براي غرب نعمت است اما اين تنها طرف غربي نيست که ارتقاي ارزش و جايگاه ايران در مناسبات بين‌المللي را دريافته است. از اين حيث روس‌ها نيز در اين ادراکات با طرف غربي اشتراک نظر دارند و بنابراين بسيار طبيعي است که هر دو کشور تلاش کنند تا جاي ممکن از اين تغيير نقش ايران نهايت بهره‌برداري را ببرند. بر اين اساس و برخلاف سطح نازل منازعات جاري ميان غرب‌گرايان و شرق‌گرايان در حوزه عمومي ايران دامنه جنگ اوکراين آنقدر فراگير و گسترده است که توافق برجام را نيز تحت تاثير خود قرار داده است و اين اساسا ارتباطي با موضع گيري ايران در حوزه مناسبات با روسيه و روابط نزديک با اين کشور ندارد. حال در اين ميان ايران بايد چه کند؟ حال ايران با تجربه جنگ‌هاي جهاني و ضرورت احياي برجام و تحقق توافق خوب، نه مي‌تواند به همکاري‌هاي خود با روسيه در حوزه‌هاي سياسي، امنيتي و نظامي پشت پا بزند، آنچنان که کشورهاي عربي نيز در اين موقعيت چنين نکردند و نمي‌کنند و نه مي‌تواند از خير برجام بگذرد. واقعيت اين است که برجام در موقعيت فعلي‌اش دو ظرفيت را به‌طور همزمان در خود مستتر کرده است. اين توافق مي‌تواند هم اسباب کاهش تنش ميان روسيه و آمريکا شود مقوله‌اي که هر دوطرف بدشان نمي‌آيد به اين مهم برسند و هم مقدمه‌اي براي تشديد تنش. ايران بايد در مورد خاص برجام در ميانه اين دو بازيگر به ايفاي نقش فعالانه بپردازد. هم از مجادله روس‌ها و آمريکايي‌ها و نياز طرفين به مديريت بحران استفاده کند و هم مانع از تشديد اختلافات در حوزه احياي برجام شود. اين واقعيت مهم را نيز بايد در نظر گرفت که خود روس‌ها نيز به روابط با ايران حتي در ميانه جنگ اوکراين و پس از آن در خاورميانه نياز دارند و نمي‌خواهند اين اهرم را براي مناسبات امنيتي و بعدي با غرب از دست بدهند. اين نياز متقابل آمريکا و روسيه نقطه گرانيگاهي است که مانع از بروز اختلال‌هاي جدي در احياي برجام مي‌شود و البته اين بازي دوگانه ايران نيز با سياست خارجي بي‌طرفي کامل تفاوت‌هاي بنيادين خواهد داشت. جنگ اوکراين موقعيت بين‌المللي و نه منطقه‌اي ايران را ارتقا داده است. اين مساله يکي به‌دليل برنامه هسته‌اي ايران است و ديگري به‌دليل تاثير بازگشت احتمالي ايران به بازارهاي جهاني انرژي. آمريکا و غرب بسيار هراس دارند که در صورت شکست مذاکرات احياي برجام دامنه بحران از اروپا به خاورميانه نيز گسترش پيدا کند و اين يعني تصاعد بحران و بالتبع فراگير شدن بحران در اقتصاد جهاني و حتي تغيير محيط و ترتيبات امنيتي در خاورميانه.