تیغ دو لبه نمایشگاه کتاب تهران

صاحب‌نظران مي‌گويند نمايشگاه کتاب تهران بزرگ‌ترين رويداد فرهنگي کشور است. اينکه خلأ برگزاري رويداد‌هاي متنوع و جيب خالي نهاد‌هاي فرهنگي، همه نگاه‌ها را به سمت وسوي نمايشگاه کتاب معطوف کرده خود موضوعي جدي است اما اين واقعيت که نمايشگاه کتاب از آن رو که تمامي اقشار و طيف‌هاي مردمي را در برگرفته، عمومي‌ترين رويداد فرهنگي است که مي‌تواند ميزبان استان‌ها و حتي کشور‌هاي ديگر نيز باشد، غير قابل انکار است. رويدادي که سه سال به دليل شيوع کرونا به در بسته خورد و ناشران کتب تلنبار شده را به سختي در کيف دستي مشتري قرار دادند. سه سال تعطيلي نمايشگاه و افزايش قيمت‌ها که از سياست‌هاي غلط توليد تا حمايت ناشر و نويسنده را شامل مي‌شد، موجب شد تا دلشوره ناشران روز به روز با افزايش همراه شود. ناشران کتاب که خود را توليد‌کننده مي‌دانند، به حدي در اين سه سال فشار اقتصادي را متحمل شده‌اند که در نمايشگاه کتاب به دنبال کورسوي‌اميد هستند. اما نمايشگاه کتاب چگونه مي‌تواند معادلات بازار کتاب را تنها در 10 روز تغيير دهد؟ و آيا هزينه کرد برگزاري آن به مزايا و سود مي‌چربد؟ افزايش قيمت کتاب به اعتقاد ناشران موجب شد تا بازار کتاب طي سال‌هاي اخير با رکود مواجه شود و سبد خريد کتاب به تأمين کتب ضروري به ويژه از سوي دانشگاهيان و اساتيد دانشگاه معطوف شود. تا جايي که برخي نويسندگان از چاپ کتاب خود و گروهي نيز از تجديد چاپ منصرف شدند. بازار کتاب در اين سه سال که مشکلات اقتصادي تشديد شد و بخش عمده‌اي از طيف‌هاي مختلف مردمي اولويت خريد خود را به تأمين مايحتاج ضروري خود معطوف کردند، به سختي زنده‌ماني خود را دوام بخشيد. ناشران ليست بلند بالايي از کتب تلنبار شده خود دارند و در عين حال مي‌گويند قادر به فروش کتاب با قيمت‌هاي قبلي نيستند چرا که توليد مجدد کتاب نيازمند هزينه کرد بيشتري است. يارانه‌هاي حداقلي که در نمايشگاه‌هاي مجازي اختصاص پيدا مي‌کرد حتي نياز دانشجويان براي تأمين کتب ضروري خود را نيز پاسخگو نبود. ناشران مي‌گويند نمايشگاه کتاب هر چند در مدت زمان کوتاه برگزار مي‌شود فرصتي فراهم مي‌کرد که کتاب دوستان با آخرين توليدات آشنا شده و موجي در بازار کتاب ايجاد شود. در اين چند سال ايراني‌ها تجربه خريد و مطالعه آنلاين کتاب را نيز براي اولين بار به صورت جدي دنبال کردند تا حداقل به جاي خريد نسخه چاپي بتوانند کتب را آنلاين بخوانند اما کتاب دوستان بسياري تمايل به لمس فيزيکي کتاب و خريد آن دارند و عادت به اين موضوع موجب شده تا همچنان کتب فيزيکي مورد توجه قرار گيرد. در اين ميان مانع خريد در ظاهر صرفاً قيمت کتاب است. زماني که کتابي از 20 هزار تومان به 100 هزار تومان افزايش دارد از اولويت خريد خارج مي‌شود و اين موضوع در نمايشگاه کتاب نيز به وضوح تعديل چنداني نخواهد داشت. در باطن ماجرا اولويت دهي به خريد موجب شده تا در عين حال که تأمين کالا‌هاي مصرفي و دکوراسيون منزل افزايش مي‌يابد، خريد کتاب نيز با کاهش همراه شود. هر چند کورسوي‌اميد در نمايشگاه کتاب، تخفيفات است اما مهم‌ترين رسالت آن مي‌تواند ايجاد فرصت آشنايي با کتب جديد و تجديد دوستي با کتاب باشد. برنامه‌هاي جانبي و نشست‌هاي تخصصي که رغبت به خريد را افزايش مي‌دهد و همچنين فراهم ساختن فرصتي براي کودکان جهت آشنايي با يار مهربان. اين دوره از نمايشگاه کتاب بيش از خريد به نظر مي‌رسد بايد بر آموزش و فرهنگ‌سازي و ايجاد نياز براي مطالعه متمرکز شود. نمايشگاه کتاب مي‌تواند جرقه‌اي براي بازگرداندن مجدد کتاب به سبد خريد خانوار فراهم سازد و به ويژه خانواده‌ها را ترغيب به صرفه‌جويي در برخي هزينه‌ها و يا تغيير سبک خريد از کالا‌هاي مصرفي به سمت کالا‌هاي فرهنگي را موجب شود.

2800 ناشر در سي و سومين دوره از نمايشگاه بين‌المللي کتاب تهران در حالي تعطيلي سه ساله را پشت‌سر مي‌گذارند که همچنان گروهي معتقدند استقبال از اين دوره از نمايشگاه يک تجربه جديد و تيغي دولبه است.