تصویر روشنی از ایمنی جامعه نداریم

به‌طور کلی نمی‌توان درباره اپیدمــی‌های پیش‌رونده، پیش‌بینی درستی از شرایط آینده داشت، اما شاید 100هفته پیش، زمانی‌که نخستین موارد کرونا در کشور شناسایی شد، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که این اپیدمی تا این میزان ادامه داشته باشد. البته من از همان ابتدا اعلام کردم که این اپیدمی، 3 تا 5 سال ادامه خواهد داشت و بر این باور هستم که اُمیکرون آخرین سویه نخواهد بود و ما در آینده سویه‌های دیگری از کرونا را هم خواهیم داشت. پیش از این حتی سازمان بهداشت جهانی نیز درباره آینده شیوع کرونا در جهان، دچار خطا شده و اعلام کرده بود که به پایان پاندمی کووید- 19 نزدیک می‌شویم، اما سویه اُمیکرون نشان داد که فعلا با این اپیدمی مواجهیم. به هر حال از همان ابتدا پیش‌بینی درباره آینده ویروس با خطاهایی همراه بود و هر کس اظهارنظری کرد که بعدا مشخص شد درست نیست. حالا اینکه بخواهیم به این موضوع بپردازیم که عملکرد ما در این 100هفته از شیوع کرونا چطور بوده، باید گفت که ما در بخش‌هایی دچار ضعف‌هایی بودیم. نمی‌توان گفت که ایران در مدیریت کرونا بسیار موفق بود، اما می‌گوییم که عملکرد ما متوسط بود؛ یعنی می‌توانستیم بهتر از این هم عمل کنیم. از سوی دیگر، جزو کشورهای ناموفق در مدیریت اپیدمی هم قرار نمی‌گیریم. چند نکته در زمینه مدیریت کرونا وجود دارد؛ یکی اینکه ما همیشه از افراد متخصص برای تصمیم‌گیری‌ها استفاده نکردیم و تصمیم‌گیری‌ها زمان‌بندی درستی نداشت؛ یعنی یا با تأخیر انجام می‌شد یا با تعجیل. از سوی دیگر، برخی از تصمیمات ما مبتنی بر شواهد علمی و بومی نبود. به هر حال ما تنوع اقلیمی، فرهنگی و سرزمینی داریم؛ بنابراین نباید برای کل کشور، تصمیم واحدی گرفته می‌شد. باید هر استان و منطقه‌ای این اجازه را پیدا می‌کرد که براساس شرایط خود، تصمیماتی برای مدیریت کرونا بگیرد. در کنار همه اینها ما باید گزارش‌های شفافی از مدیریت کرونا تهیه می‌کردیم. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که برخی از داده‌های مربوط به کرونا انحصاری است و مراکز مربوطه حاضر نشدند این اطلاعات را که می‌توانست منشأ بسیاری از تحقیقات و بررسی‌ها شود، در اختیار ما قرار دهند. از سوی دیگر، ما در به‌روزرسانی پروتکل‌های بهداشتی با ضعف‌هایی مواجه بودیم و مداخلاتی که برای مدیریت کرونا درنظر گرفته شد، به درستی پایش، نظارت و ارزشیابی نشد. نمونه آن، منع تردد شبانه بود که ما در آخر متوجه نشدیم که این تصمیم درست بود یا اشتباه؟ یعنی هیچ‌وقت این مسائل پایش نشد تا بتوان حداقل درصورت خوب و مثبت بودن آن، در آینده برای موارد مشابه از آن استفاده کنیم. مسأله اینجاست که پایش و نظارت و ارزشیابی نباید از سوی مجریان طرح ‌انجام شود و باید گروه‌های مستقل این کار را بر‌عهده بگیرند که منفعتی در ماجرا نداشته باشند. ما دقیقا متوجه نشدیم که چرا اطلاعات مرتبط با اجرای برخی طرح‌ها در اختیار قرار نگرفت. ما در ماه‌های اول شیوع کرونا، تحقیقی در تهران انجام دادیم و از نتیجه همان تحقیق برای اجرای طرح شهید سلیمانی استفاده شد؛ بنابراین بسیاری از این تحقیق‌ها، می‌تواند منجر به اجرای طرح‌ها و برنامه‌های کاربردی شود. حتی زمانی که من در وزارت بهداشت مشاور بودم، نمی‌توانستم از داده‌ها و اطلاعات استفاده کنم. اینها اطلاعاتی است که در آینده برای اپیدمی‌های مشابه می‌توانند کاربردی باشند. حالا با گذشت 100هفته از شیوع کرونا در کشور، ما با سویه اُمیکرون مواجهیم. برای مدیریت این سویه هم 2کار می‌توانیم انجام دهیم؛ یکی اینکه کار را به طبیعت بسپاریم و براساس آزمون و خطا پیش برویم یا اینکه مدبرانه و علمی و براساس تحقیقات بومی و با استفاده از حداکثر نیروهای متبحر کشور، ماجرا را مدیریت کنیم. اگر از روش اول استفاده کنیم، بار ناشی از اپیدمی بیشتر از حد انتظار خواهد بود. به هر حال ما در این وضعیت، نوسان ابتلا و مرگ را خواهیم داشت؛ تا جایی که اپیدمی به‌طور طبیعی کنترل شود. اما اگر بخواهیم موفق عمل کنیم، باید از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم و خودمان هم در کشور مطالعات علمی داشته باشیم تا بتوانیم تصمیمات درستی بگیریم. نباید فراموش کنیم که پایین‌ترین مستندات علمی، نظرات مشورتی است. نظر کمیته مشورتی با کمیته علمی قطعا متفاوت است. کمیته مشورتی یعنی گروهی از افراد براساس تجربه‌های شخصی اظهارنظر می‌کنند، اما کمیته علمی بنابر آخرین تحقیقات انجام شده، صحبت می‌کنند که نتیجه آن می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های درست شود. ما در کشور بیشتر از کمیته‌های مشورتی استفاده کردیم تا کمیته‌های علمی. به هر حال، نکته کلی این است که اپیدمی به این زودی تمام نمی‌شود. حالا هم وضعیت با شیوع سویه امیکرون، ادامه‌دار است. البته که اقدامات برای کنترل این سویه و جلوگیری از ایجاد پیک ششم، کافی نبوده است. شواهد ملموسی هم وجود دارد که میزان حساسیت در میان مردم و مسئولان کم شده و به‌نظر می‌رسد، نباید خیلی از اینکه میزان فوتی‌های ما پایین است، خوشحال باشیم، ما نگرانیم که دوباره دچار غفلت شویم و برای تصمیم‌گیری‌ها دیر شود. از اینکه موارد مرگ به‌دلیل واکسیناسیون کاهش یافته خوشحالیم، اما نگران فراموش کردن پروتکل‌ها هستیم. نباید تصور کنیم اپیدمی پایان یافته است. تجربه کشورهای اروپایی کاملا این موضوع را نشان می‌دهد که چطور یکباره به‌دردسر افتاده‌اند. توصیه ما این است که با توجه به ایجاد واریانت جدید و واریانت‌های احتمالی در آینده، پروتکل‌های بهداشتی بازبینی شوند. آنچه در ماه‌های گذشته انجام شده دیگر جوابگو نیست. ما تصویر روشنی از ایمنی جامعه نداریم و باید بر همین اساس هم تصمیم بگیریم.