توافق دائمي بايد هدف اصلي باشد

آرمـــان مــلـی-
علیرضـا پورحســین: نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکره‌ کننده ارشد این کشـور در مــــذاکرات وین، در گفت‌وگویی درباره ارتباط موضوع آزادسازی شهروندان آمریکایی که در ایران زندانی هستند به انجام شدن توافقی در مذاکرات وین بر سر احیای توافق هسته‌ای، اظهار کرد که این دو از هم جدایند و ما در حال پیگیری هر دوی آن‌‌ها هستیم اما برای ما خیلی سخت است که بازگشت به توافق هسته‌ای را متصور شویم، با وجود اینکه چهار آمریکایی بی‌گناه در ایران زندانی هستند. او در ادامه گفت که بنابراین، در عین اینکه در حال انجام دادن مذاکرات غیر مستقیم با ایران در زمینه پرونده هسته‌ای هستیم، با آن‌ها مذاکرات غیرمستقیمی هم درباره اطمینان ‌یافتن از آزادسازی زندانیان‌‌مان انجام می‌دهیم. در راستای بررسی این مساله و آخرین وضعیت مذاکرات وین، «آرمان‌ملی» گفت‌وگویی با داود آقایی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید.
مانع خاصی در مسیر تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا وجود دارد و آیا اساسا این امر به نفع ایران است؟
موضوع تبادل زندانیان یک مساله حقوقی است که در این سال‌ها جنبه سیاسی پیدا کرده است. ما در این مدت بارها شاهد بوده‌ایم که ایران زندانیانی با سایر کشورها با حل و فصل مسائل حقوقی تبادل کرده است و مساله سیاسی نشده است اما در قبال آمریکا این روند کاملا سیاسی و امنیتی شده است. زندانیانی که امروز در آمریکا هستند و زندانیان آمریکایی که در ایران هستند با توجه به عملکرد قوه قضائیه دو کشور زندانی شده‌اند و یک رویه حقوقی طی شده اما امروز پرونده آن‌ها به برجام و مسائل سیاسی گره خورده و جنبه‌های دیگری پیدا کرده است. زمانی که نفع کشور در این باشد که تعدادی زندانی آزاد شوند و منافعی به کشور برسد، می‌توان مساله حقوقی آن را نیز در داخل حل و فصل کرد و در این زمینه باید منافع ملی مورد توجه قرار گیرد و آن چه که قرار است به ایران در ازای آزادی این زندانیان و تبادل تعلق گیرد. در جهان امروز با توافق سیاسی هر چیزی قابل دسترس است و می‌توان هر اقدامی انجام داد. به خصوص در زمینه زندانیان خارجی. اگر موضوع زندانیان داخلی بود بحث متفاوت بود اما زندانیان خارجی را می‌توان در قالب بده بستان تعریف کرد زیرا پرونده آن‌ها ماهیتی سیاسی دارد که رنگ و بوی حقوقی گرفته است. مساله تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا ممکن است و هیچ مانعی وجود ندارد و می‌توان آن را حل کرد. در آستانه اجرای برجام در سال 2015 نیز این امر اتفاق افتاد و تجربه آن در کشور وجود دارد و امروز نیز می‌توان در راستای منافع ملی تبادل زندانیان را با دولت بایدن انجام داد. هیچ مشکل حقوقی نیز پیش نمی‌آید و در مقابل تعدادی از ایرانیان زندانی شده در آمریکا نیز آزاد خواهند شد و ایران از دو جهت به سود می‌رسد.
می‌توان در این زمینه به طرف آمریکایی اعتماد کرد؟
با اینکه در نظام بین‌الملل قواعد و هنجارهایی به عنوان حقوق بین‌الملل مطرح است اما در مواردی رویکردهای سیاسی بر رویکردهای حقوقی غلبه دارد و حقوق بین‌الملل متاثر از سیاست بین‌الملل است. ممکن است قواعد زیبایی تصویب ‌شود اما قدرت‌‌ها این قواعد را در جهت اهداف سیاسی خود نادیده می‌‌گیرند و این یک واقعیت گریزناپذیر در نظام بین‌الملل است و بر اساس رویکرد رئالیستی، هر دولتی که در نظام بین‌الملل قدرت بیشتری داشته باشد، تاثیرگذاری بیشتری هم دارد و می‌‌تواند بیشتر قواعد بین‌المللی را نادیده بگیرد بدون اینکه نگران توبیخ و تنبیه شود. آمریکا به خاطر داشتن نفوذ سیاسی، اقتصادی و نظامی ممکن است تعهداتی را بپذیرد اما خیلی راحت هم آن‌ها را زیر پا می‌گذارد. در راستای ایجاد تضمین لازم برای اجرای توافقنامه برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ در شورای امنیت به تصویب رسید که با صدور این قطعنامه، تحریم‌های ناشی از قطعنامه‌های قبلی و سایه جنگ که بر سر ما بود، برداشته شد زیرا هر لحظه این امکان وجود داشت که ایران را از بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد وارد بند ۴۲ کنند. ایران می‌دانست که هدف ترامپ از بین بردن کامل برجام است تا دوباره موضوع ایران را به شورای امنیت کشانده و قطعنامه‌های سنگین علیه ایران وضع کنند که این موضوع می‌‌توانست شرایط را به مراتب پیچیده‌تر کند. این اتفاقات امروز مشخصا موجب بی‌اعتمادی شده است و رسیدن به توافق در هر زمینه‌ای را طولانی‌تر کرده است.
مساله توافق موقت و توافق جامع در وین را چگونه باید حل و فصل کرد؟
مشخصا منفعت ایران در این است که ایران و آمریکا به یک توافق بلندمدت دست پیدا کنند. این منفعت از آنجا نشات می‌گیرد که ما تجربه تلخ ترامپ را داریم که ضررهای زیادی به کشور وارد کرد. مشخصا توافق موقت ضامن منافع ایران نیست. باید توجه داشت که اگر ایران در دولت بایدن به توافق برسد و مذاکرات وین به نتیجه برسد، برای دولت بعدی آمریکا، خروج از برجام کار سختی خواهد بود و تبعات زیادی برای دولت بعدی آمریکا خواهد داشت. آزموده را آزمودن خطاست و مشخصا دولت‌های بعدی آمریکا این اشتباه بزرگ ترامپ را به این آسانی تکرار نخواهند کرد و اگر اختلافی نیز با ایران داشته باشند از مسیرهای دیگری فشار وارد می‌کنند و بعید به نظر می‌رسد که به‌راحتی و به سرعت توافق را برهم بزنند. آنها نگران غنی سازی ایران هستند و نمی‌خواهند مجددا درگیر این مساله شوند زیرا آن را یک تهدید جدی برای خود می‌دانند. آنها به ایران یک بهانه دادند تا به مرحله بعدی غنی سازی دست پیدا کند و پیشرفت‌هایی داشته باشد. این مساله امروز برای تمام طرف‌های برجام مهم است. بنابراین نفع ایران در این است که توافق درازمدت شکل گیرد. توافق موقت و کوتاه مدت بهانه به دست دولت‌های آتی آمریکا می‌دهد تا در آینده نیز به آسانی ایران را تحریم و مشکلاتی برایش ایجاد کنند.