تغییر نگاه «نه غربی، به هم شرقی»

اگر بخواهیم نگاه تاثیر و تاثر سیستم و ساختار بر کارگزار از دید الکساندر ونت داشته باشیم به روشنی در می‌یابیم که نقش، نفوذ و جایگاه امثال سعید جلیلی و علی اکبر ولایتی بر ساختار سیاست خارجی ایران باعث شده است که اکنون سیاست نگاه به شرق در دستور کار روابط خارجی قرار گیرد. به هر حال علی اکبر ولایتی ۱۶ سال وزیر امور خارجه ایران بوده است و اکنون مشاور مقام معظم رهبری در حوزه سیاست خارجی است. در کنار آن سعید جلیلی هم سال‌ها دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد در پرونده هسته‌ای بوده و اکنون هم نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی است. پس نفوذ و وزن این افراد در شورای عالی امنیت ملی برای ترسیم خطوط و راهبردهای روابط خارجی ایران غیر قابل انکار است. یعنی افرادی نظیر ولایتی، جلیلی و... هستند که روابط خارجی ایران، نه سیاست خارجی ایران را تعریف می‌کنند. حال اینکه افراد مذکور بر اساس منافع شخصی، گروهی، حزبی در چارچوب دلواپسان و... به دنبال پیگیری این سیاست هستند که جای تحلیل فراون دارد، اما به هر حال مجموعه دلایل، شواهد، قرائن و تجربیات سال‌های گذشته باعث شده این افراد این تصور را داشته باشند که اگر ایران اکنون سیاست نگاه به شرق را در اولویت روابط خارجی خود قرار دهد بیشتر به نفع ایران خواهد بود تا نگاه به غرب و احیای برجام. در سیاست خارجی و دیپلماسی چیزی به نام صداقت معنا ندارد. به قول ماکیاولی «در تامین منافع تنها چیزی که اهمیت ندارد صداقت است.« ما نباید به صداقت چین و روسیه توجه کنیم، کما اینکه نباید به صداقت اروپا و آمریکا دل خوش کنیم. ما که به دنبال نیت خوانی از صداقت کشورها در همکاری با ایران نیستیم. چون اگر این نگاه، مبنای روابط خارجی ایران باشد که باید به حال ایران تاسف خورد. اما برای پاسخ روشن و صریح در خصوص میزان صداقت شرق و همچنین میزان تمایل روسیه و چین برای همکاری با ایران به ذکر خاطره یکی از دوستان نماینده مجلس بسنده می‌کنم که عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی یکی از ادوار مجلس شورای اسلامی بود. وی در سفر هیات ایرانی متشکل از وزارت امور خارجه و برخی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به چین و گفت‌وگو با طرف پکنی حضور داشت و اینگونه تعریف می‌کرد که در آن مذاکرات، چینی‌ها عنوان کرده بودند که شما (ایران) باید مشکل و چالش‌تان را با ایالات متحده آمریکا حل کنید تا مسیر تعمیق و گسترش روابط مناسبات تجاری و اقتصادی بین تهران و پکن برطرف شود که همان جا طرف ایرانی عنوان داشت اگر ما مشکل‌مان را با آمریکا حل کنیم دیگر به امثال شما و یا روسیه نیاز نداریم. حال اینکه در این شرایط تحریمی واقعاً تا چه اندازه چین یا روسیه می‌توانند ذیل سند همکاری راهبردی با ایران همکاری کنند جای سوال فراوان دارد، چون حداقل اطلاع دقیقی از جزئیات این سند همکاری راهبرد ایران با چین و روسیه ندارم. یکی از انتقادات وارد شده در دولت روحانی و همچنین در دولت رئیسی مسئله عدم افشای جزئیات سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین و سند همکاری راهبردی ایران و روسیه است. در حالی که اگر به سند مودت ایران و آمریکا در ۱۹۵۵ رجوع کنیم، می‌بینیم که چون مجلسین ایران و آمریکا این سند مودت را به تصویب رساندند همه جزئیات آن در اختیار همگان قرار گرفت. یعنی جزء به جزء این سند در دسترس همه افراد است. چون به هر حال در کنگره آمریکا هیچ سندی به تصویب نمی‌رسد مگر اینکه جزئیات آن در اختیار همه قرار بگیرد. اکنون آن سند کماکان به قوت خود پابرجاست و اگر هم به سایت وزارت امور خارجه مراجعه کنید این سند با تمام جزئیات، مفاد، بندها، و حتی الحاقات بعدی آن در دسترس است، اما به واقع هیچ‌کس اطلاع دقیقی از جزئیات سند همکاری‌های ۲۵ ساله راهبردی ایران و چین و یا ایران و روسیه ندارد. حال اینکه چرا جزئیات هر دو سند به رسانه‌ها و افکار عمومی، هم در دولت روحانی و هم در دولت رئیسی داده نمی‌شود جای سوال و انتقاد دارد و این ظن را تقویت می‌کند که نکند در چارچوب این دو سند شاهد استعمار و استثمار توسط چینی‌ها و روس‌ها باشیم.