سیاستگذاری در طرح‌های کلان آبی

برخی سیاست‌ها و طرح‌های کلان آبی با هزینه‌های بسیار هنگفت بعضا بیش از یکصدهزار میلیارد تومان در کشور در حال طراحی و اجرا هستند که دو دوتا چهار تای ساده سیاستگذاری نگرانی‌هایی را در خصوص این سیاست‌ها مطرح می‌کند. در همین خصوص امروزه میزان تولید محصولات کشاورزی در ایران ۱۳۰ میلیون تن در سال است که بیش از ۳۰ درصد آن معادل ۳۶ میلیون تن به ضایعات تبدیل می‌شود. براساس اعلام رسمی معاون وزارت جهاد کشاورزی این میزان ضایعات در بخش کشاورزی، به طور تقریبی می‌تواند نیاز غذایی بین ۱۶ تا ۱۸ میلیون نفر را تامین کند و میزان آبی که سالیانه صرف تولید این ضایعات شده و از دست می‌دهیم، ۹/۳ میلیارد مترمکعب است. نکته مهم و قابل توجه آن است که این میزان آب مصرفی، تقریبا معادل کل مصرف بخش شرب، خانگی و صنعت در کل کشور است. مقدار آب تلف شده ناشی از ضایعات گندم در سال ۹۲- ۹۳ معادل ۱/۹۳ میلیارد مترمکعب است. مدیریت این ضایعات کشاورزی می‌تواند از واردات حدود ۵ میلیون تن محصولات کشاورزی به کشور جلوگیری کند. در استان خراسان رضوی سالانه حدود هشت میلیون تن انواع محصولات باغی و زراعی برداشت می‌شود که بر اساس آمار اعلامی از سوی فائو، ۳٠ درصد از این میزان تولید، یعنی ۲/۴ میلیون تن آن به ضایعات تبدیل می‌شود. ارزش اقتصادی این میزان ضایعات بر اساس آمار گمرکی سال ۱۳۹۵ تنها برای استان خراسان رضوی حدود دو میلیارد دلار ارزش افزوده برآورد شده است. نکته کلیدی و قابل تأمل در این خصوص میزان آب مصرفی ضایعات کشاورزی در استان خراسان رضوی یک میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود. از سوی دیگر مقدار آب تلف شده ناشی از ضایعات کشاورزی به میزان ۹/۳ میلیارد مترمکعب معادل حدود ۴۵ درصد حجم ذخیره شده کل سدهای کشور (سال ۹۲- ۹۳) است که ارزش اقتصادی آن بیش از ۲/۸ میلیارد دلار معادل ۳۶۴ هزار میلیارد ریال است. در این بین، طرح شیرین سازی آب دریای عمان و انتقال به مشهد با توجیه تامین کسری آب استان در حالی به جد در حال پیگیری است که در این طرح قرار است ۲۵٠ میلیون مترمکعب آب با هزینه اولیه ۴ میلیارد دلار معادل شصت هزار میلیارد تومان برای تأمین نیازهای شرب و صنعت و بعضا برخی مصارف خاص کشاورزی استان منتقل شود. برخی مطالعات صورت گرفته هزینه اجرای این طرح را تا حدود ۱۲٠ هزار میلیارد تومان هم تخمین و برآورد کرده‌اند. این در حالی است که در این استان و طبق آمار رسمی مدیران و مسئولان استانی وکشوری تنها سالیانه بیش از یک میلیارد مترمکعب آب صرف کشت محصولاتی می‌شود که به‌دلیل سوءمدیریت و عدم سرمایه‌گذاری صحیح، در نهایت به ضایعات تبدیل می‌شود و سود حاصل از ارزش افزوده آن نیز معادل ۲ میلیارد دلار است. سوال ساده اما کلیدی در این خصوص این است که چرا ما حاضریم بیش از ۴ میلیارد دلار هزینه کرده و ۲۵٠ میلیون مترمکعب آب را با کلی تبعات و نگرانی‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، هیدروپلیتیکی و در نهایت امنیتی به مشهد منتقل کنیم ولی حاضر نیستیم اندکی از این سرمایه‌گذاری را صرف پیشگیری از هدر رفت یک میلیارد مترمکعبی آب با سود معادل حداقل دو میلیارد دلار در استان کنیم؟