ایرج پزشک‌زاد، مردی که برای ما شادی آفرید

می‌توانیم با تاســـف از درگذشت «ایـــرج پزشک‌زاد» به یاد بیاوریم که رمان «دایی‌جان.ناپلئون» او با طنز شیرین، هوشمندانه و کنایی‌اش رمان یکه طنز تاریخ ادبیات ماست. کمتر نویسنده‌ای این شانس را یافته که نوشته‌هایش به‌صورت تکیه‌کلام مردم کوچه و بازار دربیاید و وارد زبان و فرهنگ سیاسی و اجتماعی مردم ما شود. پزشکزاد متولد ۱۳۰۶ و از نویسندگان دوران‌گذار ایران از سنت به مدرنیته بود. در خانواده‌ای اشرافی بزرگ‌ شده و در فضای زندگی مدرن تحصیل‌کرده بود. جاری‌ساختن لحن‌های متفاوت برای آدم‌های اثر «دایی‌جان‌ناپلئون» به‌تناسب کاراکتر، شخصیت و جنسیت آنها به طنزِ عبارتی آن عمق می‌بخشد. طنزی شیرین، هوشمندانه، چندلایه که بی‌ادعا جاری می‌شود و شکل می‌گیرد و رمانی خوش‌خوان و مفرح می‌سازد. ما در شخصیت‌های دایی جان ناپلئون خودمان را ‌دیدیم. شخصیت‌هایی که دقیق و هنرمندانه پرداخته‌ شده‌اند تا هر یک نماینده یک تیپ اجتماعی و شخصیتی باشند و ذهن ایرانی در پس هاله طنز قوی و ماندگار اثر، شخصیت‌هایی باورپذیر و زنده را ببیند که با آنها آشناست. از دیگر آثارش: «آسمون ریسمون» که او در مجله فردوسی که در حقیقت نقد ادبی در قالب طنز بود و سبک‌آفرینی به‌شمار می‌رفت و پیروان بسیاری پیدا کرد. از «ماشاءا...خان در دربار هارون‌الرشید» که ساختاری نمایشی داشت و بعدها منبع الهام آفرینش آثاری مثل سریال «قهوه تلخ» شد و پزشک‌زاد در آن هنر طنز خود را در بازی با واژه‌ها و واژه‌سازی و آمیختن واژه‌های فارسی و عربی و ایجاد طنز موقعیت به نمایش گذاشت. پزشک‌زاد قلمی روان داشت. انعکاس این آشنایی را می‌توان در کتاب‌های پژوهشی او ازجمله «حافظ ناشنیده پند» و «طنز فاخر سعدی» دید. این آشنایی او با ادبیات فارسی با شناختش از زیروبم زبان مردم کوچه و بازار عجین شده بود و پیوند زبان زنده و عامیانه مردم کوچه و بازار با زبان ادب فارسی آثار طنزش را خواندنی‌تر و برخوردار از ارزش‌های ادبی کرده بود. ایرج پزشک‌زاد در ۹۴سالگی در لس‌آنجلس دارفانی را وداع گفت تا با آثار طنزش ازجمله «دایی جان ناپلئون» جاودان شود؛ اثری که آن را در وطنش نوشت تا بازتاب ویژگی‌های طنزآلود زندگی ما باشد و در هر لحظه حس کنیم گویا تفکر دایی‌جان و... همچنان در ذهن و زندگی ما حضور دارد...