سكوت يا زيرآبي در برابر حق آب ايران

«نماد صلح، برادری، آرامش، رفاه» تعبیری است که رئیس جمهور ترکیه در روز افتتاح این سد داشت، اما اردوغان به این موضوع اشاره‌ای نکرد که طی سال گذشته که پروژه دیوار‌سازی در مرزهای ایران را آغاز کرده، فقط به دلیل حجوم اتباع افغانستانی نبوده، بلکه او به‌خوبی می‌داند که با کاهش ذخایر آب شیرین ایران موجی از مهاجرت به این کشور به راه خواهد افتاد. در شرایطی که ایرانیان در کشور ترکیه تاکنون ۳۰۰ میلیون دلار برای خرید ملک هزینه کرده‌اند، موضوعی که به باور سید البرز حسینی، عضو کمیسیون عمران مجلس یازدهم «سقوط آزاد در سرمایه ملی» خوانده شده است. با این اوصاف نمی‌توان اهداف اقتصادی این کشور را در دیوارکشی‌های مرز ایران و ترکیه و ساخت بزرگترین سد بر روی دجله و و سد آتاتورک برروی رودخانه فرات را نادیده گرفت. موضوعی که اولین بار نیست برای ترکیه رخ داده و همواره این کشور در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق و پس از آن تحریم‌های ظالمانه علیه ایران توسط آمریکا، بیشترین سود را برد و سبب حذف واقعی صفرها از جلوی پول ملی این کشور شد. حالا نیز قرار است با حقابه ایران، عراق و حتی سوریه، ۱۲۰۰مگاوات برق تولید کند و حجم دریاچه پشت آن ۱۱ میلیارد مترمکعب برآورده شده است.
تازه به فکر شکایت افتاده‌اند
در این میان ظاهــرا مسئــولان کشــور بــه فکر خطری افتاده‌اند که در آن‌طرف مرزها 10 سال است ریشه دوانده و در این بین هرچه دستگاه دیپلماسی ایران در برابر پروژه سد ایلیسو روزه سکوت گرفت، چند روز پیش مدیر گروه مطالعات آب مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد: «باید به مجامع بین‌المللی شکایت کنیم» علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست هم در اولین نشست مطبوعاتی خود اشاره‌ای گذرا به این موضوع داشت و اعلام کرد: «سعی داریم دیپلماسی محیط‌زیست را فعال کنیم تا چنین مشکلاتی را به حداقل برسانیم‌!» تکاپوی تازه مسئولان محیط‌زیست و واکنش‌های دیگر در حالی است که به گفته کارشناسان حوزه آب «پروژه ایلیسو دیگر یک پروژه تمام شده‌ است.» با این حساب حالا باید در فکر یافتن راهکارهایی برای کمتر شدن پیامدهای متاثر از آبگیری ایلیسو باشیم. پیامدهایی که برخی از آنها در چند سال گذشته هم به مرحله بحرانی رسیده بود و حالا با افتتاح این سد بدون شک این وضعیت بحرانی تشدید خواهد شد. از خشک شدن کامل تالاب هورالعظیم گرفته تا مختل شدن زندگی در ۲۳‌استان کشور، درگیری کل ایران با ریزگردها، تشدید بحران خشکسالی در جنوب و البته افزایش مهاجرت به سبب بحران‌های محیط‌زیستی. البته این اولین باری نیست که دستگاه دیپلماسی، اولویت حیاتی آب را فراموش کرده است و پیش‌تر نیز در برابر احداث سد کمال خان و نابودی هیرمند سکوت کرده بود. کشوری که به سهولت از پرداخت حقابه هیرمند خودداری کرد و در افتتاح آن سد نیز اشرف غنی، رئیس جمهور وقت این کشور به صراحت اعلام کرد که «دیگر به ایران آب نمی‌دهیم» و از سیاست پرداخت حقابه هیرمند در برابر نفت سکوت کرد. او در مراسم افتتاح این سد گفت که آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد ولی اکنون مدیریت آن به دست افغان‌هاست و آنچه که در معاهده آب که میان ایران و افغانستان ‌آمده عملی خواهد شد، اما زیادتر از تعهد، سخن، مذاکره است.» حالا نیز ترکیه با احداث سدهای بسیار در قالب پروژه گاپ از ورود آب به ایران جلوگیری می‌کند. هر چند حالا خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده‌است: «موضوعات مرزی و مربوط به مدیریت آب‌های مشترک یکی از موضوعات و محورهای سفر وزیر خارجه ترکیه به ایران است.» هر چند پیش از این هم در سال ۹۶ رحیم میدانی، معاون وقت وزیر نیروی دولت دوازدهم در رابطه با خبر احداث این سد اعلام کرده ‌بود: «مراتب اعتراض خود را به مقامات ترکیه اعلام کرده‌ایم!» دیپلماسی آبی ایران پیرامون موضوع تنش‌های آبی منطقه حداقل در دولت پیشین محدود به همین اعلام مراتب اعتراض بوده است و بس!
فاجعه در پیش است
برکسی پوشیده نیست که آب دجله و فرات، نقش مهمی در تامین آب خوزستان دارد و بی‌شک آبگیری این سد، در خشک شدن بیشتر هورالعظیم نقش پررنگ‌تری خواهد داشت و آن زمان کاهش 40 درصدی منابع آبی خاورمیانه که با خشکسالی بی‌سابقه در 900 سال گذشته روبه‌رو است به 80 درصد می‌رسد، موضوعی که فقط یک توصیف دارد و آن «فاجعه» است. به باور کارشناسان اولین پیامد آبگیری سد ایلیسو، نابودی کامل هورالعظیم است، این درحالی است که یک‌سوم تالاب هورالعظیم در ایران واقع شده است و باید گفت با احداث سد ایلیسو، این تالاب کاملا خشک خواهد شد برای مثال، مطالعات بسیاری نشان داده احداث سد آتاتورک روی سد فرات که از آن به‌عنوان یکی از مهمترین سدهای پروژه گاپ نام برده می‌شود در بروز خشکسالی و کم‌آبی شدید در سوریه که از حدود سال ۲۰۰۶ آغاز شد، نقش داشته است. این مطالعه نشان می‌دهد احداث همین سد باعث مهاجرت ۸۰۰‌‌هزار روستایی به حاشیه شهرها شده که به باور جامعه‌شناسان در بروز ناآرامی‌های سوریه نقش بسیاری داشته‌اند. احداث ایلیسو به معنای حرکت دومینوی فجایع زیست‌محیطی و تشدید بحران‌ها در این حوزه در ایران است. با خشکی تالاب هورالعظیم فارغ از سخت‌تر‌شدن معیشت مردمان جنوب ایران باید منتظر جهش وقوع پدیده ریزگردها هم باشیم.