برجام و امید به مذاکرات آینده

اتحادیه اروپا در طول سال‌های گذشته رفتار دوگانه‌ای درخصوص توافقنامه برجام در برابر ایران اتخاذ کرده است. نبود شفافیت لازم در مورد اجرایی شدن بندهای توافقنامه برجام درحقیقت ارزش سیاسی و بین‌المللی این توافقنامه را کمرنگ کرده است. به اعتبار اینکه جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های اخیر و بعد از توافقنامه برجام به تمام تعهدات خود عمل کرد ولی اتحادیه اروپا و آمریکا سیاسی‌کاری را درخصوص ایران اتخاذ کردند و ایران نتوانست بهره‌برداری لازم را از این توافقنامه داشته باشد و فشارهای اقتصادی و اعمال تحریم‌ها از سوی دولت سابق آمریکا علیه ایران افزایش یافت و دولت جو بایدن و تیم دموکرات در کاخ سفید نیز متاسفانه همان شیوه‌های دوگانه و رفتار غیرمنصفانه با ایران را در پیش گرفت. فلذا باید در این خصوص گفت اگر مذاکراتی در آینده آغاز بشود و احتمال این هست که ظرف دو هفته آینده تیم مذاکره‌کننده ایران تشکیل شده و مذاکرات بین ایران و کشورهای 1+4 در وین آغاز شود، شاهد این تغییر رفتار باشیم. سفر آقای علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر خارجه به بروکسل و مسکو درواقع نوعی نظرسنجی و تبادل آرا با اتحادیه اروپا و روسیه تلقی می‌شود که در این خصوص یکسری اشاره‌ها و سیگنال‌های مثبتی از سوی روسیه و اتحادیه اروپا به سوی ایران ارسال شده است. به نظر می‌رسد که این آخرین فرصت بین ایران و کشورهای 1+5 است که در یک محیط و فضای دلپذیر بتوانند تعامل داشته باشند و مذاکرات هم باید خروجی قابل‌قبولی داشته باشد. یعنی اینکه این مذاکره برای مذاکره نباشد بلکه یک سقف زمانی مشخصی داشته باشد و پس از پایان این مذاکرات درحقیقت باید تمام تحریم‌های اعمال شده علیه ایران لغو بشود در غیر این‌صورت ایران ناچار است شیوه‌های دیگری را که دولت گذشته هم اتخاذ کرد که همانا کاهش تعهدات در قبال خروج آمریکا از توافقنامه برجام و تشدید تحریم‌هاست، اتخاذ کند که طبیعتا به سود هیچ یک از طرف‌ها نیست زیرا ایران تلاشش بر این است که در این راستی‌آزمایی کاملا سرافراز بیرون بیاید و در عین حال نگرانی‌های کشورهای غربی نسبت به فعالیت هسته‌ای ایران برطرف شود. ضمن اینکه ایران هم انتظار دارد که رفتاری توأم با احترام و منصفانه از سوی کشورهای اروپایی دریافت کند و تحریم‌ها برطرف شود. با این حال شاهد بودیم که اخیرا هم تحریم‌هایی علیه برخی شرکت‌ها و شخصیت‌های ایرانی اعمال شد که به نظر می‌رسد دولت جو بایدن خیلی تفاوتی با دولت دونالد ترامپ ندارد. اما کشورهایی مثل روسیه و چین نیز طبیعتا منافع خاص خودشان را دنبال می‌کنند و انتظار می‌رود که این دو کشور که در واقع دو کشور همسو با ایران و دارای منافع مشترک هستند؛ روابط نظامی، امنیتی و اقتصادی با ایران دارند و طبیعتا باید بسیار محکم در کنار ایران بایستند ولی رفتار دو کشور، رفتار دوگانه‌ای بوده و خیلی در کنار ایران محکم نایستادند و موضع شفافی هم در رابطه با لغو تحریم‌ها اتخاذ نکردند. انتظار می‌رود که هم چین و هم روسیه به‌عنوان دو کشور عضو دائم شورای امنیت در این خصوص هشدارهای لازم را به طرف‌های اروپایی و آمریکا بدهند و در عین حال از حق ایران در لغو تحریم‌های اعمال شده دفاع کنند. در غیر این‌صورت به نظر می‌رسد که رفتار چین و روسیه رفتار شناور است و مشخص نیست که اینها می‌توانند در لغو تحریم‌ها تاثیرگذار باشند یا نه؟ اما درخصوص دریای خزر طبیعتا توافقنامه امضا شده در گذشته و اینکه پنج کشور باید به صورت منصفانه و مشترک از تمام منابع این دریا استفاده کنند و هیچ کشوری نمی‌تواند با استفاده از توان نظامی خودش، حق دیگران را نادیده بگیرد. طبیعی است که روسیه به‌عنوان یک کشور تاثیرگذار و دارای روابط تاریخی با ایران باید در این خصوص رفتار خودش را تغییر بدهد. دریای خزر یک دریای مشترک است که کشورهای ساحل این دریا باید منافع خودشان را منصفانه با هم تقسیم کنند و هیچ کشوری براساس توان نظامی و جایگاه خودش در عرصه‌های بین‌المللی حق ندارد که بیش از سهم خودش از این دریا بهره‌برداری کند و این با قوانین بین‌الملل و پروتکل‌های امضا شده بین ایران و روسیه سابق، حق ایران را برای بهره‌برداری از منابع دریای خزر تامین کرده است.