شیوع آزار زنان و چالش‌های پیش‌رو

بحث آزارهای جنسی یکی از موضوعات مهم و حساسی است که به‌ویژه زنان و دختران از آن رنج می‌برند و در همه جوامع نیز مطرح است. حساسیت مساله هم از حیث پیامدهایی است که طرح آن برای قربانیان و آزاردیدگان داشته باشد، هم از نظر اینکه در اکثر جوامع تابوهایی نسبت به آن وجود دارد و اجازه نمی‌دهد که موضوع در یک زمینه درست مطرح شود و گاهی طرح آن برای آزاردیدگان ممکن است پیامدهای منفی داشته باشد و بر مشکلات آنها بیفزاید. در مورد شیوع و گستردگی این آزارها، به علت نوع موضوع، آمار و اطلاعات کمی در دسترس هست. آمار موجود معمولا براساس برآوردها و برخی پژوهش‌های خود گزارشی self report تهیه شده است. تحقیقات معدود صورت گرفته نشان می‌دهد که این پدیده طیف گسترده‌ای از رفتارها، از آزارهای کلامی تا آزارهای جدی از نوع تعرض را در بر می‌گیرد که متاسفانه مصادیق متفاوت آن در جامعه وجود دارد، البته هر چه به انواع خشن آن نزدیک می‌شویم، میزان آزارها کمتر می‌شود، اما انواع ملایم‌تر آن مثل آزارهای کلامی، فراوانی قابل ملاحظه‌ای دارد، به گونه‌ای که از برخی پژوهش‌ها می‌توان برداشت کرد که اکثریت زنان در تقریبا همه جوامع، در محیط‌های عمومی آزارهای ملایم را تجربه کرده‌اند. بخشی از این آزارها در محیط کار به وقوع می‌پیوندد. تحقیقات محدود در این زمینه نشان می‌دهد که بیش از 50درصد زنان انواعی از این آزار را تجربه کرده‌اند که طبیعی است هر چه شکل آزار خشن‌تر می‌شود، میزان آن هم کمتر می‌شود. اما همان میزان اندک هم برای آزاردیدگان ناراحت‌کننده است و بر آرامش روانی و کیفیت کارشان اثر نامطلوب می‌گذارد و نوعی ناامنی روانی در محیط کار ایجاد می‌کند. محیط‌های دانشگاهی هم از این قاعده مستثنا نیستند و گزارش‌هایی از آزار در محیط‌های علمی و آکادمیک وجود دارد، هر چند پژوهش‌ها نشان می‌دهد این پدیده در این محیط‌ها، کمتر از محیط‌های حرفه‌ای و شغلی غیردانشگاهی است، البته حساسیت دانشگاهیان نسبت به این مساله بیشتر است، زیرا از سرمایه اجتماعی و مقبولیت بالایی برخوردارند و در نتیجه حساسیت نسبت به پیراستگی محیط‌های آکادمیک بیشتر است. به همین نسبت واکنش‌های خود دانشگاهیان نسبت به موضوع بیشتر است. متاسفانه در این زمینه تحقیقات کمی صورت گرفته است. تابستان سال 1398 گزارش‌هایی مبنی بر آزاردیدگی جنسی از سوی یکی از اساتید، توسط دانشجویی در فضای مجازی منتشر شد. این موضوع در فضاهای عمومی بحث‌برانگیز شد، اما چون یک مورد معدود بود و صحت و سقم آن نیز روشن نبود، واکنش‌های زیادی در پی نداشت. در همان زمان سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران متنی منتشر کرد که در آن می‌خواست حساسیت و توجه عمومی را نسبت به موضوع ایجاد کند، همچنین دقت و احتیاط در این موضوع را پیشنهاد می‌کرد، زیرا در مواردی بسیار معدود، در طرح این ادعاها امکان سوءاستفاده هست. تابستان سال 1399 گزارش‌های متعددی درباره آزار جنسی، در ارتباطات کاری و حرفه‌ای و پژوهشی توسط یکی از اعضای انجمن جامعه‌شناسی ایران منتشر شد. هیات‌مدیره انجمن بلافاصله بعد از طرح این ادعاها واکنش نشان داد، به‌خصوص که فرد یادشده عضو انجمن بود. ما در تحقیق سه هفته‌ای شامل گفت‌وگو با فرد متهم و جمع‌آوری اطلاعات از افراد مدعی آزاردیدگی، به این نتیجه رسیدیم که صورت‌هایی از آزار در روابط حرفه‌ای پژوهشی و نوعی سوءاستفاده از قدرت مدیریت پژوهش و جایگاه و اعتبار پژوهشی در این موضوع رخ داده. به همین دلیل به این جمع‌بندی رسیدیم که عضویت آن فرد در انجمن تعلیق بشود و به نوعی لغو عضویت شود تا در مراجع رسمی به موضوع رسیدگی شود. البته این تصمیم بعد از آن اخذ شد که صورت‌هایی از سوءاستفاده از قدرت یا اعتبار جایگاه علمی-پژوهشی برای بهره‌مندی‌های جنسی صورت گرفته است. روشن است که برای سطح و میزان این سوءاستفاده باید رسیدگی‌ها و بررسی‌های دقیق‌تری انجام شود. بعدها در هیات‌مدیره به این نتیجه رسیدیم که لازم است به این موضوع در اجتماع علمی توجه جدی شود، زیرا امنیت محیط‌های علمی، پژوهشی و آکادمیک، درون و بیرون از دانشگاه موضوع مهمی است و بخشی از مسئولیت کاستن از این پدیده غیراخلاقی در محیط‌های علمی، برعهده انجمن جامعه‌شناسی ایران به عنوان یک انجمن علمی مردم‌نهاد است، به همین دلیل کارگروهی برای آگاهی‌بخشی در رابطه با این پدیده در محیط‌های آکادمیک تشکیل شد تا بروز و ظهور آن کمتر شود و قربانیان آن بتوانند طرح مساله کنند. مهم این است که در همه محیط‌های حرفه‌ای، میزان سوءاستفاده از قدرت و اقتدار افراد، برای بهره‌مندی‌های جنسی که نتیجه‌اش آزار قربانیان است، محدود شود. تدوین این راهنما در این زمینه امنیت حرفه‌ای را افزایش می‌دهد.