مشکلات اقتصادی بلای جان احزاب ایرانی

مشارکت افراد یک جامعه در قالب احزاب و انتخابات از شاخصه‌های مهم توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود. از این رو، بی‌تفاوتی نسبت به ساختار سیاسی و عدم مشارکت سیاسی یک مسأله جدی و قابل بحث در حوزه علوم سیاسی محسوب می‌شود. ضمن اینکه نخبگان سیاسی حاکم نیز برای تثبیت جایگاه و تقویت پایه‌های مشروعیت خویش همواره به دنبال جلب مشارکت و حمایت‌های سیاسی مردم و ایجاد محیط مشارکتی پویا در سطح جامعه هستند و هر گونه کاهش و نقصان در این امر آنها را نگران می‌کند. این در حالی است که جامعه ایرانی به‌ویژه در سال‌های اخیر با مشکل رکود بی‌سابقه احزاب و اقبال عمومی اندک نسبت به این نهادهای مهم و اثرگذار سیاسی مواجه شده است؛ مسأله‌ای که البته دلایل و ریشه‌های مختلفی دارد. درواقع پدیده‌های اجتماعی را نمی‌توان با یک عامل تبیین کرد. ظهور و بروز یک پدیده اجتماعی تحت‌تأثیر مجموعه‌ای از عوامل است. بر همین اساس انفعال احزاب و بی‌تفاوتی جامعه نسبت به عملکرد آنها نیز دارای علل و زمینه‌های متعدد است. در این راستا، یکی از مشکلات جدی که در سال‌های اخیر سبب کاهش مشارکت و رغبت جامعه ایرانی برای حضور و فعالیت در قالب احزاب شده، مشکلات اقتصادی و تورم افسار‌گسیخته‌ای است که فرصت و رغبتی برای اندیشیدن به مسائل دیگر برای مردم باقی نگذاشته است. شاید در موقعیت کنونی هیچ دیدگاهی بهتر از تئوری نیازهای مازلو نتواند دلیل بی‌تفاوتی و اقبال اندک جامعه ایرانی به احزاب را نشان دهد. به اعتقاد مازلو همه افراد بشر پنج نوع نیاز دارند: الف- نیازهای جسمانی (که هدف آن حفظ حیات زیستی انسان است) ب- حس صیانت (امنیت و آزادی) ج- حس تعلق‌خاطر و عشق د- ارزش و منزلت (خود و دیگران) و ه- پرورش و رشد شخصی (از طریق رشد امکانات و ظرفیت‌ها و استعدادها.) به اعتقاد مازلو نیازهای انسانی به صورت سلسله‌مراتبی فعال می شوند؛ بدین معنا که هر دسته از نیازها تنها زمانی فعال می‌شوند که طبقه پیشین کم‌وبیش ارضا شده باشند. در این راستا می‌توان حضور فعال در احزاب سیاسی و توجه به سرنوشت خود و دیگران را در رده چهارم نیازهای مازلو قرار داد. بنابراین تا زمانی که نیازهای سطوح سه‌گانه اولیه برآورده نشوند، فرد توجه چندانی به فعالیت‌های سیاسی و مسئولیت‌های اجتماعی خود نخواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر به‌ویژه از زمان خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، شدیدترین تکانه‌های اقتصادی را تجربه کرده و همواره با نا‌امنی اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی، افزایش قیمت دلار، بی‌ارزش شدن پول ملی و رکود و تورم افسار‌گسیخته مواجه بوده است. بی‌شک بیشترین اثر این جنگ اقتصادی و تورم ناشی از آن بر دوش مردم و به‌ویژه قشر متوسط و اقشار آسیب‌پذیری بوده که حتی برای تامین کالاهای اساسی و ضروری مورد نیاز خود نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. وقتی طبق آمارها ۶۰ میلیون نفر به بسته‌های معیشتی حمایتی نیاز دارند و افزایش تورم روزبه‌روز تعداد بیشتری از خانوارها را دچار فقر مفرط می‌کند، چگونه می‌توان انتظار داشت مردم و به‌ویژه جوانان ایرانی به فکر حضور و مشارکت در احزاب و تدبیر راهکارهایی برای پویایی و توسعه سیاسی ایرانی اسلامی باشند؟ هر چند توسعه سیاسی و فعال و کارآمد کردن احزاب همیشه جزء اهداف و آرمان‌های نخبگان و فعالان سیاسی ایران بوده است، اما تا وقتی که بار سنگین اقتصاد، شانه‌های نحیف جامعه ایرانی را خم می‌کند، این آمال سیاسی پاسخ مطلوبی دریافت نخواهند کرد. از این رو به نظر می‌رسد برای جلوگیری از توقف قطار توسعه سیاسی و اجتماعی، حفظ و افزایش اعتبار و مشروعیت داخلی و بین‌المللی و حفاظت از دستاوردهای سیاسی - اجتماعی که ملت ایران در طول تاریخ پربار خود کسب نموده‌اند، مهمترین اولویت دولت در مقطع کنونی باید خارج کردن کشور از بحران اقتصادی باشد. تنها از مسیر رفع تحریم‌ها، خروج از فهرست سیاهFATF، اصلاح ساختارهای اقتصاد داخلی، بالا بردن کیفیت و کمیت تولید داخلی، رفع مشکلات معیشتی و حفظ قدرت خرید مردم است که می‌توان جانی تازه به کالبد بی‌رمق جامعه ایرانی بخشید و با عبور دادن آن از سطح نیازهای اولیه، راه را برای پرداختن به اهداف والاتر از جمله مشارکت سیاسی و حضور فعالانه و مؤثر در احزاب سیاسی باز کرد.