جای خالی هاشمی

1 -آیت‌ا...‌هاشمی در میان سران منطقه و رهبــران کشورهای اسلامی ملقب به «قهرمان صلح» بود. شخصیتی که در دوران ریاست‌جمهوری خود و بعد از آن فراتر از مرزهای جمهوری‌اسلامی ایران به عنوان یک «مصلح تمام عیار» نقش‌آفرینی کرد و از بوسنی و عربستان و لبنان گرفته تا تاجیکستان و افغانستان و ترکیه، ضمن تقویت روابط برادرانه رهبران این کشورها با جمهوری‌اسلامی ایران به ایجاد «محور اعتدال در ممالک اسلامی» برای مقابله با فتنه‌انگیزی افراطی‌ها به نام اسلام پرداخت. آیت‌ا...‌هاشمی همچنین موفق شد با برقراری ارتباط بسیار صمیمانه با شخصیت‌های انقلابی و مبارز جهانی نظیر نلسون ماندلا و فیدل کاسترو، تعریف متفاوتی از نسل اول انقلابیون معاصر را در افکار عمومی جهان ایجاد کرده و از تصویرسازی‌های غلط رسانه‌های غربی برای تئوریزه کردن «انقلابی‌گری مساوی افراطی‌گری است»، جلوگیری نماید. اگر بنا باشد درباره نقش‌آفرینی ممتاز و مصلحانه آیت‌ا...‌هاشمی در منطقه و سراسر ممالک اسلامی سخن راند، شاید نیاز به برگزاری نشستی بین‌المللی و نگارش چندین کتاب باشد ولی به‌طور کاملا موجز، دیدن قاب طلایی عکسی از رهبران منطقه در کنار آیت‌ا...‌هاشمی که اوایل دهه هفتاد برای افتتاح راه بافق - بندرعباس به ایران آمدند و بیش از 10 نفر از سران کشورهای همسایه در آن حضور داشتند، بهترین گواه باشد که بعدها دیگر هرگز تکرار نشد. جالب است که در آن عکس تاریخی، رهبران وقت دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم که اکنون مشغول منازعه هستند، در کنار هم ایستاده و به رسم دوستی عکس یادگاری گرفته‌اند!. 2‌-آیت‌ا... رئیسی اولین سفر خود را به عنوان رئیس‌جمهور دولت سیزدهم، به درستی از تاجیکستان آغاز کرد و با بهره‌مندی از زمینه‌سازی دولت روحانی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای، قدم محکمی برای احیای سیاست منطقه‌ای دولت سازندگی که سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو (با حضور 10 کشور عضو) وگروه هشت کشور اسلامی در حال توسعه گروه( D8 ) از جمله یادگاری‌های آن است، برداشت. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا آقای رئیسی در ادامه می‌تواند « هاشمی دیگری» برای منطقه شود یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید به روش شخص آیت‌ا...‌‌هاشمی برای تحقق این سیاست‌ها اشاره کوتاهی کرد که با تئوری «اصلاح از سرچشمه» و«اقدام در مسیر» به‌صورت همزمان ضمن ترمیم رابطه با عربستان و سفر تاریخی به شوروی سابق به عنوان مبانی «اصلاح از سرچشمه» به اعتمادسازی کامل با تمام همسایگان و تمام ممالک اسلامی پرداخت تا نگاه به شرق را نه در شعار که در میدان عمل به‌گونه‌ای برد- برد برای جمهوری اسلامی رقم بزند. درباره منافعی که ترمیم رابطه با عربستان برای ایران و کل منطقه تامین کرد سخن بسیار است ولی مهم‌ترین خدمتی که آیت‌ا...‌هاشمی با ابتکار عمل خود در ایجاد رابطه بسیار صمیمانه با پادشاه وقت عربستان انجام داد، باطل کردن تئوری« رواج فتنه در میان ممالک اسلامی» برای ترویج افراطی‌گری در منطقه از سوی غرب بود. ضمن اینکه نزدیکی ایران و عربستان موجب رونق پیمان‌های منطقه‌ای نیز شد و هیچ کشوری در مخمصه انتخاب میان ایران و عربستان در آن ایام قرار نگرفت. همین استراتژی موفق « اصلاح از سرچشمه» باعث شد تا روند « اقدام در مسیر» برای ایران بسیار هموار شده و بخش عمده‌ای از کشورهای پسا‌شوروی که از قضا مهم‌ترین همسایگان شمالی ایران بودند، در اقدامی هماهنگ گرم‌ترین روابط دیپلماتیک را با کشورمان برقرار کنند. ذکر این مطالب از این جهت بود که به ریاست محترم دولت سیزدهم که با مشی خاص خود به دنبال احیای روابط عالی منطقه‌ای است، یادآوری گردد که حرکت برای جذب کشورهای همسایه بدون اتخاذ راهبرد «اصلاح از سرچشمه» شاید در ظاهر اندکی موفقیت‌آمیز به نظر برسد...

ولی یقینا در ادامه و رسیدن به بزنگاه‌های مهم حتی در پیمان شانگهای، تعارض منافع ایران و عربستان، کشورهای عضو را در دوراهی تصمیم‌گیری بزرگی قرار خواهد داد که کمترین نتیجه آن جایگزینی «اشتراک منافع» با «احتیاط منافع» برای آنان خواهد بود که همین موضوع مهم‌ترین عامل بازدارنده در رونق سیاست منطقه‌ای دولت سیزدهم می‌شود. در چنین شرایطی آیت‌ا... رئیسی می‌تواند ضمن تداوم سفرهای منطقه‌ای خود به « اقدام در مسیر» و احیای یارگیری‌های از دست رفته، بپردازد ولی شرایط منطقه به‌گونه‌ای شده که «فتنه‌های نوبتی» هر روز از کشور جدیدی سر برمی‌آورد و تنها یک اقدام شجاعانه برای «اصلاح از سرچشمه» می‌تواند راه احیای دوران طلایی دوستی‌ها در منطقه را هموار کند. ضمن آنکه بدون اتخاذ راهبرد «اصلاح از سرچشمه» در سیاست منطقه‌ای دولت سیزدهم یقینا احیای مذاکرات برجام هم با دشواری‌های مضاعفی روبه‌رو خواهد شد. توصیه نگارنده در این روزهای سخت و پرچالش به آیت‌ا... رئیسی، مطالعه خاطرات آیت‌ا...‌هاشمی درباره چگونگی «اصلاح از سرچشمه» بالاخص درباره ترمیم روابط با عربستان است که می‌تواند برای سیاست منطقه‌ای دولت سیزدهم بسیار راهگشا باشد. اطمینان دارم اگر امروز آیت‌ا...‌هاشمی زنده بود از هیچ کمک و مشاوره‌ای به آیت‌ا... رئیسی و دولت سیزدهم در تحقق سیاست‌های منطقه‌ای و دور کردن ابرهای فتنه از سر ممالک اسلامی دریغ نمی‌کرد، چرا که در نهایت فراتر از نام‌ها، تامین مصالح نظام و کشور و منطقه و تمام کشورهای اسلامی است که باید اولویت همگان باشد.