برنج در بورس كالا؛ - انحصار باقي مي‌ماند

آرمان‌ملی: برنج طارم با نماد ۱۰۴پ از چند روز پیش وارد بورس کالا شد و قرار است در آینده نزدیک سایر ارقام این محصول نیز به بورس کالا وارد شود. درواقع در حالی ورود عرضه برنج در بورس کالا از سوی متولیان و برخی مسئولان راهکاری برای حذف دلالان و افزایش منافع حاصل از عرضه مستقیم به کشاورز می‌دانند که تجربه نشان داده در کالاهایی که شرکت یا کارگزاری وظیفه عرضه کل محصول را در قالب خرید و یا امانی برعهده می‌گیرد برخلاف آنچه اعلام می‌شود این روند نتیجه‌ای جز ایجاد انحصار در بازار نداشته و معمولا از طریق مهندسی عرضه قیمت‌گذاری در این محصول استراتژیک به گروهی خاص سپرده خواهد شد. موضوعی که کارشناسان معتقدند در صورتیکه از بورس کالا تنها در راستای قیمت‌گذاری تعادلی شود تردیدی وجود ندارد که می‌تواند به نفع مصرف‌کننده و کشاورز منجر شود، اما از آنجایی‌که دولت‌ها خود را محق برای ورود به بازار می‌دانند بنابراین هر لحظه امکان دخالت دولت در روند قیمت‌گذاری وجود خواهد داشت که این موضوع می‌تواند به ایجادئ بازارسیاه و در نهایت افزایش وابستگی به واردات منجر شود که تجربه نشان داده مشابه آن را در حوزه محصولات فولادی شاهد بوده‌ایم.
روند معامله برنج در بورس کالا
در رابطه با نحوه عرضه برنج در بورس کالا بررسی‌ها نشان می‌دهد همه افراد دارای کد سهامداری می‌توانند از این نماد اقدام به خرید برنج کنند. معاملات به‌صورت کیلوگرم است و هر فردی می‌تواند حداقل یک کیلوگرم برنج را خریداری کند. اما اگر کسی بخواهد برنج را از انبار تحویل بگیرد باید حداقل ۱۰۰ کیلوگرم برنج را خریداری کرده باشد تا بتواند درخواست ترخیص کالا را اعلام و برنج خود را دریافت کند. برنجی که در بورس کالا معامله می‌شود برنج بعد از شالی‌کوبی، در کیسه‌های ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرمی، با ۱۴ درصد شکستگی و قبل از سورت است. انبار بورس کالا قبول کرده است که اگر مشتری خواست، برنج را مطابق با استاندارد ملی شماره ۱۲۷ سورت و در بسته‌بندی ۱۰ کیلوگرمی‌ به او تحویل دهد. اگر مشتری چنین درخواستی داشته باشد ۱۶ درصد به قیمت روی تابلوی برنج اضافه می‌شود و یا به‌جای ۱۰۰ کیلوگرم، ۸۶ کیلوگرم برنج را می‌تواند از انبار تحویل بگیرد. البته درباره نقش بورس کالا در بازار برنج متولیان این حوزه معتقدند قیمت‌ها در بورس براساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و بورس در مکانیزم کشف نرخ هیچ دخالتی ندارد. خود کشاورز و مصرف‌کنندگان هستند که تصمیم می‌گیرند که برنج را با چه قیمتی عرضه یا تقاضا کنند و زمانی‌که قیمت عرضه و تقاضا برابر شد، معامله صورت می‌گیرد.
تکرار تجربه تلخ مهندسی عرضه
درواقع در حالی متولیان عرضه برنج در بورس کالا از قیمت‌گذاری از طریق عرضه و تقاضا و همچنین حذف دلالان از این بازار خبر می‌دهند که براساس اعلام متولیان این حوزه قرار است برنج کشاورز از طریق شرکت یا کارگزاری یا در قالب خرید و یا به‌صورت امانی در بروس کالا عرضه شود موضوعی که به اعتقاد کارشناسان حرکت به‌سمت ایجاد انحصار در بازار را اجتناب ناپذیر می‌کند. علی حیدری کارشناس بازارسرمایه در این رابطه به «آرمان‌ملی» می‌گوید: این طرح اما و اگرهای زیادی دارد به‌طوری‌که اگر در خوش‌بینانه‌ترین پیش‌فرض ورود برنج در بورس کالا با هدف ارتباط مستقیم کشاورز با بازار و قیمت تعادلی ایجاد شده باشد می‌توان گفت که سودمند بوده و به نفع کشاورز منجر خواهد شد. وی در ادامه افزود: در سناریوی دیگر که به‌نظر می‌رسد سیاست اصلی مجریان این طرح است اگر برنج از طریق شرکت و یا کارگزاری خاص ذخیره‌سازی شود و یا این شرکت با معرفی خود به‌عنوان نماینده کشاورز در بورس کالا اقدام به عرضه برنج کند تردید وجود ندارد که به ایجاد انحصار منجر شده و در بلندمدت کاهش تولید و ضرورت افزایش واردات اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. حیدری در پاسخ به اینکه آیا با عرضه برنج در بورس کالا احتمال دخالت دولت در قیمت‌گذاری و شکل‌گیری بازارسیاه وجود خواهد داشت، تصریح کرد: در صورتیکه براساس فرضیه خوش‌بینانه قیمت‌گذاری از طریق عرضه و تقاضا صورت گیرد دولت نمی‌تواند در بازار دخالتی داشته باشد و طبیعتا شاهد ثبات در بازار خواهیم بود، اما تجربه نشان داده دولت‌ها خود را محق برای دخالت در بازارمی‌دانند بنابراین احتمال ورود دولت به این بازار و قیمت‌گذاری دستوری و ابعاد ناشی از آن نیز وجود خواهد داشت که در این راستا تجربه دخالت دولت در بازار محصولات فولادی و بازار سیاهی که در نتیجه قیمت‌گذاری و تعیین سقف رقابت صورت گرفت را شاهد بوده‌ایم. همچنین علی اسدی کارشناس اقتصادی در این زمینه می‌گوید: هرچند متولیان امر معتقدند بورسی‌شدن برنج دست دلالان را کوتاه می‌کند، اما تجربه تلخ بورس نشان می‌دهد که حقوقی‌ها یا دولت با قیمت‌گذاری‌های دستوری، تشکیل صف‌های طولانی خریدفروش، احتمال ضربه‌زدن به بازار برنج را دارند، تجربه‌ای که بارهاوبارها حقیقی‌ها و مردم عادی در بورس آن را مشاهده کرده‌اند. وی افزود: برخی کشاورزان نگران جایگزینی دلالان حرفه‌ای و نوین به‌جای خرده‌دلالان سنتی هستند و این مساله نگرانی در بورس کالا و برنج را دوچندان می‌کند. چرا که کشاورزان خرد که تنها دارایی‌شان چندصد کیلو برنج است احتمال ازدست‌دادن دسترنج‌شان را با قیمت‌های دستوری و بازی‌های حقوقی‌ها و دولت می‌دهند. مازندران بیش از ۴۰ درصد برنج کشور را به میزان یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن در سال تامین می‌کند و باید دید بورسی‌شدن سوگل شالیزارهای مازندران ورق به نفع چه کسی برمی‌گردد، دلالان مدرن بورس باز یا شالی‌کار بی‌نوا.
حفظ ارزترجیحی برای برنج
البته در این رابطه برخی از مسئولان این حوزه عرضه برنج در بورس کالا را به نفع کشاورزان و زمینه‌ساز قیمت‌گذاری تعادلی می‌دانند به‌گونه‌‌ای که عزیزا... شهیدی‌فر رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اظهار اینکه تنظیم و تعادل بازار به نفع تولید و تشویق شالی‌کاران به حفظ اراضی و حذف ارزترجیهی برای واردات برنج از جمله اقدامات حمایتی از شالیکاران بوده است، گفت: این اقدامات سبب شده تا اکنون واردات برنج با ارز نیمایی و آزاد انجام شود. وی با بیان اینکه واردات برنج با ارز آزاد و نیمایی از خروج هزاران میلیارد تومان ارز از کشور جلوگیری می‌کند، وجود پایانه صادراتی را اقدامی‌ خوب برای برنج استان یاد کرد و افزود: با پیگیری‌های صورت گرفته برنج وارد بورس شده است. وی گفت: به‌تدریج ارقام دیگر برنج نیز وارد بورس می‌شود و این اقدام در عرضه مستقیم برنج و جلوگیری از دلال بازی تاثیر به‌سزایی دارد.