احياي برجام راه تقويت ايران در شانگهاي

آرمان ملی-علیرضـــا پورحسین: سازمان شانگهای از سال 2001 که فعالیت خـــود را به‌صورت جــــدی آغاز کرده، در معادلات بین‌المللی نتوانسته تأثیرگذاری قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. درست است که از نظر بالقوه بازار خوبی در شانگهای وجود دارد اما مزایایی که برای اعضای اتحادیه اروپا وجود دارد برای اعضای سازمان شانگهای وجود ندارد و این سازمان به‌خودی‌خود نمی ‌تواند کمکی به تحول ناگهانی اقتصاد کشورهای عضو کند و این روابط در سطح روابط دو‌جانبه میان کشورها باقی می‌‌ماند. عضویت در سازمان‌های منطقه‌ای تأثیرگذاری کشورها را بیشتر می‌کند و در جهانی که به سمت یک‌جانبه‌گرایی در حال پیش رفتن است و آمریکایی‌ها اصرار بر درست کردن جهان تک ‌قطبی دارند عضویت در چنین سازمانی این امکان را به ایران می‌دهد که با صدای بلندتری سیاست چندجانبه‌گرایی را دنبال کند. البته باید به این موضوع اذعان داشت که کشورهای عضو شانگهای یک سیاست عملیاتی واحد مانند پیمان ورشو ندارند و تنها با سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایی مقابله می‌کنند و در یک تحلیل واقع‌بینانه این کشورها به دنبال این هستند که در رقابت با آمریکا بازارهای خودشان را از دست ندهند همان طور که چین و هند بیشترین همکاری را با ایالات‌متحده دارند و در عین حال رقابت هم می ‌کنند. در راستای بررسی این مساله «آرمان ملی» گفت‌و‌گویی با علیرضا سلطانی، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید.
پیامدهای سیاســـی عضویت ایـــران در سازمان شانگهای چیست؟
پذیرش عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای از دو جهت قابل بررسی است. نخست دستاوردی است که برای دولت سیزدهم می‌تواند داشته باشد. واقعیت این است که حضور رئیس‌جمهور در این اجلاس و هم‌زمان پذیرش ایران در این سازمان، یک اتفاق خوب برای دولت سیزدهم در همین ابتدای کار است. پذیرش ایران در این سازمان می‌تواند آغازگر یک جریان فعال و مبتنی بر کنش‌های سیاسی باشد. در واقعیت نیز می‌تواند زمینه‌ساز اقدامات موثر و توسعه محور در راستای تقویت دیپلماسی کشور و به‌خصوص دیپلماسی اقتصادی باشد. این رویداد یک پیام مثبت به دیگر کشورها و به‌خصوص کشورهای منطقه است که با نگرانی تحولات سیاسی در ایران را دنبال می‌کنند و منتظر سلسله تغییرات جدی بودند. پیوستن ایران به شانگهای نشان‌دهنده این بود که ایران تمایل دارد تا با سایر کشورها تعامل سازنده داشته باشد. در وهله دوم باید توجه داشت که سازمان شانگهای با اهداف امنیتی آغاز به کار کرد و به تدریج کشورهای عضو با تغییر و تحولات بین‌المللی، گرایش به همکاری در حوزه اقتصادی پیدا کردند. روح حاکم بر سازمان شانگهای همچنان امنیتی و سیاسی است و به نظر می‌رسد که سازمان شانگهای بیش از آنکه یک سازمان اقتصادی محور باشد، سیاسی و امنیتی است. این سازمان به نحوی به عنوان ناتو آسیا شناخته می‌شود و این اصل مناسبات این سازمان و رابطه کشورهای عضو را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
عضـویت در سازمان شانگهای مـــی‌تواند دستاورد اقتصادی برای ایران داشته باشد؟
با نگاهی به ابعاد اقتصادی کشورهای عضو سازمان شانگهای و به‌خصوص سه قدرت اصلی این سازمان یعـنی روسیه، چین و هندوستان، مشاهده مـــی‌کنیم که حـــتی این کشورها نیز نتوانسته‌اند یک ساختاراقتصادی قدرتمندی را در این سازمان تعریف کنند و بر مبنای ساختار جدید روابط خود را تنظیم کنند. تا زمانی که این اتفاق رقم نخورد، مشخصا سازمان شانگهای نمی‌تواند کارآیی اقتصادی زیادی داشته باشد و ایران نیز نمی‌تواند دستاورد اقتصادی در این بستر نصیبش شود. امروز رقابت اقتصادی میان هندوستان و چین نیز یک مانع دیگر است که اجازه نمی‌دهد تا یک نهاد اقتصادی در دل این سازمان ایجاد شود تا این سازمان را در عرصه اقتصادی نیز شکوفا کند. این سازمان علاوه بر اینکه نتوانسته رقابت‌های اقتصادی چین و هند را حل و فصل کند، مشکلات سیاسی و امنیتی هندوستان و پاکستان را نیز نتوانسته حل و فصل کند. آنچه امروزبیشتر برای ایران اهمیت دارد، ابعاد سیاسی و رسانه‌ای پیوستن به سازمان شانگهای است که نشان می‌دهد ایران در عرصه بین‌المللی فعال و پذیرفته شده است.
عضویــت در سازمان شانگهای روابط دوجانبـه ایران را به چه سمتی هدایت می‌کند؟
عضویت در سازمان شانگهای از سوی دیگر می‌تواند روابط سنتی ایران را با کشورهای عضو این سازمان ارتقا دهد و از کانال دوجانــبه وارد عـــرصه‌ای چند جانبه کند که ایــن می‌تواند یک هماهنگی سیاسی و امنیتی خوب میان ایران و کشورهای مهم جهان ایجاد کند. نباید فراموش کردکه چین، هندوستان و روسیه عضو پیمان بریکس نیز هستند و اهداف کلان اقتصادی خود را در چارچوب بریکس دنبال می‌کنند اما آن مجموعه نیز در مقابل گروه 7 نیز نتوانسته اقدام خاصی انجام دهد و با آن مجموعه فاصله دارد. بنابراین نباید انتظار داشت که پیوستن به شانگهای برای ایران دستاورد شاخص اقتصادی داشته باشد. پیوستن به شانگهای مسیر ایران برای ارتباط با شرق را هموار کرد اما مشخصا این سازمان به تنهایی نمی‌تواند اهداف اقتصادی و توسعه‌طلبانه ایران را محقق کند. ایران در حوزه اقتصادی دچار چالش‌هایی است که مهم‌ترین آنها تحریم‌هاست و تا تحریم‌ها لغو نشود، ایران نمی‌تواند در مسیر توسعه گام بردارد.
عضویت ایران در سازمان شانگهای می‌تواند مذاکرات وین را تحت‌تاثیر قرار دهد؟
در عالم سیاست تمامی رخدادها به یکدیگر ارتباط دارند و عضویت ایران در سازمان شانگهای نیز درهمین راستا بر مذاکرات وین تاثیر می‌گذارد. عضویت ایران درسازمان شانگهای یک پیام مثبت به اروپا و آمریکاست و نشان می دهد که ایران می‌خواهد با جهان تعامل داشته باشد هرچند که سازمان شانگهای یک رقیب برای اروپا وآمریکا محسوب می‌شود اما صرف عضویت ایران دراین سازمان پیام روشن دیپلماتیک دارد و نشان می‌دهد که ایران به نهادهای بین‌المللی اهمیت می‌دهد و ایران دیگر در انزوا قرار ندارد. نباید فراموش کرد راه موفقیت ایران در راستای برخورداری از دستاوردهای عضویت در سازمان شانگهای، از مسیر احیای برجام می‌گذرد. تا زمانی که ایران نتواند مشکلات سیاسی و امنیتی خود را با غرب حل کند، نمی‌تواند ازظرفیت‌های شرق استفاده کند. عضویت در شانگهای شاید تا‌حدودی فشار سیاسی را از روی ایران کم کند اما نمی‌‌تواند تحریم‌ها را پایان دهد. همچنان مذاکرات وین پاشنه‌آشیل سیاست خارجی ایران است و تازمانی که مذاکرات را به نتیجه نرسانیم، نمی‌توانیم در سایر عرصه‌ها موفق ظاهر شویم.