جنبه اقتصادی برجام را ناديده نگيريد

تهدید به تحــریم ایران به چه علت است و آیا اســاسا مواردی برای تحریم مجدد باقی مانده است؟
از زمانی که جو بایدن در ایالات متحده آمریکا بر سر کار آمده است او فروش نفت ایران به چین و برخی دیگر از کشورها را نادیده گرفته و همچون دوران ترامپ نسبت به این امر سخت گیری نکرده است که خریداران نفت از ایران را تهدید به تحریم کند. در سه سال گذشته دونالد ترامپ کوچک‌ترین صادرات ایران را نیز محدود می‌کرد و هر گونه مبادله‌ای را شامل تحریم می‌دانست. از بهمن ماه سال 99 شرایط تغییر کرد و فروش نفت ایران افزایش یافته است و این یک تغییر چشمگیر بود. از سوی دیگر چین نیز به علت اینکه با قیمت کمتری می‌توانست از ایران نفت خریداری کند، ملاحظات چین نیز به میان آمد به این شکل که به‌واسطه خرید نفت ارزان تر بهره اقتصادی می‌برد و هم اینکه با تهدید آمریکا دیگر در این زمینه مواجه نبود. امروز ایالات متحده در راستای فشار وارد کردن بر ایران این تبادلات ایران و چین را هدف تهدید قرار داده تا ایران در مذاکرات وین در خصوص برخی مسائل کوتاه بیاید. آنها اگر بخواهند بر چین فشار وارد کنند به این شکل خواهد بود که از این کشور بخواهند نفت کمتری از ایران خریداری کند. نکته قابل توجه در این میان این است که امروز شرکت‌هایی در چین با ایران همکاری می‌کنند که ارتباط و تجارتی با آمریکا ندارند و همین مساله کا را برای آمریکا سخت می‌کند که بخواهد تحریمی علیه آنها وضع کند زیرا این شرکت‌ها اساسا کاری با آمریکا ندارند. چین نیز در رقابت با آمریکا علاقه دارد تا سیاست خود را پیش ببرد و نمی‌خواهد طبق گفته‌های آمریکایی‌ها تغییر سیاست دهد. این مساله سیاسی در کنار بهره اقتصادی که چین می‌برد، سبب می‌شود تا آمریکا نتواند بر چین اعمال فشار داشته باشد. از سوی دیگر آمریکا فعلا تهدید کرده است و مشخص نیست که دست به چنین اقدامی بزند.
اساســا تغییر دولت در ایران چه تغییراتی در مذاکرات ایجاد می‌کند؟
احتمالا مذاکــره کنندگان جدید تاکید بیشتری بر گرفتن تضمین‌های کافی داشته باشند برای اینکه مجددا اگر توافق برجام صورت گرفت، باز هم دولت جدید آمریکا یا هر دولت دیگری که متعهد می‌شود، تعهدات خود را زیر پا نگذارد. چون زیان زیادی متوجه اقتصاد و همچنین جایگاه بین المللی ایران می‌کند، بنابراین به نظر می‌رسد که دولت به دنبال گرفتن تضمین‌هایی باشد تا آمریکا کارهای گذشته خود را تکرار نکند. چون بعید نیست که دولت آینده آمریکا یا حتی دولت فعلی به هر دلیلی تعهدات خود را نادیده گرفته و سیاست‌های جدیدی را اتخاذ کند. البته ایران هم متقابلا تعهداتی خواهد داد که همچنان در چارچوب برجام حرکت کند. چنانچه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی ۱۴ گزارشی که آقای آمانو و آقای گروسی اعلام کردند، ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام عمل کرده است. برای تحلیل و قضاوت دقیق تر باید منتظر باشیم تا تیم جدید وزارت خارجه معرفی شوند. باید ببینیم که این تیم چطور رفتار خواهد کرد و چه طرح و نقشه راهی برای احیای مجدد برجام دارند. در خصوص ادامه مذاکرات باید تاکید کنم که راه‌حلی غیر از این مذاکرات وجود ندارد. باید مذاکره کرد و دنبال راه حل‌های منطقی بود اما گره کار به این بستگی دارد که تضمین‌های کافی برای اجرای آنچه توافق می‌شود، وجود داشته باشد. چون طرف آمریکایی می‌گوید که نمی‌تواند تضمینی دهد و به طور طبیعی ایران هم نمی‌تواند این ریسک را بپذیرد که دوباره تعهدات برجامی را احیا کنند ولیکن با تغییر رویکرد دولت آمریکا مواجه نشود. البته این گره هم راه‌حل‌هایی دارد. دیپلماسی یعنی پیدا کردن راه حل‌هایی که بتواند گره‌ها را باز کند و به نظر من اگر واقعا اراده وجود داشته باشد برای رسیدن به توافق می‌توان این گره را هم باز کرد. به طور مثال راهکارهایی را پیشنهاد کرد که هر یک از طرفین در صورت زیرپا گذاشتن تعهدات خود طرف مقابل چه اقداماتی مجاز است که انجام دهد.
برجــام صرفا منافع اقتصادی دارد و دولــت سیزدهم باید به چه جنبه‌های دیگر برجـام توجه کند؟
دولت سیزدهم به دنبال این است که از مزایای برجام بهره مند شود و این مسیر را نیز دنبال می‌کند. مزیت برجام برای ایران از نگاه دولت سیزدهم صرفا اقتصادی و تجاری است و از جنبه‌های امنیتی، سیاسی و دیپلماتیک این توافق غافل هستند. این غفلت در میان دیگران نیز مشاهده شده است به گونه‌ای که برجام را برای ایران صرفا اقتصادی می‌دانند. علت این غفلت ممکن است عدم علاقه به این حوزه‌ها نیز باشد. آنچه که امروز آنها به دنبال تحققش هستند این است که با احیای برجام زندگی مردم و معیشت مردم سامان یابد که اتفاق بسیار خوبی نیز است اما نباید فراموش کرد که میان همین مسائل اقتصادی و سیاسی ارتباط وجود دارد و برای بهره مند شدن از منافع اقتصادی باید به مسائل سیاسی آن نیز توجه کرد.
فشار وارد کردن به طرف‌های مقابل برجام نتیجه بخش خواهد بود؟
باید توجه داشت که ایران با افزایش غنی سازی نمی‌تواند طرف‌های مقابل برجام را مجبور کند که خواسته‌های ایران را بپذیرند. در تئوری اموری همچون گرفتن تضمین می‌تواند معقول باشد اما باید از مسیر دیپلماتیک نیز دنبال شود. باید توجه داشت امروز این مردم ایران هستند که متضرر می‌شوند. هر روزی که ایران تحریم است، هزینه بر کشور تحمیل می‌شود. ضرر و زیانی که امروز کشور برای دور زدن تحریم‌ها پرداخت می‌کند بسیار سنگین است و در این شرایط اصلا به نفع کشور نیست. امروز برای دور زدن تحریم‌ها باید 20 درصد هزینه بدهیم. این یک قسمت از ضرری است که ایران می‌کند. از سوی دیگر پول‌های ایران در آسیا و اروپا بلااستفاده مانده و ایران هیچ بهره‌ای نمی‌تواند از آنها ببرد در حالی که خود به آنها نیاز مبرم دارد و به علت تحریم‌ها نمی‌تواند از آنها استفاده کند. این ضرر مستقیمی است که ایران متحمل می‌شود. نباید فراموش کرد که طرف‌های مقابل برجام امروز هزینه اقتصادی نمی‌دهند و صرفا نگران برنامه هسته‌ای ایران هستند. این ایران است که امروز تحت فشار و در حال ضربه خوردن است و اقتصادش در تنگنا قرار گرفته است. نمی‌توان تا ابد منتظر تضمین گرفتن از آمریکا بود. امروز آمریکا قطعا تمامی تحریم‌ها را لغو نخواهد کرد و این یک امر محال است و نباید منتظر چنین روزی ماند. آنها هیچگاه تمام ابزارهای خود علیه ایران را از بین نمی برند حتی اگر ایران توان هسته‌ای خود را چندبرابر کند.
مقابله ایران و آمریکــا را در حوزه سیاست در روزهای آتی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایالات متحده و دولت جو بایدن از همان ابتدای روی کارآمدن یک سیاست گام به گام را در پیش گرفته است. ایالات متحده همچنان می‌خواهد با خونسردی به کارهای خود ادامه دهد و تلقین کند که هیچ عجله‌ای برای انجام اقدامات بیشتر ندارد. تا این لحظه ایران به سیاست‌های طرف مقابل تن نداده و باید منتظر روزهای آینده و روی کار آمدن دولت سیزدهم بود. دولت بایدن به این شکل می‌خواهد عمل کند که یک تحریم را لغو کرده و یا یک فشار را از روی ایران بردارد و ایران نیز به یک تعهد خود عمل کند. این خواسته ایده آل دولت بایدن است. آنها همچین رویه ای را می‌خواهند و انتظار دارند تا ایران در مقابل معافیت پول‌های بلوکه شده در کره جنوبی و ژاپن اقدامی انجام دهد. آمریکا این موارد را می خواهد اما شرایط برای تحقق آن فراهم نیست و دولت بایدن بعید به نظر می‌رسد به تمام آنچه که می‌خواهد برسد. ایران نیز نشان داده است که بر لغو تمامی تحریم‌ها اصرار دارد. ایران نیز به صراحت گفته است که خواهان بازگشت شرایط به اردیبهشت 97 است و در این صورت است که به تمام تعهدات خود عمل می‌کند. زمانی که توافق حاصل می‌شود، این گونه نیست که طرف مقابل رفتار متفاوتی داشته باشد. وقتی کسی کار خوبی انجام می‌دهد،‌ شما هم باید در مقابل کار خوبی انجام بدهید تا آنها ترغیب به مذاکره و گفت و گو شوند. اگر در مقابل کار خوبی که ایران انجام می‌دهد آنها به دنبال قطعنامه‌ای تند علیه ایران باشند، نشان می‌دهد که می‌خواهند از قوای قهریه شورای حکام علیه ایران استفاده کنند. البته تا اینجا که جلوی این امر به خاطر هشدار ایران و مخالفت روسیه و چین گرفته شده اما این به معنای پایان ماجرا نیست و باید دید که به دنبال چه چیزی هستند. به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها هنوز به دنبال این هستند که از راه‌های مختلف ایران را مرعوب کرده یا مجبور کنند تا مسیر فعلی را کنار گذارد و تهدید تحریم فروش نفت ایران به چین نیز در همین راستا بود. آنها به راحتی می‌توانند گره‌ها را باز کنند. آنها می توانند بیایند و تحریم‌ها به ویژه در بخش نفت و بانک را به حالت تعلیق در آورده یا یک اقدام مثبتی از خود بروز دهند تا دریچه گفت و گو و مذاکرات برای چگونگی بازگشت دو طرف به تعهدات توافق هسته‌ای فراهم شود، اما همچنان به دنبال امتیازگیری بیشتر هستند. ایران در این زمینه باید در ادامه نیز هوشیار باشد تا در تله‌های چیده شده گرفتار نشود.
با توجه به اتفاقــات رخ داده در ویـن و عرصه بین‌المللی در کوتاه مدت وضعیت کشور ما چگونه خواهد بود و برای بهتر شدن شرایط چه باید کرد؟
آمریکــا از تحریم‌هــا تا زمــانی که کوچک‌ترین کارآیی برای آن داشته باشد استفاده خواهد کرد. اینکه قول داده شده است که تحریم‌های اصلی علیه ایران لغو شود یک اتفاق خوب است. لغو تحریم‌ها از نفت، گاز، پتروشیمی، بانک مرکزی، سیستم مالی و صنایع بزرگ می‌تواند منجر به یک گشایش اقتصادی خوب برای کشور شود. امروز حتی مقوله راستی آزمایی نیز سخت است و ایران باید صرفا به سمت عملیاتی شدن توافق پیش برود. تا زمانی که تیم سیاست خارجی دولت سیزدهم مستقر نشود و از نزدیک با برخی واقعیت‌ها رو به رو نشود شاید همچنان مشکلاتی داشته باشیم. گزارش‌ها به دولت سیزدهم منتقل می‌شود و باید در عمل نیز با واقعیت‌ها رو به رو شوند. دیر شدن در توافق به ضرر مردم ایران است. اگر همین مسیر پیش رود در 6 ماه آینده اوضاع خوب نمی‌شود و شاید به مراتب دیرتر نیز شود. اگر با همین سیاست‌های موجود پیش رویم گشایش حاصل نمی‌شود و باید تغییراتی در خصوص برخی سیاست‌ها ایجاد شود.