رژيم حقوقي درياي خزر تدبير مي‌خواهد؛ نه عجله

آرمان ملی- علیرضا پورحسین: یکی از مباحث مهم بین دولت‌های کشورهای ساحلی دریای خزر موضوع رژیم‌حقوقی این دریاست که ایران مقدمات کار را برای پیوستن به این کنوانسیون فراهم کرده، اما هنوز تنها کشوری است که آن را امضا نکرده است. در این میان دادستان کل کشور با تاکید بر اینکه به دنبال این هستیم که هرچه سریع‌تر ایران به کنوانسیون حقوقی دریای خزر بپیوندد، گفته است که در جلسه با سفیر ایران در روسیه تصمیم بر این شد که موضوع با جدیت بیشتری پیگیری شود تا به مرحله اجرائی برسد و در اموری که باید انجام شود، تسریع صورت گیرد به این علت که کشورهای ساحلی دریای خزر در خصوص مسائل محیط زیستی باید با یکدیگر همکاری بیشتری داشته باشند و لذا در بخش حقوقی این مساله را با اهتمام بیشتری دنبال خواهیم کرد. او افزوده است که هرچه زودتر ایران به جمع امضا‌کنندگان کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر بپیوندد سودمندتر است. در این میان به نظر می‌رسد که فراموش شده سهم ایران در صورت پیوستن به رژیم حقوقی دریای خزر به مراتب کم تر از آن چیزی خواهد بود که ایران محق است. مشخصا هرگونه عجله در امضای این توافق بدون انجام اقدامات سیاسی و کارشناسانه شاید چیزی بیشتر از سهم 13 درصدی نصیب ایران نکند و باید هوشیاری در این عرصه حفظ شود زیرا با در پیش گرفتن رویه ای صحیح شاید ایران بتواند سهمی 23 درصدی از دریای خزر به خود اختصاص دهد. در راستای بررسی این مساله «آرمان ملی» گفت و گویی با داود آقایی، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید.
آیا می‌توان با در نظر گرفتن دریای خزر به عنوان آب‌های آزاد سهم بیشتری از پهنه آبی به ایران اختصاص یابد؟
در قوانین بین‌الملل برای هر پهنه آبی یک رژیم حقوقی متفاوت در نظر گرفته شده است. دریای خزر یک پهنه آبی بسته است که امروز میان 5 کشور قرار گرفته و در گذشته نیز صرفا میان ایران و شوروی بود. بنابراین امروز نمی توان دریای خزر را مشمول قوانین مربوط به آب‌های آزاد کرد و به نحوی دیگر در خصوص آن تصمیم گیری کرد. این یک اصل ثابت با توجه به اصول جغرافیایی جهان است. مشخصا پهنه آبی که به آب‌های آزاد راه ندارد، جز پهنه آبی بسته نمی توان به آن اطلاق کرد. ایران زمانی می‌تواند سهم بیشتری از دریای خزر به خود اختصاص دهد که نخبگان این عرصه را برای مذاکره اعزام کند تا بتواند قدرت دیپلماتیک خود را بر دیگر کشورها تحمیل کند. مشخصا ایران باید از حقوقدان‌های نخبه عرصه حقوق پهنه‌های آبی استفاده کند و در این مسیر نیز نباید عجله کرد و باید کارهای کارشناسی زیادی انجام شود. ایران اگر در مذاکرات احساس کرد که نمی تواند نظر خود را بر کرسی نشاند، باید صبر کرده و با دست پر مجددا وارد مذاکرات شود. مشخصا کسانی در مذاکرات دست برتر را دارند که دولت‌های قوی‌تری در کشورشان مستقر باشد. صرفا همه چیز مربوط به درایت مذاکره کنندگان نیست بلکه بخش قابل توجهی از موفقیت ها مربوط به پشتوانه‌های درون کشوری و قدرت نظامی و اقتصادی است. ایران پس از انقلاب ضعف‌های زیادی داشته که منجر شده تا در عرصه سیاست خارجی با چالش‌های جدی رو به رو شود. از سوی دیگر ایران شناخت مناسبی نسبت به مناسبات جهان نداشته و همین امر سبب شده تا همواره با چالش هایی مواجه شود. در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر نیز ما تحت تاثیر روسیه قرار گرفته ایم و دستمان به صورت کامل باز نیست تا بتوانیم با استفاده از اهرم ها حق خود را به صورت کامل اخذ کنیم. ایران باید از این مسیر فاصضله گرفته تا بتواند قدرت بیشتری در مذاکرات داشته باشد. ایران از یک سو باید چارچوب‌های قوانین بین الملل را رعایت کند و از سوی دیگر باید به همسایگان خود احترام گذاشته و با توجه به این دو اصل حق خود را از دریای خزر بگیرد. یک اشتباه و یک عجله نابجا می‌تواند منجر به امضای سندی شود که تا ابد نتوان آن را تغییر داد و کشور دچار یک ضرر دائمی می‌شود.
چه سهمی از دریای خزر برای ایران مناسب است؟
ایران در بین سال‌های 1920 تا 1940 توافق هایی با شوروی داشته است که طبق آن تا عمق 10 مایلی دریای خزر ایران حق ماهیگیری داشت. در آن توافق ها در خصوص بستر دریای خزر تصمیم گیری نشده بود و اگر مشخص می‌شد ایران می‌توانست به سهم زیادی از دریای خزر دست یابد. امروز خطوط مرزی باید متناسب با میزان سهم ساحل کشورها باشد. ایران باید به دنبال سهمی 18 تا 23 درصدی از دریای خزر باشد و این یک سهم خوب از دریای خزر برای ایران می‌تواند باشد. ایران اگر برای دریافت این سهم در مقابل روسیه دچار ضعف بود، باید مساله را به تعویق انداخته و رژیم حقوقی دریای خزر را امضا نکند تا وضعیت کشورمان بهتر شود.
دعوای مرزی ایران با ترکمنستان و جمهوری آذربایجان را چگونه باید حل کرد و آیا ترکیه که دل خوش به خط لوله انرژی میان ترکمنستان و آذربایجان کرده نیز ممکن است در این عرصه دخالت کند؟
ترکمنستان و جمهوری آذربایجان امروز کشورهایی هستند که به شدت تحت تاثیر روسیه قرار دارند و اگر ایران روابط خوبی با روسیه داشته باشد می‌تواند نظرات خود را بر این دو کشور تحمیل کند. امروز همچنان نظام منظومه ای بر جهان حاکم است و خواه یا ناخواه روسیه خورشید این منظومه است و برای کسب سهمیه بیشتر باید با روسیه ارتباط تنگاتنگی داشته باشیم. مشخصا روسیه ممکن است یک بازی مخفیانه را نیز آغاز کرده باشد تا ایران را نیز از دست ندهد اما مشخصا قدرت این دو کشور در هیچ عرصه ای هم اندازه با ایران نیست که ایران نتواند حق خود را از آن ها بستاند. از سوی دیگر ترکیه نیز به شدت فعال شده و حتی شاهد تحرکات این کشور در افغانستان در خلأ ایران هستیم. مشخصا ترکیه با ورود به قفقاز نیز برای خود جایگاهی درست کرده است که اگر ایران غفلت کند شاید حتی بخواهد در دریای خزر نیز نقش آفرینی کند.