نشانه‌هاي اوليه مصائب جنگ داخلي افغانستان

تا پیش از آغاز جنگ داخلی در این کشور و پیشروی طالبان در 80 درصد شهرها و روستاها، روزانه حدود دو تا سه هزار اتباع قانونی و غیرقانونی از مبادی شرق کشور رد مرز می‌شدند. طبق آخرین آمارهای سازمان جهانی مهاجرت، ایران در سال2020میزبان حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر مهاجر بین‌المللی بود. ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از این مهاجران افغانستانی، ۸۴.۱ هزار نفر عراقی و ۲۷.۹ هزار نفر از این مهاجران پاکستانی بودند. بدون تردید با وجود اینکه طالبان گمرک اسلام‌قلعه در مرز با ایران را تصرف کرده، ده‌ها هزار نفر از طریق کوه‌ها خود را به ایران می‌رسانند، کما اینکه کشوری مانند تاجیکستان فقط پذیرش هزار نفر از اتباع را قبول کرده است. در این میان با افزایش ورود آوارگان افغان دو تهدید و آسیب را برای کشور به‌همراه خواهد داشت، نخست مساله شیوع کرونا در ایران و افغانستان است و بدون تردید عدم کنترل مرزها می‌تواند ایران را با چالش وسیع کرونا مواجه کند. امری که سعید نمکی، وزیر بهداشت نیز به آن اذعان دارد و با اشاره به آوارگانی که از کشور افغانستان وارد کشور می‌شوند، گفت: «ما مجبوریم که اردوگاه‌هایی را داشته باشیم و بیمار و بیماری را در این اردوگاه‌ها زمین‌گیر کنیم.» از سوی دیگر موضوع ازدواج اتباع غیر مجاز نیز تا پیش از سال 99 و تصویب قانون «اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» ده‌ها هزار کودک بی‌شناسنامه را به کشور ما تحمیل کرده بود. مردان افغانی که با دختران افراد آسیب پذیر و فقیر در حاشیه شهرها و روستاها ازدواج می‌کردند و پس از مدتی ناپدید یا سر از کشورهای اروپایی برای کار در می‌آوردند و مادر و فرزند را با کوهی از مشکلات رها می‌کردند. البته این بار، موضوع ازدواج فقط زنان ایران را تهدید نمی‌کند و با هجوم آوارگان که زنان و دختران زیادی در میان آنها هستند، اینبار شاید ازدواج مردان ایرانی با زنان افغان بیشتر شود. پذیرش مهاجران در ایران فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. از سیاست درهای باز در دهه شصت تا سیاست بازگشت در دهه هفتاد و هشتاد. در ایران نیز ازدواج‌های بین ایرانیان و اتباع افغانستانی متواتر رخ داده است. این ازدواج‌ها برخلاف تصور عامه تنها بین زنان ایرانی و مردان افغانستانی نبوده است، بلکه مردان ایرانی و زنان افغانستانی هم با هم ازدواج کرده‌اند. ازدواجی که مشمول بند ۶ ماده ۹۷۶ قانون مدنی می‌شود. در ۲۴ فروردین سال ۱۳۸۲ هیات وزیران، «آیین نامه ازدواج مردان ایرانی با زنان خارجی آواره (دارنده کارت هویت ویژه اتباع خارجه)» را تصویب کردند. این آیین‌نامه سه ماده داشت و به موجب آن صدور شناسنامه برای زنان خارجی آواره در ایران بر اساس بند ۶ ماده ۹۷۶ قانون مدنی منوط به ثبت ازدواج آنان با مرد ایرانی در وزارت کشور بود. نکته اصلی این آیین نامه بند ۳ ماده ۲ آیین نامه بود. جایی که تشکیل پرونده ثبت ازدواج منوط به «گواهینامه از مرجع رسمی کشور متبوع زن مبنی بر تصدیق هویت وی» شده بود. پذیرش پناهندگی افراد در یک کشور به معنای آن است که آن فرد در کشور خود بیم جان خود را داشته و در سرزمین مبدا خود امنیت نداشته است. اما بند ۳ ماده ۲ آیین نامه از زنان پناهنده می خواست که به کشور خودشان برگردند و با گواهینامه از مرجع رسمی کشور خود دوباره به ایران بیایند تا ازدواج شان ثبت شود.
روند قابل پیش بینی افزایش مهاجرت‌
اما برای بررسی بیشتر این موضوع و دو چالش شیوع کرونا و ازدواج ایرانیان با اتباع، رئیس انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده و دانش آموخته سیاستگذاری عمومی در این رابطه به «آرمان ملی» گفته است: وضعیت فعلی افغانستان با توجه به شرایط ناامنی حاصل از پیشروی طالبان در روستاها و شهرها نزولی است. این مساله فشار روانی قابل توجهی به مردم افغانستان وارد کرده و در بسیاری از مناطق موجب حرکت‌های دسته جمعی و فردی (مهاجرت و فرار از جنگ) در نقاط مختلف و محل سکونت و شهر و ولایت مردم شده است. فاطمه اشرفی در ادامه می‌افزاید: متاسفانه دولت مرکزی افغانستان و سازمان‌های بین المللی توان حمایت و پاسخگویی به نیازهای اولیه آوارگان داخلی را در سطح شهرها و روستاها ندارند و مردم تلاش می‌کنند از محدوده داخلی خارج شوند و برای اسکان موقت و دائم به سمت خارج بروند. کشورهای همسایه افغانستان مثل تاجیکستان، پاکستان و... سیاست‌های سختی برای مراقبت از مرز‌ها و عدم ورود مهاجرین تازه به کشور خود ایجاد کرده‌اند و به‌طور طبیعی بخش قابل توجهی از جریان مهاجرت به سمت ایران می‌آید. از ابتدای فروردین 1400 با انفجار‌ها و کشتار مردم افغانستان در نقاط گوناگون افغانستان، پیش بینی این روزها سخت نبود. در کنار این موضوع، احتمال عدم نتیجه‌گیری در جریان مذاکرات صلح افغانستان تقریبا نقطه آغازی برای مهاجرت مردم این کشور بود. با توجه به مرز مشترک ایران و افغانستان که حدود هزار کیلومتر است و کنترل آن بسیار کم و محدود است، شاهد این هستیم که تعداد قابل توجهی از مهاجران وارد کشور ما شده‌اند. پیش بینی می‌شود این مهاجرت روند صعودی داشته باشد. اشرفی در ادامه صحبت‌هایش به تسهیلات ایران به مهاجران می‌پردازند و معتقد است که دسترسی به اشتغال و تابعیت می‌تواند دلیل تمایل ورود آوارگان به ایران باشد. او در ادامه می‌افزاید: ما هنوز قانون مشخصی برای دسترسی به اتباع نداریم. شرایط آسانی برای اسکان آنها در داخل کشور وجود دارد و از همه مهمتر شرایطی که برای دسترسی کودکان آنها به مدارس دولتی وجود دارد و... تسهیلاتی است که می تواند جهت مهاجرت به سمت مرزهای ایران تغییر دهد. این دانش آموخته سیاستگذاری عمومی با اشاره به شیوع کرونا در افغانستان و ایران خاطرنشان می‌کند: «با در نظر گرفتن وضعیت اوج کرونا در افغانستان و ورود ویروس‌های جهش یافته در این کشور، وضعیت نگران کننده‌ای را در داخل این کشور ایجاد کرد و این جابه‌جایی بی رویه و غیر قابل کنترل جمعیت به سمت مرزهای شرقی ما می‌تواند سلامت عمومی این مناطق را تهدید کند.
ازدواج زنان و مردان ایرانی با افغان‌ها
وی به ازدواج زنان و مردان افغانستانی با ایرانی‌ها نیز اشاره کرد و افزود: ازدواج زنان ایرانی با مردان مهاجر با توجه به اینکه بیشترین تعداد مهاجرین خارجی در ایران افغان‌ها هستند و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در بحث پذیرش مهاجرین همیشه سیاست درهای باز بود، برخلاف کشورهای دیگر که مهاجرین تا زمانی‌که چارچوب حقوقی و رسمی قانونی پیدا نکنند (از محیط اجتماعی اردوگاه‌ها حق جابه‌جایی ندراند و تردد ندارند) این مشکلات پابرجاست، درحالی‌که کمتر از سه درصد مهاجر خارجی در اردوگاه‌ها ساکن هستند و 97 درصد دیگر در کنار مردم ایران زندگی می‌کنند. قوانینی در ازدواج مرد خارجی با زن ایرانی وجود دارد، به نوعی یک نوع ارزش افزوده است. حداقل امتیازی که برای مرد خارجی بعد از ازدواج با زن ایرانی دارد، امکان گرفتن اقامت است و قاعدتا می‌تواند فعالیت اجتماعی و اقتصادی در کشور ما داشته باشد. از همه مهمتر این فرد می‌تواند تابعیت خود را به فرزندانش تسری دهد و یکی از بحران‌های اجتماعی در این قضایا برای زنان به‌وجود می‌آید. در قانون اخیر تصویب شده در سال 99، صراحتا به این مساله پرداخته شده و باعث مشروعیت دادن به ازدواج‌های شرعی زنان ایرانی با مردان خارجی می‌شود و دسترسی به زنان ایرانی را به طور طبیعی افزایش می‌دهد. همین شرایط و امتیازات به‌طور طبیعی گرایشات مردان خارجی به زنان ایرانی را افزایش می‌دهد و در دو- سه سال اخیر بعد از تصویب این قانون با آثار نگران کننده روبه‌رو هستیم. وی در ارتباط با ازدواج زنان افغانستانی با مردان ایرانی نیز می‌افزاید: فعلا فراوانی ازدواج زن افغان با مردان ایرانی کم است و بیشترین فراوانی بحث ازدواج زن ایرانی با مردان خارجی است که در حال افزایش است. از لحاظ قانونی مرد ایرانی در صورت ازدواج با زن خارجی به‌راحتی می‌تواند انتقال تابعیت دهد و این تابعیت برگشت‌پذیر نیست. به دلیل سهل الوصول بودن دسترسی به تابعیت شاهد این مساله بودیم که نسل دوم و سوم مهاجرین با مبادرت به ازدواج با مردان ایرانی به شرایط تابعیت می‌رسند و به محض گرفتن شناسنامه و پاسپورت، طلاق جاری می‌شود و این یک نوع خرید و فروش تابعیت است.