مرگ برجام یا احیای آن؟

باید پذیرفت که پرونده فعالیت هسته‌ای ایران و برجام ترکیبی از ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، حقوقی و دیپلماتیک است. ایران اگر به دنبال حل مساله است و خواهان به سرانجام رسیدن نشست وین و احیای برجام است در نهایت می‌تواند برای اقدامات خود توجیه حقوقی پیدا کند. اینکه ایران توافق خود با آژانس را تمدید نکند یا پاسخی به سوالات آژانس در خصوص برخی از مکان‌های هسته‌ای نمی‌دهد در مسیر نهایی ایران برای احیای برجام قابل‌حل است به شرط آنکه اراده سیاسی و حاکمیتی جمهوری اسلامی به دنبال حل و فصل مساله باشد. چون حقیقت آن است که قالب حقوقی در مناسبات بین‌الملل و به‌خصوص پرونده‌ای مانند پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و برجام یک بعد ثانوی و جنبی است، اصل اراده سیاسی و دیپلماتیک است. اگر این اراده برای احیای برجام وجود داشته باشد تمام این چالش‌ها قابل حل و فصل است و تهران می‌تواند برای تمام اقدامات خود قالب حقوقی پیدا کند. پس باید پذیرفت که یک قالب حقوقی و توجیه حقوقی مانعی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیست، مساله تعیین‌کننده نگاه غایی و اراده سیاسی ایران است. واقعیت آن است که ایران اکنون در یک وضعیت بسیار خاص و پیچیده قرار دارد. به خصوص چالش‌ها و مشکلات اقتصادی و معیشتی شرایط بحرانی را برای کشور رقم زده است. به نظر می‌رسد اولویت مسئولان حل و فصل این بحران است. اینجاست که نشست وین و احیای برجام می‌تواند گام مهمی در لغو بخشی از تحریم‌ها و تعدیل سیاست فشار حداکثری و به‌تبعش بهبود وضعیت معیشتی ایفا کند. اما در مقابل آن باید گفت نگاه حاکمیتی در ایران به فعالیت‌های هسته‌ای و توان اتمی دیگر یک نگاه حیثیتی شده است. به هر حال جمهوری اسلامی برای رسیدن به این نقطه هزینه‌های بسیار زیادی از هزینه‌های سیاسی و دیپلماتیک گرفته تا هزینه‌های انسانی، مالی، امنیتی و‌... پرداخت کرده است. بنابراین ایران اکنون در یک دوراهی بحران معیشتی و نگاه حیثیتی به توان هسته‌ای قرار دارد و نمی‌تواند یک توازن مناسب بین این دو مساله پیدا کند؛ چون جمهوری اسلامی نه می‌‌تواند چالش‌ها و معضلات اقتصادی و معیشیت را در جامعه نادیده بگیرد و نه می‌تواند نگاه حیثیتی خود به توان هسته‌ای را کنار بگذارد. ضمن اینکه چالش‌های امنیتی طی یکی دو سال اخیر در اماکن هسته‌ای ایران هم گره‌هایی را در نهادهای نظامی و امنیتی ایران ایجاد کرده است، خصوصا که به نظر می‌رسد این اتفاقات و خرابکاری‌ها فقط مختص به ایران است. این مساله نشان می‌دهد، هم ایران از نظر امنیتی آسیب‌پذیر است و هم اینکه تلاش‌های برون‌مرزی با محوریت اسرائیل و دیگر کشورها در جریان است و شاید در ادامه هم این تلاش‌ها تداوم و حتی تشدید پیدا کند. با همه این تفاسیر در نهایت اگر ایران بخواهد این مسائل امنیتی را به عدم‌پاسخگویی و همکاری لازم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گره بزند و بخواهد با عینک امنیتی مسائل را پیش ببرد به ضرر اوست، چرا که در ادامه این نگاه چالش‌ها و تبعات گسترده‌ای را از آژانس تا شورای حکام و شورای امنیت برای ما ایجاد خواهد کرد. اینکه احتمالاً بازرسان، خود آژانس، اعضای شورای حکام و دیگر کشورها اسناد گزارشات و داده‌های خود را در رابطه با پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اختیار سرویس‌های جاسوسی و امنیتی اسرائیلی و آمریکایی قرار می‌دهند و آنها براساس این گزارشات دست به تروریسم هسته‌ای علیه ایران می‌زنند و با این نگاه باید همکاری با آژانس را محدود کرد، کاملاً غلط است. ما باید حفره‌ها و خلأ‌های امنیتی را پر کنیم؛ اینکه همکاری با آژانس را با توجیه امنیتی کمرنگ کنیم، پاک کردن صوت مساله در داخل است. چون واقعا عدم‌همکاری با آژانس به دلیل نگاه امنیتی نادیده گرفتن واقعیت است. ما باید بازبینی اساسی و جدی در حوزه امنیتی با هدف پر کردن خلأ‌ها و حفره‌های امنیتی داشته باشیم تا شاهد تکرار خرابکاری‌ها و تروریسم هسته‌ای اسرائیل در اماکن هسته‌ای خود نباشیم، نه اینکه بخواهیم با ابهام‌آفرینی در پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و عدم‌پاسخگویی و همکاری با آژانس، تضمین امنیتی برای اقدامات تروریستی اسرائیل و دیگر کشورها داشته باشیم. تا دیر نشده باید این بازبینی امنیتی شکل گیرد. اصل مشکل در داخل است پس راه‌حل هم باید در داخل باشد. عدم‌همکاری با آژانس به دلیل نگاه امنیتی فرافکنی، فرار رو به جلو و نادیده گرفتن واقعیات داخلی است. با توجه به ساختار سیاسی در جمهوری اسلامی ایران تصمیم‌گیری نهایی در قبال احیا و یا مرگ برجام در چارچوب اختیارات و حیطه کاری دولت‌ها چه دولت روحانی و چه دولت رئیسی قرار نیست. بنابراین دولت رئیسی هم در قبال نشست وین و برجام همان نگاهی را پیاده می‌کند که دولت حسن روحانی هم موظف به پیاده کردن آن بود. یعنی اگر تا زمان روی کار آمدن دولت رئیسی نشست وین و احیای برجام به نتیجه نهایی نرسد، دولت سیزدهم به صورت مستقل نمی‌تواند گامی در راستای احیا و یا مرگ برجام بردارد، بلکه باید ببیند نگاه حاکمیتی نسبت به این نشست و برجام چیست؟ مشکلات اقتصادی و معیشتی و نیز توان کمرنگ سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی ما در داخل و پیرامون کشور اجازه کوبیدن میخ بر تابوت برجام از سوی ایران را نمی‌دهد.