سرنوشت نامعلوم اقتصادی ایران و افغانستان

درحال حاضر با این اتفاقات نه به لحاظ امنیتی و نه به لحاظ تکنیکی و فنی امکان تردد کامیون‌های حامل کالاهای ایرانی در این گمرک‌ها عملی نبود. دیروز هم سخنگوی گمرک ایران تاکید کرد که «با تحولات داخلی کشور افغانستان برخی از کارمندان دولت این کشور محل کار خود را ترک کردند، یا در سایر کشورها پناهنده شدند و در حال حاضر دو گمرک مقابل دوغارون و ماهیرود در ایران به دست طالبان افتاده و کنترل دو مرز اسلام‌قلعه و ابونصرفراهی توسط طالبان انجام می‌شود. ضمن اینکه فعالیت تجاری در مرز دغارون و ماهیرود متوقف شده چراکه در دو مرز مقابل آنها در افغانستان کارمند و کسی نیست که کامیون‌ها را پذیرش کند و در حال حاضر هم قابل پیش بینی نیست که در آینده چه اتفاقاتی خواهد افتاد.» با این وضعیت این احتمال وجود دارد که ادامه روابط تجاری و اقتصادی دو کشور دچار مشکل جدی شده باشد.

ترددی در مرزها صورت نمی‌گیرد

با این حال حسین سلیمی، رئیس اتاق ایران و افغانستان با اشاره به تصرف گمرک مرکزی اسلام قلعه هرات توسط طالبان گفته است: «فعلا به طور دقیق از آینده روابط تجاری بین دو کشور نمی‌توان صحبت کرد، اما این اغتشاشات بر روند تجارت تاثیر منفی خواهد داشت.» او ادامه داد: «با توجه به شرایط پیش آمده این مرز بسته است و در حال حاضر ترددی از طریق این مرز صورت نمی‌گیرد.» رئیس اتاق ایران و افغانستان با بیان اینکه ارتباطات بین ایران و افغانستان از طریق سه مرز صورت می‌گیرد، گفت: «بیشتر کامیون‌های حمل کالا از ایران به افغانستان از طریق مرز دو غارون عبور می‌کنند، بنابراین بیشترین حجم صادرات و واردات بین دو کشور از طریق گمرک دوغارون انجام می‌شود. اگرچه نقل و انتقال کالا بین ایران و افغانستان از طریق مرز اسلام قلعه هرات کمتر انجام می‌شود، اما تردد مسافری از طریق این مرز بیشتر است.» سلیمی اضافه کرد: «البته خط راه‌آهن بین ایران و افغانستان از گمرک مرزی اسلام قلعه عبور می‌کند و به هر حال مسدود شدن این مرز بی‌تاثیر در روابط تجاری دو کشور نیست. در مجموع بسته شدن مرز اسلام قلعه هرات تاثیر بسزایی در روابط تجاری ندارد، در صورتی که دو مرز دیگر باز باشد و تردد کالا و مسافر بین دو کشور انجام شود، اما نکته قابل تامل این است که در صورت تسلط طالبان بر افغانستان معلوم نیست که روابط تجاری بین دو کشور ایران و افغانستان به چه سمت و سویی حرکت کند.» سلیمی درباره اینکه آثار سیاسی این اتفاقات گفت: «اتفاقات و اغتشاشات پیش آمده در افغانستان دارای اثرات سیاسی است که فعلا نمی‌توان به طور دقیق در مورد آن اظهارنظر کرد، اما با توجه به اثرات منفی اغتشاشات بر روابط تجاری ادامه این روند بر روی روابط تجاری بی‌تاثیر نخواهد بود.»

رایزنی برای بازگشت امن کامیون‌ها

کوهگرد، مدیرکل گمرک دوغارون نیز با تشریح وضعیت فعلی در مرز ایران و افغانستان گفته است «با توجه به تحولات اخیر در گمرک اسلام‌قلعه هم‌اکنون فعالیت‌های تجاری و انجام تشریفات گمرکی در مرز دوغارون متوقف شده و رایزنی‌ها برای بازگشت امن کامیون‌های ایرانی حاضر در گمرک اسلام‌قلعه افغانستان در جریان است و به‌زودی این فرایند تکمیل خواهد شد.» او ادامه داد: «در زمان حاضر نمی‌توان چشم‌انداز روشنی از عادی شدن شرایط تجارت و اجرای تشریفات گمرکی در شرایط عادی ارائه کرد و از همین رو از تجار و بازرگانان درخواست می‌شود تا اطلاع ثانوی از ارسال محموله‌های تجاری به مرزهای دوغارون و ماهی‌رود خودداری کنند.» براساس آخرین آمارهای منتشر شده در پایان اسفند 99 سطح صادرات ایران به افغانستان به حدود چهار میلیارد دلار و میزان صادرات افغانستان به ایران تنها بین ۴۰ الی ۵۰ میلیون دلار بوده است. با این اتفاق به‌نظر می‌رسد که این میزان در هفته‌های آینده کاهش بیشتری هم داشته باشد، چراکه با توقف مراودات گمرکی حداقل تا زمان روشن شدن وضعیت گمرک‌های از دست رفته افغانستان؛ هیچ کالایی نه خارج و نه وارد خواهد شد. از آنجایی هم که دولت افغانستان توانایی تامین امنیت خود را ندارد نمی‌توان انتظار داشت که دولت این کشور بتواند امنیت کامیون‌های ایرانی را در شرایط حاضر تامین کند.

امنیت پایدار؛ شرط توسعه تجارت

افغانستان و ایران بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک دارند و در طول دهه‌ها همسایگی شریک تجاری یکدیگر هم بوده‌اند، اما در حال حاضر با طغیان طالبان در این کشور پس از خروج نیروهای خارجی بویژه آمریکایی و انگلیسی حالا همان امنیت نصفه و نیمه هم برای این کشور از دست رفته و حالا با ناامن‌تر شدن، شرایط برای حضور تجار ایرانی و صادرات و واردات بسیار سخت و خطرناک شده است. همانطور هم که رئیس اتاق ایران و افغانستان گفته فعلا ترددی بین این دو کشور از گمرکاتی که سقوط کرده‌اند انجام نمی‌شود و این روند هفته‌ها می‌تواند ادامه داشته باشد بدون اینکه اتفاق روشنی در این باره بیافتد. سایه جنگ و خشونت و گلوله در منطقه بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود و این اقدام قطعا تاثیر خودش را بر وضعیت اقتصادی و سیاسی دو طرف خواهد داشت. حالا باید منتظر ماند و دید که در هفته‌های آتی چه برسر این گمرکات خواهد آمد.