رئيسي به افراد نخبه در سياست خارجي نياز جدي دارد

پس از پایان دور ششم مذاکرات وین طرفین به مثبت بودن این مذاکرات و رسیدن به توافق در آینده‌ای نزدیک خبر دادند؛ حتی آقای عراقچی نیز بیان کرد که از هر زمان به توافق نزدیک‌تریم، اما همچنان آمریکایی‌ها برخی مسائل را که مانع از توافق می‌شود را عنوان می‌کنند این مساله را چگونه تبیین می‌کنید؟

مذاکرات برجام دارای دو بخش است یکی مسائل فنی، زمان بندی‌ها و موارد تحریمی که باید برداشته شود و مواردی که ایران باید برای بازگشت به برجام و تعهداتی که در برجام دارد اقدام کند. بخش دیگر نیز تصمیمات سیاسی است که شاید از خود این توافقات فنی مهم‌تر باشد. چرا که هم نوعی بی‌اعتمادی و هم مواردی در بین طرفین مطرح است وجود دارد. از جمله مسائلی که به تحریم مربوط است و گام‌هایی که باید ایران بردارد نیازمند تصمیمات سیاسی است. مثل آن بخش از تحریم‌هایی که ایران خواستار برداشتن آنها است اما در قرارداد برجام سال 2015 قید نشده و بعدا توسط قانون کاتسا که کنگره برقرار کرد و طی آن فرمان‌های اجرایی ترامپ بعد از خروج از برجام برقرار شده است. البته بخشی از اینها با تحریم‌هایی که در قطعنامه‌های سازمان ملل است و قاعدتا باید در برجام هم برداشته می‌شد هم‌پوشانی دارد، اما عناوین، موضوعات و علل آنها متفاوت است. مثل تحریم برخی از مقامات و شخصیت‌ها از جمله رئیس جمهور منتخب که در لیست تحریم‌ها قرار دارد، برخی فرماندهان و نهادهای نظامی و تعدادی از شرکت‌ها و کمپانی‌های دیگر که تحت سایر عناوین چه سیاست خاورمیانه‌ای ایران و چه مساله حقوق بشر، قدرت دفاعی و... که بنا به آن بانک مرکزی و فروش نفت هم تحریم شدند، لذا برای برداشته شدن این تحریم‌ها هم در آمریکا باید با یک توافق سیاسی صورت گیرد چون برخی را رئیس جمهور می‌تواند بردارد و برخی نیز به موافقت کنگره احتیاج دارد. در طرف دیگر نیز درخواست‌هایی وجود دارد که اگر قرار است توافقی صورت بگیرد گذاشتن یا برداشتن آنها نیاز به یک دستور سیاسی دارد.

آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که طرف ایرانی خواستار تعهد کتبی مبنی بر این شده که هیچ دولت آینده‌ای در آمریکا نتواند همانند دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شود، اما چون آنها برجام را صرفا یک توافق اجرایی می‌دانند نه معاهده بین‌المللی به این کار تن نمی‌دهند؛ تحلیل شما از این موضوع چگونه است؟

برجام یک برنامه اجرایی است؛ یک موافقتنامه، پیمان یا قرارداد بین‌المللی نیست. برجام یک توافق داوطلبانه میان ایران و 1+5 برای اجرای مسالمت آمیز قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل است. بنابراین از دید آمریکایی‌ها اگر قرار باشد که این توافق به یک پیمان یا موافقتنامه تبدیل شود مساله تفاوت پیدا می‌کند و نیازمند تایید کنگره آمریکا و مجلس ایران خواهد بود که طبیعتا خیلی مشکل است که با توجه به شرایطی که در کنگره آمریکا وجود دارد چنین توافقی اصولا از کنگره عبور کند. همانطوری که در زمان اوباما عبور نکرد؛ الان هم بدون اینکه سایر مسائل مورد نظر آنها حل نشود خیلی مشکل است برجام را مورد پذیرش تحت عنوان یک قرارداد قبول کنند. ممکن است بتوان به یک تفاهم جامع رسید و آنها نیز بیان می‌کنند که اگر ایران خواستار دائمی شدن برجام است باید به یک توافق جامع با آمریکا شامل سایر برنامه‌های مدنظر آنها مثل قدرت دفاعی ایران، مسائل منطقه‌ای، حقوق بشر و تروریسم برسند. این مساله هم نیازمند یک تصمیم بزرگ سیاسی است که باید در سطوح بالای هر دو کشور گرفته شود. لذا برجام به این شکل قادر نیست که به یک توافقنامه تبدیل شود و آمریکا تعهد دهد که در دولت بعدی نیز این توافق را رعایت و بدان پایبند باشد. چرا که آنها برجام را صرفا یک توافق داوطلبانه می‌دانند.

بــرخی معتقدند با تغییر دولت در ایران نوع نگرش‌ها به برجــام نیز دستخوش تغییر و تحول خواهد شد؛ با تغییر دولت آینده برجام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

البته دوشنبه شب آقای جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا عکس این مطلب را مطرح کرد و گفت به توافق نزدیک شدیم ولی هنوز فاصله زیادی وجود دارد. در مورد تغییر دولت هم گفت در مورد ایران برداشتمان این است که دولت تصمیم گیر اصلی نیست و فکر نمی‌کنیم با تغییردولت سیاست ایران برای مذاکره تغییر کند. لذا ما تا زمانی که لازم باشد مذاکرات را ادامه می‌دهیم، اما هم اروپایی‌ها و آمریکا‌یی‌ها گفتند که این مذاکرات بی پایان نیست و زمان بندی لازم دارد. نگرانی‌های آژانس نیز مطرح می‌شود که مهلت توافق ایران و آژانس در حال خاتمه یافتن است و توافق جدیدی نیز حاصل نشده است. از این رو از نظر آنها همانطور که در دولت آقای روحانی نشان داده شده در دولت بعدی هم دولت در مورد سیاست خارجی راسا تصمیم‌گیر نخواهد بود، اما تلقی آنها این است که در ایران یک دولت رادیکال و تندرو روی کار آمده و ممکن است بر روی توافق و اجرای آن تاثیر بگذارد. بنا بر این حتما این مساله را از نو مورد بررسی قرار می‌دهند.

از دیدگاه شما به لحاظ اجرایی و شکلی با تغییر دولتمردان و رویکردهایشان روند سیاست خارجی کشور نیز تغییر خواهد یافت یا شاهد ادامه همین روند تعاملی با سایر کشورها خواهیم بود؟

آرایش کابینه رئیس جمهور جدیدی حتما مهم و تاثیرگذار خواهد بود. به خصوص اینکه افراد جدیدی روی کار بیایند که تازه بخواهند سیاست خارجی را بشناسند یا مذاکره و چیستی آن و روش‌های مذاکره را فرابگیرند هم وقت تلف خواهد شد و هم باعث خواهد شد که بحران‌های جدیدی تولید شود. همانطوری که در دوران دولت‌های قبل از اقای روحانی این اتفاق افتاد و ایران به شورای امنیت رفت و قطعنامه‌های جدیدی گرفتیم. یک لبه باریکی وجود دارد که اگر این به شورای امنیت بازگردد ممکن است از بند 41 که اقدامات بازدارنده است به بند 42 که اقدامات اجرایی است میل کند. پس از آن نیز اگر کسی نباشد که به مذاکره و شیوه‌های آن آشنا باشد می‌تواند هزینه‌های بسیاری را به ایران تحمیل کند. هم رئیس جمهور جدید با مناسبات بین‌المللی اشنایی ندارد و تجربه بین‌المللی ندارد و هم اگر دولت مستقر فعلی کنار برود ممکن است آنهایی که مطرح باشند تجربه دیپلماتیک و بین‌المللی نداشته باشند و مشکلات جدیدی را برای ایران ایجاد شود. البته مشکلات دیگری هم هست مثل اینکه رئیس جمهور جدید در لیست تحریم‌های آمریکا قرار دارد و بسیاری از کسانی که در ستاد وی بودند هم همین شرایط را دارند. به نظر می‌رسد اولین چالش رئیس جمهور جدید نیز سفر به نیویورک خواهد بود. لیکن که اگر قرار باشد که این سفر انجام شود نیاز است رئیس جمهور جدید از لیست تحریم‌های آمریکا خارج شود و با هیات همراه بتوانند ویزای سفر به نیویورک را بگیرند. هر چند آنجا هم ممکن است به دلیل حضور مخالفین و معارضین ایرانی مشکلاتی پدید آید. لذا باید صبر کرد و دید که رئیس جمهور جدیدی چگونه می‌تواند از این چالش عبور کند و سفرهای بین المللی‌اش به اروپا و آمریکا چگونه خواهد بود.