کریدور شمال و جنوب ،فرصتی در حد حرف

ایران به‌دلیل این موقعیت استراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک و دسترسی مناسب ریلی و جاده‌ای و همچنین دسترسی به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای عمان، خلیج مکران و سواحل دریای خزر در سال‌های اخیر بسیار توجه‌برانگیز بوده است؛ به‌همین‌دلیل اگر بعضی مسیرهای ناتمام ریلی و جاده‌ای ایران تکمیل شود ایران می‌تواند از عبور و ترانزیت کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای خود درآمد سرشاری داشته باشد. موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه خاورمیانه بسیار مناسب‌تر از سایر کشورها است؛ چراکه به‌نوعی ایران از گذشته مسیر ترانزیت و حمل‌و‌بار و تجارت شرق و غرب بوده و همچنان هم همینطور است. هرچند که در دهه‌های گذشته توجه‌به توسعه راه‌های ترانزیتی جاده‌ای و ریلی بسیار کمتر شده و نبود این زیرساخت‌ها باعث شده تا برخی از کشورهای همسایه ایران از جمله آذربایجان و ترکیه با همکاری روسیه و چین راه‌های جدیدی را برای ترانزیت کالا ایجاد کنند که هم‌اکنون هم درحال احداث و توسعه است. به هر حال ایران خود به تنهایی در طول تاریخ راه ارتباط بین کشورها بوده و مسدود شدن کانال سوئز و تعلل در انتقال کالاها از غرب به شرق و برعکس، فرصت خوبی برای مهک توانایی ترانزیتی ایران بود که متاسفانه در طول 10روز مسدود بودن این کانال هیچ اتفاق خاصی نیفتاد و شرکت‌های بزرگ دنیا که صاحبان کالاها و کشتی‌های مانده در کانال سوئز ترجیح دادند تا هزینه‌های اضافی را تحمل کنند تا اینکه از مسیرهای تزانزیتی ایران برای انتقال کالا استفاده کنند. بااین‌حال همچنان ایجاد و توسعه راه‌های ترانزیتی ریلی، جاده‌ای و هوایی در کریدور شمال به جنوب می‌تواند این فرصت را فراهم کند تا ایران به یک شبکه انتقال کالای واقعی تبدیل شود. کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه نیز در مصاحبه با روزنامه روسی «ودموستی» باتاکیدبر این موضوع گفته است: «ایجاد کریدور شمال-جنوب می‌تواند به شکل ارزان‌تر و درخور اطمینان‌تری جایگزین کانال سوئز شده و تبادل بدون خلل کالا بین اروپا و شرق دور را تامین کند.» او در پاسخ به این سؤال که آیا ضرورتی برای توسعه زیرساخت‌های موجود در ایران وجود دارد تا قابلیت انتقال مسیر جدید افزایش داده شود، این‌گونه پاسخ داد: «جمهوری اسلامی ایران در چارچوب یک برنامه مشخص و هدفمند، طی دهه‌های گذشته با جدیت به توسعه زیرساخت‌ها و عملیات عمرانی پرداخته و دستاوردهای بزرگی در این زمینه حاصل شده است. درحال حاضر، درصورت بهره‌گیری حداکثری از زیرساخت‌های موجود و استفاده ظرفیت‌های بلااستفاده آنها در خاک ایران، امکان افزایش قابلیت انتقال مسیر جدید وجود دارد و البته تعریف و اجرای اقدامات و پروژه‌های مشترک در نقاط اتصالی با کشورهای همسایه، مدنظر و مورد استقبال خواهد بود.» سفیر ایران گفت: «ساخت و بهره‌برداری کامل از این مسیر، مستلزم اراده کلیه کشورهای واقع در آن، جهت تکمیل زیرساخت‌ها است. در این زمینه، ضرورت دارد همسوسازی اقدامات کشورها و تمرکز روی این مسیر صورت پذیرد. بنابراین در چارچوب شورای هماهنگی کریدور شمال-جنوب، ایجاد کمیته‌های فنی و تخصصی جهت شناسایی کامل وضعیت موجود و گلوگاه‌های زیرساختی، همچنین برنامه‌ریزی برای عبور چندین فقره بار آزمایشی رفت و برگشتی از این مسیر و تهیه گزارش‌های تحلیلی مشترک توسط کشورها در جهت شناسایی و رفع کلیه موانع اعم از سخت‌افزاری و نرم‌‌افزاری، بسیار مؤثر خواهد بود.»
افزایش مبادلات و رشد درآمدهای ارزی
یکی از فواید رشد ترانزیت کالا از مسیرهای کریدوری شمال-جنوب ایران، افزایش درآمدهای ارزی کشور است که باتوجه‌به حجم بالای ترانزیت کالا از کانال سوئز و میزان مبادلاتی که بین شرق و غرب صورت می‌گیرد، ایران می‌تواند با توسعه شبکه زیرساختی حمل و نقلی از این فرصت بهره‌مند شود. افزایش مبادلات اقتصادی و رونق تجارت در این مسیر و بهره‌مند شدن ذی‌نفعان از ثمره آن، امکان مواجهه مناسب با هرگونه مخاطره اقتصادی و مدیریت مطلوب این دسته ریسک‌ها را که ویژگی ذاتی مبادلات بین‌المللی است، فراهم می‌کند. در هر صورت، این مسیر جدید به‌عنوان یک مسیر ارزان و مقرون به‌صرفه از نظر هزینه و زمان، در کنار سایر مسیرها مدنظر است و به موازات آن، از سایر اقدامات جهت فعال‌سازی دیگر مسیرهای ممکن با همکاری کشورهای عضو کریدور شمال-جنوب، نباید غافل شد. ایران به‌عنوان یکی از مسیرهای مهم در مبادلات شرق و غرب می‌تواند از مزایای میزبانی خود بهره ببرد ولی با وجود نقایص موجود در شبکه‌های ریلی و جاده‌ای و نبود اطمینان خاطر صاحبان کالای بزرگ خارجی از وضعیت اقتصادی ایران؛ باعث شده تا از این فرصت به نحو خوبی استفاده نکند.
برای آینده تلاش کنید!
هرچند که در زمینه انتقال نفت و گاز از طریق لوله‌های کریدور شمال-جنوب به غرب و شرق، ایران موفقیت‌هایی داشته، اما همچنان در توسعه زیرساخت‌ها موفق عمل نکرده است. این درحالی است که برنامه‌های توسعه‌ای زیادی در سال‌های مختلف برای کشور نوشته شده که اگر اجرا می‌شد امروز شرایط متفاوت‌تری از گذشته رقم می‌خورد. بااین‌حال همچنان فرصت برای جبران گذشته وجود دارد و دولت‌ و مجلس به‌ویژه وزارتخانه‌های اقتصادی باید برنامه‌ریزی‌ خود را بر پایه توسعه راه‌های همکاری حمل و نقلی با جهان، بگذارند تا بتوان از موقعیت‌ خاص کشور برای درآمدزایی بهره برد.
عقب‌مانده از برنامه!
ابراهیم جمیلی، رئیس خانه اقتصاد ایران دراین‌باره به «آرمان ‌ملی» گفت: «ارتباط کانال سوئز و ایران تفاوت دارند ولی موقعیت سوق‌الجیشی ایران در انتقال شرق به غرب و شمال به جنوب در همه موارد بی‌نظیر است. یعنی اگر به مسیر هواپیماهایی که سابقا از آسمان ایران می‌گذشتند را ببینید، خواهید دید که کوتاهترین و امن‌ترین مسیر ایران بود؛ دررابطه‌با انتقال انرژی ما کوتاه‌ترین و امن‌ترین مسیر هستیم؛ در رابطه با انتقال کالاها ما بهترین مسیر هستیم. ولی متاسفانه ما زیرساخت‌ها را برای ترانزیت فراهم نکرده‌ایم. مثلا در دریای خزر هنوز به‌اندازه کافی نه کشتی داریم و نه کانتینر.» او ادامه داد: «وقتی نگاه می‌‌کنیم می‌بینیم که در ارتباط با انتقال لوله نفت و گاز نسبت به گذشته حضورمان قوی و پررنگ نشده است. ما بهترین بهترین مسیر انتقال برق هستیم چه از نظر تولید برق و چه از نظر اینکه بتوانیم از تفاوت ساعت شرق و غرب استفاده کنیم و می‌توان به راحتی از این موقعیت‌ها استفاده کرد.» جمیلی اضافه کرد‌: «ما می‌توانیم با یک سرمایه‌گذاری معقول انرژی نفت را به انرژی برق تبدیل کنیم چراکه خیلی‌ها به انرژی برق نیاز دارند. می‌توانیم ترانزیت کالا بین اروپا و آسیا را تسهیل کنیم ولی متأسفانه موقعیت استراتژیک ایران نسبت به قبل در نقشه درحال کمرنگ‌تر شدن است و ما می‌بینم الان در شرایطی که ترانزیت می‌تواند یکی‌از محل‌های درآمدهای ارزی کشور باشد مانند مسأله گردشگری مغفول مانده است و ما هم به‌دنبال افزایش درآمدهای نفتی و حفظ آن هستیم.» رئیس خانه اقتصاد ایران افزود:‌ «نگاه جدید به ترانزیت الزام‌آور است و باید در سیاست‌گذاری‌ها و سیاست‌های اقتصادی و دیپلماسی سیاسی موضوع ترانزیت را جزء اولویت‌ها قرار دهیم و بتوانیم از این وضعیت خدادادی در منطقه حداکثر استفاده را ازنظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی داشته باشیم.» جمیلی بااشاره‌به برنامه‌های توسعه‌ای در کشور، اظهار کرد:‌ «برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله بسیار برنامه خوبی بود ولی متاسفانه به‌هیچ عنوان مورد توجه قرار نگرفت. یکی‌از کارهایی که باید انجام می‌شد این بود که باید برنامه هر سال رصد می‌شد تا ببینیم کجای کار اشکال دارد یا چقدر از آن عقب هستیم تا بتوانیم اشکالات را برطرف کنیم. ولی متاسفانه در سال‌های گذشته که تحریم هم بهانه‌ای برای پوشش این برنامه‌ها شده تا از دیدگاه‌هایی که قبلا داشتیم فاصله بگیریم و این فاصله گرفتن ما متاسفانه درست نشد و برنامه ۲۰ساله فراموش شد. باید به برنامه‌های کوتاه‌مدتی نظیری برنامه ششم توجه بیشتری صورت بگیرد و طبق برنامه کارهای عمرانی و توسعه‌ای را انجام دهیم و به توسعه متوازن اعتقاد داشته باشیم.»