مذاكرات متوازن بهتر پاسخ مي دهد

آرمان ملی- علیرضا پورحسین: سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا روز پنج‌شنبه در یک کنفرانس خبری گفت که مذاکرات فنی احیای توافق هسته‌‌ای در وین به خوبی پیش می‌رود، اگرچه ما شتاب خواهیم کرد که اجازه ندهیم انتظارات از موقعیت فعلی‌مان فراتر روند. جمله‌ای که تفسیرهای زیادی از آن شد و برخی آن را تاییدی بر این دانستند که آمریکا با لغو برخی تحریم‌ها موافقت کرده است. پرایس همچنین اظهار کرد که مذاکرات در سطح کارشناسان در روزهای آتی و احتمالا هفته آینده از سر گرفته خواهد شد. همچنین راب مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که برای مذاکرات به وین رفته است، احتمالا با پایان یافتن مذاکرات در آخر هفته به آمریکا بازخواهد گشت تا دستاوردهای این سفر و برنامه آینده این کشور در مذاکرات غیرمستقیم با ایران را تنظیم کنند. در این میان مشخصا نه از سوی طرف آمریکایی و نه ایران انتظار گشایشی سریع در مذاکراتی را که روز سه‌شنبه با میانجیگری اروپایی‌ها و دیگر کشورها شروع شد، ندارند و در همین راستا مذاکرات مستقیمی فعلا میان ایران و آمریکا وجود ندارد. مذاکرات عمدتا میان دو کارگروه کارشناسان انجام می‌گیرد که درباره لغو تحریم ها از سوی آمریکا و پایبندی به تعهدات هسته‌‌ای از سوی ایران گفت و گو می‌کنند. مذاکراتی که هم‌زمان با آن اتفاقات زیادی در حال رقم خوردن است. از حمله به کشتی ایرانی در دریای سرخ تا آزادسازی کشتی کره جنوبی و سفر قریب‌الوقوع وزیرخارجه روسیه به ایران. فصل جدیدی از دیپلماسی کشورمان که با امضای سند همکاری با چین آغاز، با احیای مذاکرات تداوم و با حل مشکلات با همسایگان می‌تواند نتایج مطلوب‌تری در پی داشته باشد. در راستای بررسی این مساله «آرمان ملی» گفت و گویی با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امورخارجه داشته است که در ادامه می‌خوانید.
آغاز جلسات کمیسیون مشترک برجام و مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا پس از چند سال به حل مشکل ختم خواهد شد؟
در نگاه خوشبینانه می‌توان امیدوار بود که این جلسات کارشناسی و فنی که توسط دیپلمات‌های طرفین برجام پیش برده می‌شود، می‌تواند به یک توافق ختم شود و تحریم‌ها برداشته شود. این مذاکرات با میانجی‌گری اتحادیه اروپا آغاز شده و طرف‌های آمریکایی به شکلی موضع‌گیری می‌کنند که حاکی از سازنده بودن مذاکرات است و شاید در میان مدت به نتیجه نیز رسد. آنچه که امروز مطرح است، توافق گام به گام است اما باید منتظر نتیجه جلسات فنی بود تا مشخص شود به چه شکل یک توافق حاصل می‌شود. این گفت و گوها ساده نیست و ضرورت دارد با هوشیاری در دستور کار قرار گیرد. این مذاکرات غیرمستقیم انجام شده، مقدمه ‌ای برای شروع مذاکرات جدی جهت احیای برجام است. البته اینکه توقع داشته باشیم این روند آغاز شده خیلی زود به نتیجه برسد، قابل بحث است. امروز طرفین با چالش‌هایی مواجه هستند که باید برای از میان بردن آنها به توافق رسند و شاید این امر کمی زمان‌بر باشد. قطعا تا زمانی که برجام حل نشود، طبیعی و بدیهی است که ایران بر مواضع اعلانی خودش اصرار داشته باشد. البته باید بپذیریم که مذاکره غیرمستقیم هم نوعی از مذاکره است. ما این نوع مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را قبلا در موضوعات دیگر تجربه کردیم. اما اینکه چرا ایران نمی‌‌خواهد در شرایط کنونی با آمریکا مذاکره مستقیم داشته باشد، شاید به دلیل آن است که با ورود آمریکا به مذاکرات مستقیم، ضمانتی برای لغو تحریم‌ها ایجاد نشده و در عین حال روند مذاکرات دچار حواشی شود.
امروز لغو کامل تحریم‌ها در مقابل تعهد کامل ایران می‌تواند مفیدتر باشد یا حرکت گام به گام به سوی توافق جامع و در این میان اقداماتی نظیر آزادسازی کشتی کره جنوبی تا چه میزان بر این مذاکرات تاثیر می‌گذارد؟
آزادسازی کشتی کره جنوبی یک اقدام در راستای نشان دادن حسن نیت از سوی ایران است و می تواند تنش‌ها را کاهش دهد. زمانی تاثیر این اقدامات را می توان ملموس مشاهده کرد که یک توافق حاصل شود. باید توجه داشت که اگر یک باره یک توافق حاصل شد ایران در مقوله زمان می‌تواند دستاوردهای بهتری داشته باشد. اگر تحریم‌های هسته‌ای به یک باره لغو شود، قطعا بیشتر به نفع ایران است و باید مشاهده کرد ایران می‌تواند با اقدامات متقابل این موفقیت را بدست آورد. این امری زمان بر است و باید حواسمان باشد که طرف مقابل متناسب عمل خواهد کرد و به ایران امتیاز نمی دهد. توافق گام به گام آفات زیادی دارد. نخست اینکه بسیار زمان بر است و ممکن است در هر مرحله با شکست و اختلاف جدی همراه شود و به صورت ناقص رها شود. در طرح گام به گام این احتمال نیز وجود دارد که ایران باز هم به تعهدات خود عمل کند اما تحریم‌ها برداشته نشود و به همین علت توافق پر ریسک‌تر است.
تحریم‌های ثانویه در این مذاکرات نیز مورد گفت و گو قرار خواهند گرفت؟
امروز آنچه که در رابطه با احیای برجام خلل ایجاد می‌کند مورد بحث است و مشخصا تحریم‌های ثانویه‌ای که در روند برجام خلل ایجاد می‌کنند نیز باید لغو شوند. مبنی توافق سال 2015 است اما کار جایی سخت می‌شود که ترامپ در دوران خود تحریم‌های مختلف را به یکدیگر گره زد و سبب شد تا امروز نتوان بین برخی تحریم‌ها تفاوت قائل شد و برخی عملا به برخی دیگر پیوند داده شده اند. تحریم‌ها متعدد است و شامل سوریه، خاورمیانه، حقوق بشر، مسائل هسته‌ای و قدرت دفاعی ایران می‌شود و شبکه‌ای از تحریم‌ها به همین سبب شکل گرفته است که شاید در ظاهر به مسائل هسته‌ای و برجام ارتباط نداشته باشد اما در عمل بعضا پیوند خورده‌اند. در وین و در کمیته فنی به تعریف تحریم‌ها رسیدگی می‌شود و اینکه کدام تحریم باید برداشته شود تا روند برجام با خلل مواجه نشود. باید بند به بند تحریم‌ها مورد بررسی قرار گیرد تا در آینده اشتباه محاسباتی صورت نگیرد.
فعالیت‌ها برای خدشه وارد کردن به مذاکرات تداوم دارد و آیا حمله به کشتی ایرانی در دریای سرخ نیز در همین راستا بود؟
حمله به کشتی‌ها یک اتفاق جدید نیست و در سال‌های اخیر بارها شاد حمله به کشتی‌ها بوده‌ایم و نمی‌توان به صورت 100 درصد عنوان کرد که ارتباطی با مذاکرات دارد. باید توجه داشت که در خاورمیانه کشورهایی هستند که نمی‌خواهند مذاکرات به نتیجه ختم شود و بحران‌ها و تنش‌ها افزایش یابد. اتفاقی که در دوران ترامپ نیز به وقوع پیوست و تنش‌ها بسیار بالا گرفت. آنها امیدوار هستند که این اتفاق در دوران بایدن نیز رقم بخورد تا اگر حتی نتوانستند مانع مذاکرات شوند، حداقل گفت و گوها را به تعویق بیاندازند و خلل‌هایی ایجاد کنند. حمله آخر رژیم صهیونیستی به دمشق نیز شاید با این هدف در دستور کار قرار گرفته باشد. اقداماتی تنش‌زا که هدف آنها زنده کردن بحران است. زمانی که تنش افزایش یابد و بحران جدیدی شکل گیرد مشخصا امکان توافق و گفت و گو نیز کم می‌شود و هدف نیز همین است و برخی گروه‌ها و کشورها نیز این خواسته را دارند. بزرگترین نگرانی عربستان و رژیم صهیونیستی این است که آمریکا نقش خودش را در خاورمیانه کاهش دهد. آن‌ها برای اینکه توازن قدرت با ایران برقرار کنند روی تشنج میان ایران، آمریکا و اروپا سرمایه‌گذاری کرده بودند. اگر مثلثی را تصور کنیم که یک ضلع آن مناسبات ایران و اروپا، ضلع دیگرش مناسبات ایران با کشورهای عربی و ضلع سوم آن مناسبات این کشورها با اروپا و آمریکا باشد، هرچقدر ضلع ایران و آمریکا کوچک‌‌تر شود و چالش‌‌های آن کاهش پیدا کند منجر به این خواهد شد که نقش این کشورها کاهش و موقعیت ایران در منطقه بهبود پیدا کند. لذا آنها به ویژه دولت تحت اداره نتانیاهو در سرزمین‌های اشغالی و همین‌طور بن سلمان در عربستان هستند و همه تلاششان این است که تشنج را در خاورمیانه گسترش و افزایش داده، حضور ایالات متحده در خاورمیانه ادامه پیدا کند و تهدید ایران را بزرگنمایی کنند، بنابراین هم لابی و هم ارتباطات آنها کار خواهد کرد تا مذاکرات شکست بخورد.
ایــران هم‌زمان با مذاکرات برجام و امضای سند همکاری با چین برای تکامل گفت و گوها و موفقیت در دیپلماسی چه اقدامات دیگری را باید در دستور کار قرار دهد؟
در خاورمیانه یک روند آغاز شد و برخی کشورهای عربی روابط خود را با رژیم صهیونیستی عادی کردند که به نحوی نشان از دوری از ایران بود. بعید است امروز این روند به نقطه صفر بازگردد اما این احتمال وجود دارد که با رفتن ترامپ این عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی کند و رو به سردی رود. برای مثال بارها شاهد بوده‌ایم که روابط ایران و عربستان در سال‌های اخیر همراه با نوسان بوده اما هیچ گاه به نقطه صفر نرسیده است. کشورهایی همچون امارات و بحرین نیز ممکن است دچار این نوسان شوند اما باید توجه داشت که آنها رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته‌اند و حتی اگر روابط آنها قطع شود امکان پس گرفتن این به رسمیت شناختن وجود ندارد و صرفا روابط دیپلماتیک قطع می‌شود. این روند ممکن است کند شود زیرا اگر روابط کشورهای عربی با ایران بهتر شود و تشنج‌ها از حوزه خلیج فارس دور شود، کشورهای عربی به ایران نزدیک‌تر می‌شوند که منجر به سرد شدن رابطه آنها با رژیم صهیونیستی می‌شود. در این میان بیشتر تنش‌ها میان ایران و عربستان و امارات و بحرین است که اگر کاهش یابد و مساله ایران هراسی از بین رود، شاید دیگر نیازی به نزدیک شدن به رژیم صهیونیستی نداشته باشند. امروز رژیم صهیونیستی از مساله ایران در حال بهره‌برداری است که اگر مشکلات حل شود شاید این بهره‌برداری برای آنها سنگین‌تر تمام شود و یا حتی غیرممکن شود. امروز ایران باید اعتمادسازی را در پیش گیرد. سیاست منطقه‌ای ایران امروز با اما و اگرهای زیادی همراه است. امروز جنگ یمن، حمایت ایران از مخالفین دولت بحرین و سوریه از جمله مهم‌ترین مسائل است. امروز گفت و گو در منطقه ضرورت دارد تا در مرحله اول اعتمادسازی شکل گیرد و در مرحله بعد به توافق رسند. احساس امنیت متقابل در خاورمیانه از این طریق امکان‌پذیر است و ایران در راستای خارج شدن از فشار باید این مسیر را نیز طی کند. اعتماد متقابل است که می‌تواند خاورمیانه را امروز از تنش دور کند. باید توجه داشت که هدف صرفا گفت و گو نیست. گفت و گوها باید تاثیرات میدانی داشته باشد تا از آن بتوان به عنوان مذاکرات مطلوب یاد کرد. دیپلماسی یک مسیر دوطرفه است و باید در آن داد و ستد کرد. مواردی را کسب کرد و در راستای منافع طرف مقابل نیز اعتمادسازی کرد و امتیازهایی نیز داد. طرفین باید روی مسائلی که می‌خواهند گفت و گو کنند و در مقابل خواسته‌ها، به خواسته‌های طرف مقابل نیز احترام بگذارند و آنها را خدشه‌دار نکنند. ایران بی نیاز از گفت و گو نیست. باید توجه داشت که ایران یک کشور بزرگ‌تر و یک قدرت منطقه‌ای است و طبیعی است که طرف بزرگ‌تر باید گام‌هایی بردارد تا کشورهای کوچک‌تر به ایران اعتماد کنند. این امر از طریق دیپلماسی قابل حل است و امروز ضرورت اجتناب ناپذیر منطقه ما همین گفت و گوها است.
روسیه به عنوان ضلع مهم دیگر مناسبات ایران چه جایگاهی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
روسیه همچون سایر کشورها به دنبال منافع خود است و در همین راستا بعضا دردسرهایی نیز برای ایران ایجاد کرده است. روسیه امروز یک قدرت ژئوپلتیک است و به دنبال تسلط سرزمینی بر مناطق اطراف خود است. این سیاست روسیه در اروپای شرقی، قفقاز، آسیای میانه و حتی افغانستان نیز دنبال می‌شود. یکی از اهداف آنها در این راستا رسیدن به آب‌های شرق مدیترانه و آب‌های گرم جنوب است. آنها در سیاست خارجی این موارد را به نحوی دنبال می‌کنند. ضمن اینکه همسایه ایران است و با ایران همکاری می‌کند اما اهداف خود را در اولویت قرار می‌دهد. ایران امروز ضرورت دارد برای اینکه روابط خوبی با روسیه داشته باشد، حتما روابط خوبی با اروپا داشته باشد. ایران علاوه بر اروپا به همکاری با سایر قدرت‌ها نیاز دارد زیرا روسیه یک قدرت بزرگ‌تر در همسایگی ایران است و نیاز است تا ایران یک توازن با این کشور به‌وجود آورد. ایران اگر می‌خواهد از منافع خود در منطقه حفظ و حراست کند باید هرچه سریع‌تر این توازن را ایجاد کند تا منافع کشورمان در آسیای میانه و قفقاز خدشه‌دار نشود. این حوزه مشترک ایران و روسیه است و حدفاصل ایران و روسیه این مناطق قرار گرفته‌اند که هم روسیه در آنها منافعی دارد و هم ایران در آنها منافعی دارد و در گذشته نه چندان دور جز خاک ایران نیز بوده‌اند. ایران برای اینکه منافع خود را در این مناطق از دست ندهد باید با اتحادیه اروپا رابطه خوبی داشته باشد زیرا آنها نیز همین مسائل را با روسیه دارند. این امر سبب می‌شود تا رابطه ایران و روسیه بهبود یابد و تهدیدات نیز به صفر نزدیک شود.